مریم میرزاخانی، ریاضیدان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد در ۲۲ اردیبهشت سال ۱۳۵۶ در تهران متولد شد و در سال ۲۰۱۴ به دلیل انجام تحقیقات در زمینه «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» برنده مدال فیلدز به عنوان بالاترین جایزه در ریاضیات شد. وی نخستین زن و نخستین ایرانی برنده مدال فیلدز بود.
وی پس از اتمام تحصیلات متوسطه در دبیرستان فرزانگان تهران، تحصیلات کارشناسی خود را در رشته ریاضی در دانشگاه صنعتی شریف به پایان برد. در این دوره، میرزاخانی اثبات ساده‌ای برای قضیهٔ شُر یافت که در ماه‌نامهٔ انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد.
مریم سپس به دانشگاه هاروارد رفت و در کلاس‌های کورتیس مک‌مولن (از برندگان جایزه فیلدز) حاضر شد. مک‌مولن او را در این دوران این‌طور به یاد می‌آورد که بر سر کلاس‌هایش سوال‌های زیادی می‌پرسید و با عجله به فارسی یادداشت برمی‌داشت. وی سرانجام در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد و به سرپرستی مک‌مولن دکترا گرفت.
میرزاخانی بعد از دریافت مدرک دکترای خود به عنوان استادیار وارد دانشگاه پرینستون شد و سپس بعد از مدتی تدریس در آن دانشگاه وارد دانشگاه استنفورد شد.
وی از یازدهم شهریورماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشتهٔ ریاضیات بود.
از مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از ۱۰ذهنِ جوان برگزیدهٔ سال ۲۰۰۵ از سوی نشریهٔ پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشتهٔ ریاضیات تجلیل شد. میرزاخانی برنده جوایزی چون جایزه ستر از انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ و جایزهٔ کلی بود.
فعالیت‌ها و افتخارات
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضی‌دانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرمهای هندسی هذلولوی بوده‌اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت: محاسبهٔ عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطوح هذلولوی. میرزاخانی در تلاش است تا معمای ابعاد گوناگون فرمهای غیرطبیعی هندسی را حل کند. در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد. در واقع مشکل این است که برخی از این اشکال هذلولی همچون دونات یا آمیب دارای ظاهری بسیار نافرم هستند که محاسبهٔ حجم آنها را به معمایی جدی برای ریاضی‌دانان مبدل کرده‌است. اما میرزاخانی با یافتن راهی جدید در واقع دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک سری از حلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبهٔ حجم آنها پرداخت. کاربردهای عملی اندکی برای پژوهش او وجود دارد ولی اگر مشخص شود که جهان توسط هندسه هذلولوی اداره می‌شود، کار او می‌تواند به تعریف دقیق شکل و حجم آن کمک کند.
میرزاخانی در سال ۲۰۰۹ به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی آمریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزهٔ مهم ریاضی، "خلاقیت استثنایی، و تز (دکترای) مبتکرانه که در آن، ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرمهای اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای به‌دست آوردن نتایجی در سه مسئلهٔ مهم ترکیب شده‌اند " عنوان شد. در این اعلامیه، این سه مسئله مهم به شرح زیر آمده‌اند:
یک رابطه بازگشتی برای حجمهای وایل-پترسون در فضای پیمانه‌ای رویه‌های ریمانی.
یافتن تقریبی مجانبی برای تعداد ژئودزیک‌های ساده بسته بر روی رویه‌های ریمانی هذلولوی با طول داده شده L {\displaystyle L} . تعداد این ژئودزیک‌ها، بر اساس نتایج میرزاخانی، برای طول‌های کمتر یا مساوی L {\displaystyle L}، رشدی مجانبی همانند L ۶ g − ۶ {\displaystyle L^{۶g-۶}} دارند. در این فرمول، منظور از g {\displaystyle g} گونه رویه ریمانی مورد نظر است. این نتیجه، پیامدی از محاسبه حجمهای وایل-پترسون گفته شده در مورد ۱ است.
اثباتی نو از حدس ویتن که پیش از آن توسط ماکسیم کانتسویچ در سال ۱۹۹۲ ثابت شده بود. میرزاخانی در اثبات جدیدش تفسیری نو از شمارش ژئودزیک‌ها در فضاهای پیمانه‌ای به دست می‌دهد.
