آیا قطار فارس از ایستگاه‌های انتظار می‌گذرد؟

فارس پهناور و غنی از ظرفیت‌های مختلف بیش از ۸۰ سال از زمانی  که قطار و راه آهن به ایران آمد، هیچ عایدی از ورود آن نداشت و با ایجاد زیرساخت این ناوگان در این استان نیز هنوز هم قطار سهم قابل ملاحظه ای از توسعه این دیار را به خود اختصاص نداده است.

توسعه نیافتن خطوط ریلی در نقاط مختلف فارس موجب رشد فزآینده استفاده از خودرو برای حمل نقل و در پی آن سکانداری این استان طی سالیان متمادی در جدول تلفات سالانه جاده ای شده است.

مقامات مربوط در فارس نوید روزهای روشن و بهتر برای راه افتادن قطارهای بیشتر در مسیرهای متنوع داده اند و  از سخنان آنان همچنین شواهد چنین استنباط می شود که باز هم باید منتظر ماند این بار برای رسیدن قطار و افتادن آن بر ریل توسعه.  

سهم ما هیچ، سهم ما نگاه  

برای نخستین بار در سال ۱۳۰۵ فکر ساخت و ایجاد لوکوموتیو سراسری در مجلس شورای ملی ایران شکل گرفت و در ۲۷ مرداد ماه ۱۳۱۷ با اتصال دو خط شمال و جنوب بسیاری از شهرهای ایران به ریل متصل شدند که سهم فارس از این زیرساخت مهم هیچ بود.بسیاری از کلانشهرهای ایران از دهه ۲۰ تا ۶۰ رفته رفته به شبکه ریلی ایران متصل شدند اما استان پهناور فارس با دارا بودن ظرفیت های اقتصادی،کشاورزی و صنعتی بسیار کماکان تا اواخر دهه ۸۰ از این زیرساخت بسیار ضروری در توسعه بهره مند نبود که پاسخ آن را باید از مدیران ملی و مدیران این استان در دوران گذشته جویا شد.

تاثیر بی بهره بودن فارس از شبکه ریلی در طول سالیان گذشته به نسبت سایر استان‌های کشور بر توسعه صنعت این استان به وضوح قابل مشاهده است زیرا دارا بودن شبکه ریلی نقش بسیار مهمی در رونق صنعتی و اقتصادی هر منطقه دارد.

تا سالهای اخیر شنیدن این جمله که شیراز و فارس با دارا بودن نیمی از ظرفیت های گردشگری جهانی بی بهره از ریل است ، برای بسیاری از گردشگران خارجی و ساکنین دیگر استان های کشور عجیب و باور نکردنی بود.

حدود ۶۱ سال پیش این آرزوی اهالی فارس را به صورت مکتوب در نوشته ای از مرحوم محمد ابراهیم باستانی پاریزی تاریخ‌نگار شوخ طبع کرمانی می توان سراغ گرفت.

وی درمقاله ای که مربوط به اول خرداد ۱۳۳۷ است و در کتاب «زیراین هفت آسمان» درج شده ، این آرزوی اهالی فارس را بازتاب داده است.

سرانجام در خرداد ۱۳۸۸ سوت قطار در ایستگاه راه آهن شیراز شنیده شد و انتظار ۸۰ ساله اهالی پایان یافت هرچند که در ابتدای ورود این ناوگان به فارس حرف و حدیث های فراوانی در زمینه استاندارد پایین خط ریلی ایجاد شده در فارس در زبان ها افتاده بود. 

طی ۱۰ سال گذشته حدود ۵۰۰ کیلومتر ریل آهن در این استان به بهره برداری رسیده که ظرفیت حمل حدود ۵۰۰ هزار مسافر و ۳۵۶ هزار تن بار در سال را دارد.

در حال حاضر راه آهن فارس از مبدا شیراز به دو مقصد پایتخت و مشهد مقدس قطار دارد و هنوز مسیر حرکت لوکوموتیو از این استان به مقاصد جنوبی کشور که اهمیت زیادی در حمل بار صنعتی و تجاری دارند، باز نشده است.

از اوایل دهه ۹۰ تاکنون چندین پروژه ریلی مهم در استان فارس آغاز شده که هنوز به نتیجه نرسیده است و در بعضی مقاطع حرکت این طرح ها که می تواند نقش بسیار مهمی در توسعه این استان داشته باشد کند و یا متوقف شده است.

