به گزارش روز دوشنبه روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی ذوعلم رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در جلسه با سرپرستان ۱۱ حوزه تربیت و یادگیری با تأکید بر اینکه باید هویت دوره های تحصیلی را مشخص کرد، افزود: این بحث اولاً خیلی ناقص و ثانیاً خیلی گسترده است. درباره این هویت باید به دو نکته توجه کرد. نیاز داریم به اینکه برای دوره های تحصیلی هویتی تعریف کنیم؛ البته این هویت مفهومی خاص دارد و دوره های تحصیلی مفهومی عام دارند. برای رسیدن به هویت دوره ها باید مطرح کنیم که روش و سطحش چیست.
وی ادامه داد: سطح تعیین هویت دوره های تحصیلی یک سطح فلسفی و نظری است یعنی با استنباط و استفاده از مبانی ارزش شناسی، معرفت شناسی و مبانی تقویتی در تربیت مشخص می شود. البته سطح علم روان شناسی آموزشی و تربیتی نیست چون ناظر به پارادیم حاکم تربیتی ماست و روش آن نیز روش استنباطی و تفکری است یعنی با نیم نگاهی به فرصت ها و چالش ها بتوانیم به این هویت برسیم. از کلید واژه های کلان و اساسی مبانی نظری می توان به هویت این دوره ها رسید البته باید قابل استنباط باشد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به مرحوم علامه جعفری و تعبیر ایشان درباره آرمان و هدف زندگی به نام حیات معقول اشاره کرد و گفت: این علامه بزرگوار اعتقاد داشت که انسان باید به حیات معقول بیندیشد. نکته تمایز انسان و حیوان هم همین عقل است. برای شکل دادن به هویت دانش آموزان باید از یک وحدت مصداقی برخوردار باشیم چون نمی توانیم بگوییم که از پایه سوم بچه ها را به سمت یک هدف ببریم و بعد مسیر را عوض کنیم.
وی ادامه داد:هویت در دوره ها ضمن نشان دادن تفاوتها باید تفاوت از نوع حیث باشد به همین جهت باید از طریق یک شبکه مفهومی تعریف شود. هویت دوره های تحصیلی همراه با فطرت و تمدن باید تعریف شوند.هویتی که بستر تمدن سازی است و به تمدن ما هویت می دهد. فطرتی که می تواند تمدن ساز باشد و امتداد پیدا کرده و هویت اجتماعی را بسازد؛ از سوی دیگر تمدن نیز باید مبتنی بر فطرت و هویت باشد.
ذوعلم تصریح کرد: وقتی در شبکه مفهومی چیزی را تعریف می کنید به کلید واژه ها هویت می دهد. نکته بعدی اینکه این سه مفهوم باید درهم تنیده باشد و در امتداد هم نباشند و هر کدام یک شأن را تامین می کنند آن هم برای ما که نظام آموزشی متفاوت اسلامی و انقلابی و بومی خودمان و خط متمایزی با نظام های تربیتی رایج داریم که قابل پنهان کردن نیست.
تمایز نظام آموزشی ما با مبانی تربیتی در غرب
این پژوهشگر تعلیم و تربیت ادامه داد: نظام آموزشی ما با مبانی تربیتی در غرب که نگاه فلسفی و عقلی و اومانیتسی و سکولاریستی دارد متمایز است. مبانی نظری تحول تیغ دولبه ای است که با یک لبه سکولاریزم و با لبه دیگر تحجر را می زند. وقتی صحبت از اندیشه ورزی می شود تربیت های متحجر را نباید ببینیم. نظام آموزشی ما باید با نظام آموزشی غربی ها متمایز باشد و در یک نگاه کلان، تمایز کارکرد دوره های آموزشی ما را مشخص کند البته باید قابلیت امتداد و تبدیل داشته باشد و الهام بخش به اهداف و راهنمای تدوین اهداف نیز باشد.
