در روزهای گذشته خبرهایی مبنی بر تلاش کاخ سفید برای بازگشت به فرایندهای برجامی به گوش رسید. در این باره روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی نوشت که «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا در صدد تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران است که پاییز امسال به پایان می‌رسد و همزمان در حال کار روی طرحی است که عضوی از برجام باقی بماند.
البته پمپئو در گفت‌وگویی با «فاکس نیوز» اظهار داشت: بحث بازگشت به برجام مطرح نیست بلکه واشنگتن از تمام ابزارهایش در سازمان ملل برای مقابله با لغو تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران استفاده خواهد کرد.
با این حال و به نوشته برخی رسانه‌ها، سران کاخ سفید تدوین پیش‌نویس قطعنامه جدیدی را در شورای امنیت شروع کرده‌اند که صادرات اسلحه را به ایران ممنوع می‌کند. از نگاه ناظران، هدف آمریکا از این تلاش حقوقی آن است که اگر واشنگتن موفق به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران نشد، از اختیارات برجام استفاده کند تا همزمان با بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت به عمر برجام نیز خاتمه دهد.
بنابراین محدودیت‌های در نظر گرفته‌شده برای ایران در متن برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هر چه به پایان نزدیک می‌شود به موازات آن بر نگرانی‌ها در کاخ سفید می‌افزاید و تکاپوی مقامات آمریکایی برای دائمی‌سازی محدودیت‌ها شدت می‌یابد؛ به ویژه اینکه خودکفایی و ارتقای صنایع نظامی ایران زنگ خطر را برای مقامات کاخ سفید به صدا درآورده‌است. بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان امور نظامی بر این باورند که در آینده نزدیک به خصوص بعد از پایان‌یابی محدودیت‌ها، ایران قادر به صادرات تسلیحات نظامی و دفاعی خواهدبود.
در متن قطعنامه ۲۲۳۱ بازه زمانی پنج‌ساله برای تحریم‌های تسلیحاتی ایران در نظر گرفته‌شده که چند ماه دیگر این محدودیت به پایان می‌رسد. ضمن این که در قطعنامه مذکور برای فعالیت های موشکی ایران نیز محدودیتی هشت‌ساله لحاظ شده و بعد از این زمان، فعالیت‌های ایران در این زمینه به شرایط عادی بازخواهدگشت.
از اواخر مردادماه پارسال بود که مقامات کاخ سفید به ویژه شخص وزیر خارجه بر موضوع پایان محدودیت‌های مندرج در قطعنامه متمرکز شدند. بیست ونهم مرداد ماه ۹۸ در جریان برگزاری نشست «صلح و امنیت خاورمیانه» شورای امنیت سازمان ملل، پمپئو به محدویت‌های در نظر گرفته‌شده برای ایران در حوزه تسلیحاتی اشاره کرد و خواستار تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران شد؛ تحریم هایی که پاییز امسال پایان خواهدیافت.
وزیر امور خارجه آمریکا حدود یک هفته قبل از برگزاری نشست صلح و امنیت خاورمیانه نیز هراس خود را در این زمینه آشکارا در صفحه توئیتر خود به تصویر کشید و روز دوشنبه بیست ویکم مردادماه با انتشار یک پیام توئیتری از نگرانی کاخ سفید نسبت به پایان محدودیت‌های موقتی اعمال‌شده بر ایران در برجام و قطعنامه شورای امنیت پرده برداشت.
پمپئو تابستان پارسال با درج ساعتی با شمارش معکوس که پانزده ماه و اندی را نشان می‌داد، نوشت: زمان در حال سپری شدن است. این زمانی است که پیش از به اتمام رسیدن مهلت تحریم تسلیحاتی سازمان ملل برای ایران و ممنوعیت سفر (سردار شهید) قاسم سلیمانی باقی مانده‌است. ما از متحدان و شرکایمان می‌خواهیم فشار بر حکومت ایران را افزایش داده و رفتار بی‌ثبات‌کننده آن را متوقف کنند.
تنها پایان تحریم فعالیت‌های تسلیحاتی و موشکی نیست که آمریکا و متحدان منطقه‌ای واشنگتن را نگران ساخته،یکی دیگر از دغدغه‌های اهالی کاخ سفید به «بند غروب برجام» ارتباط می‌یابد؛ بندی که برپایه آن پس از ۱۰ سال ایران می‌تواند سانتریفیوژهای غنی‌سازی را افزایش دهد و پس از ۱۵ سال نیز اجازه دارد بر حجم اورانیوم کمتر غنی شده‌خود بیافزاید.
البته در فضای کنونی که ایران به دلیل تعهدگریزی طرف‌های مقابل در برجام گام پنجم و به عبارتی نهایی را برداشته، محدودیت‌های هسته‌ای دیگر محلی از اعراب نخواهد داشت.
حال این پرسش به ذهن می‌رسد که آیا امکان بازگشت به برجام وجود دارد؟ نگاهی به پیشینه رفتار ترامپ با برجام و اعضای آن پس از ترک یکجانبه توافق، برای کشورهای عضو آشکار ساخته که کاخ سفید از این طرح، چه اهدافی را دنبال می‌کند؛ هدفی چون اجرای «مکانیسم ماشه» که به منزله تیر خلاص بر پیکر کم‌رمق توافق است، در حالی که باید بازگشت به برجام در وهله نخست به معنای اجرای تعهدات باشد.
مکانیسم ماشه که مرحله نهایی سازوکار حل اختلاف به شمار می‌رود به این معنی است که اگر شورای امنیت نتواند به تصمیمی جمعی مبنی بر پایبندی ایران به توافق برسد، قطعنامه ۲۲۳۱ به صورت خودکار لغو و ایران مجددا تحت تحریم‌های معلق‌شده در قطعنامه مذکور قرار می‌گیرد. بازگشت خودکار تحریم‌ها یا همان مکانیسم ماشه در صورتی اتفاق می‌افتد که تمامی مراحل و مذاکرات ماقبل آن به بُن‌بست رسیده باشد.
از دید طیف وسیعی از ناظران، درک نیت آمریکا برای عضویت مجدد در برجام مهمترین دلیل مخالفت اعضا با الحاق خواهد بود ضمن اینکه برخورداری چین و روسیه به عنوان دو کشور عضو برجام از حق وتو در شورای امنیت و همچنین رقابت و خصومت آنها با آمریکا در عرصه‌های مختلف می‌تواند به عنوان مانعی در برابر زیاده‌خواهی آمریکا عمل‌کند.
به عنوان نمونه به تازگی نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در واکنش به ترفند آمریکا برای بازگشت به برجام گفته‌است «کشوری که رسما به مشارکت خود در توافق هسته‌ای پایان داده نمی‌تواند جزو طرف‌های مشارکت‌کننده در آن باقی بماند.»
در مجموع اعضای کنونی برجام که اقدامات اخیر ایران به ویژه گام‌های پنجگانه تهران در کاستن از تعهدات برجامی با هدف متوازن‌سازی تعهدات متقابل را نتیجه خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از توافق می‌دانند، اینک نیز تمایلی به بازگشت آمریکا نشان نداده‌اند تا همین شانس اندک برای نجات توافق نیز از بین نرود.