مسیرهای در حال احداث ریلی استان فارس از جمله  گل گهر-شیراز، راه آهن شیراز-عسلویه-بوشهر و اقلید-یزد از جمله طرح‌های کلان در دست اجرای ریلی این استان به شمار می رود که بهره برداری از این طرح‌های عمرانی که نیازمند منابع مالی ملی است می‌تواند زمینه رشد و توسعه این استان را محقق کند.

طلوع از شرق ؛ راه آهن گل گهر - شیراز  

معاون معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا پروژه های ریلی شاخص و کلان این استان را برشمرد و گفت: خط ریلی گل گهر-شیراز از پروژه های کلانی است که ساخت آن حوالی سال ۱۳۹۰ آغاز شده است.

محمود رضایی افزود: این خط ریلی از ایستگاه راه آهن گل گهر سیرجان در استان کرمان واقع در محور راه آهن بافق - بندرعباس انشعاب گرفته و در ادامه از قطروئیه شهرستان نی ریز، استهبان، فسا و سروستان عبور خواهد کرد و در نهایت با خط ریلی در حال احداث شیراز-عسلویه-بوشهر متصل می شود.

وی طول این خط ریلی در حال ساخت را ۳۴۵ کیلومتر عنوان کرد و گفت: ساخت این مسیر به لحاظ جابه جایی مسافر و حمل کالا و بارهایی از جمله سنگ آهن کارخانه گل گهر سیرجان و انتقال آن به کارخانه فولاد خوزستان و بندرعباس بسیار اهمیت دارد.

ریل‌گذاری برای کاهش تلفات و تامین سنگ آهن 

وی ادامه داد: با راه اندازی خط آهن گل گهر-شیراز حجم زیادی از عبور و مرور خودروهای سنگین در این مسیر مواصلاتی کاهش و در نتیجه آن سوانح ترافیکی نیز روند نزولی پیدا خواهد کرد و در کنار آن سنگ آهن و اقلام مورد نیاز کارخانه های فولاد استان فارس نیز با احداث این مسیر تامین خواهد شد.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس با بیان اینکه ۳۰ کیلومتر از این خط ریلی در حال ساخت در استان کرمان و ۳۱۵ کیلومتر از طول این مسیر در استان فارس واقع شده،گفت: این پروژه یک خطه است که ساخت آن در ۴ قطعه تعریف شده که قطعه ۳ و ۴ آن به طول ۱۹۰ کیلومتر حدفاصل شهرستان های نی ریز،استهبان، فسا و سروستان و شیراز است که ساخت این مسیر عملیاتی شده و پیشرفت فیزیکی قطعات ۳ و ۴ این طرح عمرانی حدود ۶۵ درصد است.

وی با اشاره به اینکه قطعه ۱ و ۲ این مسیر از شهرستان نی ریز تا گل گهر سیرجان به طول ۱۵۵ کیلومتر امتداد دارد،افزود: کل پروژه در حال احداث راه آهن شیراز-گل گهر ۳۴ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

رضایی بیان کرد: با احداث این خط ریلی ،انشعاباتی از آن برای شهرستان‌های داراب،جهرم ، زرین دشت و فسا نیز گرفته می شود این مناطق تحت پوشش شبکه ریلی کشور قرار خواهند گرفت.

وی اظهار داشت: پروژه ریلی اتصال داراب - زادمحمود به راه آهن شیراز-گل گهر نیز در یک فاز به طول ۲۷ کیلومتر آغاز شده که اکنون ۷۱ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

کار پیش نمی رود زیرا  

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس عنوان کرد: کار ساخت قطعه ۱ و ۲ پروژه راه آهن شیراز-گل گهر که حدفاصل شهرستان نی ریز تا گل گهر سیرجان را پوشش خواهد داد و طول آن ۱۵۵ کیلومتر است هنوز آغاز نشده است.

وی ادامه داد: کل اعتبار مورد نیاز برای ساخت راه آهن شیراز گل گهر حدود پنج هزار میلیارد تومان پیش بینی شده که با توجه به عدم ساخت بیش از نیمی از طول این مسیر حدود ۳ هزار میلیارد تومان برای اتمام این پروژه اعتبار نیاز است.

رضایی ساخت این خط ریلی را از پروژه های کلان ملی دانست و گفت: ساخت این مسیر در قطعه ۱ و ۲ با مشکلاتی از جمله اراضی معارض در مسیر بخصوص در منطقه حفاظت شده بهرام گور شهرستان نی ریز مواجه شده که رفع این مشکل با مذاکره و رایزنی با سازمان حفاظت از محیط زیست در حال پیگیری است.