ذوعلم اظهار داشت: برای چهار دوره تحصیلی باید اهدافی در نظر بگیریم. برای دو دوره اول ابتدایی بیشتر روی فطرت تمرکز کنیم. به عبارتی پیش از دبستان باید روی شادی و نشاط و در سه سال اول ابتدایی باید روی بیداری فطرت متمرکز شویم. معلم باید دانش آموزان ابتدایی را با تکریم صدا بزند و در سه ساله دوم ابتدایی شکوفایی فطرت رخ دهد و توانمندی در آداب و مهارت ها توجه شود تا دانش آموز به خود یابی، خودآگاهی اجمالی و خود باوری رسیده که هم تکریم می شود و هم دیگران را تکریم می کند. در دوره اول متوسطه تأکید روی هویت است و دوره دوم متوسطه بحث تمدن مطرح است.
وی ادامه داد: اساسا نظام آموزشی را بر این مبنا قرار داده ایم که بتوانیم دانش آموزان را به یک خودسازی جامع و عمیق برسانیم که به عناصر فعالی در جامعه پردازی تبدیل شوند و در جامعه نیز یک عنصر فعال، خلاق، تصمیم گیر، اثر بخش و چهره باشند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در ادامه با طرح این پرسش که این هویت که مطرح می شود چه تعریفی دارد؟ گفت: هویت با همان تعریف اسناد تحولی (ترکیبی از بینش ها باورها، گرایش ها، تصمیمات اعمال مداوم فردی و جمعی) و ۵ عنصر به عنوان مولفه های تربیت بیان شده است. اولین مورد تفکر فرد بود که این تفکر به فرد هویت می دهد. اولین چیزی که انسان می تواند بازآفرینی کرده و در خود پرورش دهد اندیشه است. موارد بعدی باور، گرایشات و اعمال مداوم و دانش افراد است.
جامعه‌پردازی مقدمه‌ای برای تمدن‌سازی
ذوعلم با بیان اینکه این جامعه پردازی مقدمه ای برای تمدن سازی می شود گفت: خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی حرف تازه ای نیست بلکه دوباره پردازش شده است. اساسا منظومه اجتماعی اندیشه اسلامی ناب عبارت از توحید، فرهنگ و پیشرفت تمدنی است. پیشرفت فطری ترین خواسته انسان است ولی این پیشرفت باید به درستی ساماندهی شود. برای رسیدن به پیشرفت نیز باید جامعه بر مبنای یک فرهنگ درست شکل گرفته باشد. هدف نظام آموزشی نمی تواند چیزی جز هدف جمهوری اسلامی باشد.
وی با اشاره به اهمیت بحث نظام معیار وغایت نظام اسلامی و حیات طیبه تأکید کرد: نظام معیار اسلامی برنامه درسی، شامل ۵ ارزش اساسی عقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق است. مولفه های هویت نیز عقل، معرفت، میل، شناخت، بینش، باور و گرایش، اراده و انتخاب، عمل اختیاری و فردی است.
ذوعلم خاطرنشان کرد: لایه های هویت نیز شامل هویت انسانی، دینی، مذهبی، قومی، ملی، جنسیتی، حرفه ای و خانوادگی است. آیا هویت یک امر بسیط است یا مرکب؟ امر بسیط یعنی قابل تجزیه نبودن و مبسوط یعنی گسترده و اگر هویت امر بسیطی باشد می توان گفت انسان هویت های مختلفی دارد اما اگر هویت یک امر بسیط باشد نمی توان گفت انسان دارای هویت های مختلفی است بلکه دارای صفات مختلفی است و مراتب ظهور و بروز مختلفی می تواند داشته باشد ولی نمی تواند متعدد باشد.