وی عنوان کرد: سازمان حفاظت از محیط زیست تاکنون مجوز ساخت این شبکه ریلی در بخش هایی از اراضی را که معارض داشته صادر کرده و مجوز بخش هایی نیز مانده که در حال رایزنی برای اخذ آن هستیم.

وی اضافه کرد: امیدواریم که اعتبارات ملی مورد نیاز این طرح تامین شود و یقینا به تناسب تخصیص این منابع مالی کار نیز به پیش خواهد رفت.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس با بیان اینکه ساخت طرح های ریلی جملگی با اعتبارات ملی انجام می شود،گفت: پروژه ریلی گل گهر-شیراز یکی از طرح های اثرگذار جنوب کشور محسوب می شود که در حمل بار بین استان هرمزگان،کرمان و فارس نقش کلیدی دارد و با اجرای این پروژه فارس از مسیری دیگر به شبکه ریلی ایران نیز متصل خواهد شد.

وی راه اندازی هر یک از پروژه های ریلی در حال احداث فارس را دارای مزیت هایی دانست و افزود: اتمام طرح های ریلی این استان در کاهش ترددها در سطح جاده و در پی آن کاستن از سوانح جاده ای تاثیر بسیار زیادی دارد.

وی ادامه داد: به جز جابه جایی ایمن مسافر،گسترش راه آهن نقش بسیار مهمی در رونق اقتصادی و توسعه صنعتی منطقه دارد که به واسطه آن می توان مواد خام صنایع این استان را تامین و تولیدات را با استفاده از آن ارزان‌تر حمل کرد.

جنوب استراتژیک با راه‌آهن شیراز - علسویه - بوشهر

رضایی بیان کرد: راه آهن شیراز-عسلویه-بوشهر نیز یکی دیگر از پروژه های در حال احداث فارس است که با هدف جابه جایی مسافر و کالا در حال ساخت است.

وی با تاکید بر اهمیت تکمیل این پروژه ریلی گفت: با توجه به توسعه استراتژیک منطقه عسلویه و بوشهر،ترانزیت کالا ،وجود تجهیزات و منابع نفت و گاز در این منطقه و اتصال به بندرها، ایجاد ارتباط ریلی بین استان فارس و  استان بوشهر بسیار مهم است. 

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس ادامه داد: پیش بینی می شود در سال اول بهره برداری از راه آهن شیراز-بوشهر ۸۰۰ هزار مسافر و ۳ میلیون تن کالا جابه جا شود و در سال بیستم نیز ۲ میلیون نفر مسافر جابه جا و ۶ میلیون تن کالا از این مسیر و با استفاده از ریل حمل شود.

او اظهار داشت: طول مسیر راه آهن شیراز-بوشهر ۴۳۷ کیلومتر است که ۳۱۰ کیلومتر آن در فارس و مابقی در استان بوشهر قرار دارد.

رضایی با بیان اینکه این مسیر ریلی از بوشهر به سمت عسلویه با طول ۲۰۵ کیلومتر تداوم خواهد داشت،گفت: این مسیر ریلی در استان فارس از راه آهن مرودشت شروع می شود و در ادامه از ایستگاه های رحمت آباد،ایزدخواست، فتح آباد، کوار، فیروزآباد، فراشبند، اهرم (Ahram) به بوشهر منتهی خواهد شد.

وی ادامه داد: محور اهرم به سمت عسلویه بصورت شاخه ای منشعب و عملیات اجرایی این طرح از چند مسیر آغاز شده و در مجموع این مسیر به ۱۳ قطعه تقسیم شده که کار ساخت در ۵ قطعه آن به طول ۲۲۵ کیلومتر شروع و پیشرفت فیزیکی کل پروژه حدود ۹ درصد است.

وی اضافه کرد: بخش هایی از کار احداث این مسیر در استان فارس و قسمت هایی در استان بوشهر آغاز شده است و ساخت پروژه راه آهن شیراز-بوشهر از طریق فاینانس خارجی دنبال خواهد شد.

نوید برای شمال فارس؛ بهره‌برداری از راه آهن اقلید- یزد تا پایان سال ۹۹

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس همچنین گفت: پروژه دیگر ریلی در حال ساخت این استان مسیر اقلید-یزد است که این طرح نیز جز طرح های عمرانی اثرگذار فارس است.

وی ادامه داد: این پروژه براساس برنامه زمان بندی ارایه شده و با توجه به حساسیت دولت و اهمیت این موضوع، تا پایان سال ۹۹ به بهره برداری خواهد رسید.

رضایی اضافه کرد: با اجرای پروژه راه آهن اقلید-یزد نیز کار جابه جایی مسافر و حمل بار و کالا از طریق این مسیر ریلی انجام خواهد شد که عملیات اجرایی این طرح در مراحل پایانی قرار دارد که تا آخر سال جاری نیز بطور کامل به بهره برداری می رسد.

زیستگاه‌ها  و ایستگاه‌ها 

رییس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: مسیر پیش‌بینی شده برای ساخت راه آهن گل گهر شیراز از سه محل با اهمیت محیط زیستی مانند پناهگاه حفاظت شده حیات وحش بختگان،منطقه حفاظت شده بهرام گور و منطقه شکار ممنوع مهارلو عبور می کند.

سیاوش محمدی افزود: گزارش ارزیابی اولیه محیط زیستی این پروژه با هدف همکاری برای رشد و توسعه استان و شهرستان های مورد مسیر انجام شد و کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست چندین مرتبه بازدید میدانی از این منطقه داشتند و در مواردی اصلاح مسیر ریلی نیز انجام شد.

وی با بیان اینکه توافقات اولیه برای ساخت راه آهن گل گهر-شیراز با اداره کل حفاظت محیط زیست فارس انجام شده،گفت: مقرر شد که توافقات اولیه به دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان ارجاع شود و به تایید این دفتر برسد که گویا هنوز اقدامی از طرف سازندگان این مسیر انجام نگرفته و این موضوع پیگیری نشده است.

رییس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس گفت: این اداره کل برای نشان دادن حسن نظر خود اجازه ساخت بخش هایی از این مسیر را داده که از جمله آن می توان به ساخت این مسیر ریلی از حاشیه پناهگاه حیات وحش بختگان اشاره کرد که ریل گذاری در این منطقه و حوزه استحفاظی شهرستان استهبان تا نزدیکی شیراز انجام شده است.

وی اضافه کرد: پیمانکار سازنده این مسیر شیطنت هایی نیز در حین اجرای پروژه از جمله برداشت منابع قرضه (برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه) انجام داد اما در مجموع ساخت این مسیر ریلی در این منطقه به اتمام رسیده است.

محمدی با اشاره به اینکه کار ساخت این مسیر ریلی در اراضی منطقه حفاظت شده بهرام گور هنوز باقی مانده و انجام نشده،گفت: سازندگان، مسیر ریلی را پیشنهاد داده بودند که از بهترین زیستگاه گورخر ایرانی در این منطقه عبور می کرد که این موضوع با مخالفت شدید اداره کل حفاظت محیط زیست فارس قرار گرفت و پیشنهاد این اداره کل ،ساخت این مسیر ریلی از محلی دیگر در حاشیه این منطقه و جایی که ارزش زیستگاهی کمتری دارد و حداقل خسارت را دارد، بود.

منطقه بهرام گور واقع در شهرستان نی ریز استان فارس اصلی ترین زیستگاه گورخر ایرانی بشمار می رود.

تکلیف را مشخص کنید 

جعفر قادری منتخب مردم شیراز و زرقان در یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در روزهای اخیر نامه‌ای خطاب به استاندار فارس نوشته که در این نامه آمده است: در حالی که خط ۳ و چهار مسیر ریلی شیراز-گل گهر که در چهار قطعه تعریف شده است، به مرحله اجرا در آمده اما صرفاً به خاطر عدم حل مشکلات زیست محیطی،دو قطعه ۱ و ۲ حتی مورد مطالعه قرار نگرفته است.

قادری در این نامه نوشته: با توجه به اینکه این خط برای استان فارس یک خط حیاتی و  ضروری است، نیاز است که سریعتر تعیین تکلیف شود و در این رابطه شایسته است که در اسرع وقت جلسه ای با حضور ریاست سازمان حفاظت محیط زیست کشور و با حضور منتخبین استان برگزار و نسبت به تعیین تکلیف این خط اقدام شود.