وی اضافه کرد: اگر بگوییم مولفه های حقیقت ایمان، عمل و اخلاق است که دیگر غربی و شرقی و زن و مرد ندارد یعنی تربیت دینی یک تربیت وحدت بخش در سطح ملی و جهانی و فراجنسیتی است. همین هویت است که در امتداد تمدن سازی می تواند به بحث انتظار بینجامد. یکی از مشکلات ما این است که دانش آموز در کتاب ادبیات با یک تاکید مواجهه می شود و در کتاب دیگر با تاکید دیگر؛ به همین دلیل باید انسجام هویتی در برنامه درسی و حوزه های مختلف هویت شکل بگیرد.
ذوعلم افزود: همه انسان ها دارای هویت کاملا واحدی هستند و اگر در عمل دچار غفلت از آن می شوند به معنی نداشتن هویت نیست ولی در برخی مواقع توجه به دنیا باعث باز ماندن از هویت انسانی می شود. اگر هویت انسانی تحویل هویت جهانی شود، دچار لغزش خواهیم شد و اگرهویت جهانی به تمدن امروز بشری و هویت غربی تحویل شود به یکباره متوجه می شویم که در جای دیگری هستیم.
رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: هویت درهمه دوره ها و حوزه ها امری جاری است. اگر به دنبال این هستیم که دانش آموز ما به تربیتی دست پیدا کند که درتعریف این تربیت تکوین و تعالی هویت آورده شده است بنابراین روش ما برای تکوین چیست؟ ممکن است فردی دچار اختلال و اغتشاش هویتی بشود. هویت شناسنامه ای نیست؛ بلکه امری حقیقی است. وقتی می گویم تکوین هویت یعنی هویت فعلی فرد شناخته شود و خودش هویتش را شکل بدهد به گونه ای که فرد به اصفهانی و کرد و فارس بودن افتخار نکند.
توصیه به مسئولان حوزه تربیت و معارف اسلامی
وی به مسئولان و کارشناسان حوزه تربیت و یادگیری و قرآن و معارف اسلامی توصیه نمود بنیان های قرآنی تربیت را فراتر از حوزه تعلیم و تربیت و برای کل آموزش و پرورش استخراج کنند و سپس از آن دفاع کنند تا این نگاه در برابر نگاه های سوگرایانه، متحجرانه، سکولاریستی و التقاطی رشد پیدا کند که متاسفانه نظام آموزشی ما درگیر این نگاه های التقاطی است.
تأکید رهبر معظم انقلاب بر علم نافع
ذوعلم ضمن تبریک به معلمان و اساتید به مناسبت روز و هفته بزرگداشت مقام معلم گفت: امسال رهبر معظم انقلاب در پیامشان به مناسبت روز معلم روی علم نافع تاکید کردند، نکته بسیار مهمی که حوزه های تربیت و یادگیری باید به آن توجه کنند. ایشان در پیامشان کار اصلی معلمان را پرورش اندیشه و دانش مخاطبان دانستند و اندیشه را مقدم بر دانش آورده اند. ایشان گفته اند دانش و علمی اهمیت دارد که فکورانه و مبتنی بر اندیشه و دانش باشد.
وی ادامه داد: مصادیق علم نافع باید در ۱۱ حوزه تربیت و یادگیری مشخص شود و در خصوص چیزی که به دانش آموزان منتقل می شود، باید نگاه نقادانه داشته باشیم. بسیاری از مباحث درسی ما گسترده است ولی کدام یک از این مباحث درسی از پایه اول تا دوازدهم نافع است؟ شاخص های نافع بودن چیست؟ نافع برای خود و خانواده و نافع برای زیست در جهان امروز و نافع برای پیشرفت کشور در آینده. برای نقش خود دانش آموز در جامعه باید علم نافع سنجیده شود. روان شناسان تربیتی و مدیران درسی باید یک چارچوب ارائه دهند و بگویند از دیگاه نظام جمهوری اسلامی ایران علم نافع این است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه علم نافع یعنی چه آموزشی به درد دانش آموز می خورد، افزود: از این جهت خلاء زیادی وجود دارد. یکی از اسناد پشتیبان در بررسی برنامه درسی، پیام رهبر معظم انقلاب و تاکید ایشان به علم نافع است.