این منتخب مردم شیراز و زرقان در ادامه آورده: اگر چنین کاری صورت نگیرد به بهانه عدم حل مشکلات زیست‌محیطی، قطعات سوم و چهارم این خط هم که سرمایه‌گذاری وسیعی روی آن انجام شده بلاتکلیف مانده و بهانه خوبی برای وزارت راه و شهرسازی و راه آهن است که این دو قطعه را تکمیل نکرده و استان فارس را از داشتن خط ریلی شیراز گل گهر برای سالهای متمادی محروم کنند.

قادری نوشت:در صورتی که این خط سریعتر تعیین تکلیف شود بحث فاینانس و یا استفاده از منابع دولتی برای تکمیل طرح به صورت جدی مورد پیگیری نمایندگان قرار خواهد گرفت.

ساخت مسیرها ملی، تکمیل طرح ها استانی است 

مدیرکل راه آهن استان فارس در گفت و گو با ایرنا بیان کرد: پیگیری ساخت مسیرهای ریلی با شرکت ساخت راه آهن جمهوری اسلامی است اما در استان نیز تلاش های وسیعی برای تکمیل طرح‌های ریلی فارس انجام می‌شود.

مهرداد انصاری افزود: تکمیل طرح‌های ریلی در حال احداث این استان یکی از مهمترین ضروریات و پیش نیاز توسعه فارس است.

وی ادامه داد: از ابتدای ایجاد راه آهن در این استان تاکنون بیش از ۵۰۰ کیلومتر ریل آهن و ۲۳ ایستگاه قطار ایجاد شده و ظرفیت جابه جایی بیش از ۵۰۰ هزار نفر مسافر در سال نیز وجود دارد.

انصاری با تاکید بر رشد حمل بار طی یکسال گذشته از طریق ریل در این استان،افزود: تا سال ۹۶ ظرفیت حمل بار از طریق ریل در فارس حدود ۸۰ هزار تن در سال بوده که این رقم در سال ۹۸ به بیش از ۳۵۶ هزار تن افزایش پیدا کرده است.

انصاری بیان کرد: عمده بارهای جابه جا شده در راه آهن فارس شامل سنگ آهن، خاک نسوز، محمولات پتروشیمی، گندم، خودرو و ... است.

وی ادامه داد: فراهم آوردن امکانات و زیرساخت های ریلی برای حمل محموله های تولیدی استان و انتقال مواد اولیه به منظور تولید از جمله مهمترین برنامه های این اداره کل است که با برنامه ریزی انجام شده در سال جاری به رشد چند برابری در زمینه بارگیری خواهیم رسید.

وی ادامه داد: در زمینه جابه جایی مسافر نیز در سال ۹۸ قریب ۵۱۲ هزار نفر مسافر در مسیرهای تهران و مشهد و ایستگاه های بین راهی از قطارهای فارس استفاده کردند که نسبت به سال ۹۷ افزایش یک درصدی داشته است.

مدیرکل راه آهن استان فارس همچنین گفت: به منظور فراهم کردن زمینه مناسب برای بارگیری و تخلیه فرآورده های پتروشیمی شیراز عملیات ساخت خط فرعی بارگیری و تخلیه فرآورده‌های پتروشیمی شیراز در مسیر شیراز - مرودشت و در نزدیکی ایستگاه راه آهن مرودشت آغاز شده است.

مدیرکل راه‌آهن استان فارس اضافه کرد: این عملیات در فاز نخست با نصب ۲ دستگاه سوزن چپ و راست با شعاع ۳۰۰ متر در خط اصلی و همچنین نصب خط فرعی به موازات خط اصلی اجرایی می‌شود.

وی ابراز امیدواری کرد که این پروژه تا پایان اردیبهشت ماه سال جاری به بهره برداری برسد و با احداث این خط فرعی، قابلیت ایجاد بارانداز ریلی در اراضی ایستگاه آتی گار زرقان ، قابلیت بارگیری و تخلیه سایر بارهای معدنی و فرآورده های نفتی و گازی و همچنین پایانه کانتینری با استفاده از حمل ترکیبی و دستیابی به شبکه ریلی میسر شود.

انصاری گفت: شرکت پتروشیمی شیراز به عنوان اولین واحد تولیدی صنایع پتروشیمی ایران در فاصله ۴۵ کیلومتری شهر شیراز و در نزدیکی مرودشت واقع شده است که سالیانه قابلیت انتقال حدود یک میلیون تن بار از طریق خطوط ریلی فارس به مقصد بندر شهید رجایی بندرعباس برای صادرات به خارج از کشور دارد.

گزارش از محمدامین افشارپور