در سال ۲۰۱۰، میرزاخانی، حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن بر روی فضاهای تایشمولر را که مدتها پرسشی باز و بی پاسخ در ریاضی بود به اثبات رساند. این حدس می‌گوید که چنین شاری لزوماً ارگودیک می‌باشد.
میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به همراه الکس اسکین و امیر محمدی ثابت کرد که ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آنها، بسیار منظم هستند و نه بر خلاف انتظار نامنظم یا فراکتالی. به عبارت دیگر، بستارهای چنین ژئودزیک‌هایی جبری هستند و بنابراین، ویژگیهایی از جمله صلبیّت را دارا می‌باشند. اتحادیه جهانی ریاضی در مطلبی با نام «کار مریم میرزاخانی» این نتایج را چنین توصیف کرد: «یافتن این حقیقت، شگفت‌انگیز است که تصلب در فضاهای همگن، چگونه انعکاسی در فضاهای ناهمگنی همچون جهان فضای پیمانه‌ای دارد».
عدد اردیش او ۳ است.
او در سال ۲۰۱۴ به همراه ۹ محقق برجستهٔ دیگر در چهارمین نشست ۱۰ استعداد درخشان نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. این فهرست ۱۰ نفره، شامل محققان و نخبگان جوانی بود که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولاً از چشم عموم پنهان مانده‌اند. این فهرست بر اساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، رؤسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده‌اند.
این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم ربوتیک، افق‌های تازه‌ای در مرزهای جهان اطراف ما گشودند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ایرانی یکی از آنها بود.
دریافت جایزه فیلدز
او در سال ۲۰۱۴ برندهٔ مدال فیلدز شد که بالاترین نشان علمی رشتهٔ ریاضیات است و هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان برگزیدهٔ زیر ۴۰ سال اهدا می‌شود و از آن به نوبل ریاضیات نیز تعبیر می‌شود. وی نخستین زن و نخستین ایرانی بود که موفق به دریافت این جایزه شد.
مریم میرزاخانی در مه سال ۲۰۱۶ به عضویت در آکادمی ملی علوم برگزیده شد. او نخستین ایرانی-آمریکایی است که به عضویت در این آکادمی برگزیده شد.
وی پس از بستری شدن در بیمارستان به دلیل بیماری سرطان، در روز ۲۴ تیرماه سال ۱۳۹۶ ( ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۷ ) در ۴۰ سالگی دار فانی را وداع گفت اما مرگ پایان کبوتر نیست.
این نابغه ریاضی نماد واقعی رفع محدودیت‌ها بر سر راه ترقی زنان در ریاضیات و سایر علوم است. کسی که به درستی نشان داد زنان نیز می توانند با قدرت به عرصه علم وارد شوند. یادمان نرود میرزاخانی از دل همین جامعه متولد شد، تحصیل کرد و مدال فیلدز را به گردن آویخت.
در کشور ما استعداد های زیادی نهفته است که می توانند همچون میرزاخانی کشف استعداد شوند و دستاوردهای بزرگی داشته باشند. بنیاد مریم میرزاخانی نیز همین هدف را دنبال می کند تا دانش آموزان مستعد را در علم ریاضی شناسایی کرده و از آنها حمایت مادی و معنوی کند.
یکی از ۷ دانشمند زن تاثیرگذار جهان بنا به اعلام سازمان ملل، الهام بخش زنان زیادی در جهان شد تا تشویق شوند، فعالیت کنند و با وجود ناملایمتی هایی که در برابر آنها به دلیل تبعیض جنسیتی وجود دارد دست از تلاش برندارند.
میرزاخانی باعث شد بسیاری از زنان در علم ریاضیات به این باور برسند که می توانند دستاوردهای بسیاری را خلق کنند و دوشادوش مردان به رقابت بپردازند و حتی در بسیاری از عرصه ها از آنها سبقت بگیرند.
فعالیت بنیاد مریم میرزاخانی
مسوول روابط عمومی بنیاد مریم میرزاخانی در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا درمورد فعالیت بنیاد مریم میرزاخانی گفت: ثبت این بنیاد در تاریخ ۳۰ شهریور ۹۸ انجام شده و محل اصلی آن شهرستان طالقان استان البرز است.
مژگان حقیقی افزود: این بنیاد فعالیت خود را آغاز کرده است و به دلیل جلوگیری از شیوع کرونا به صورت مجازی و رایگان کلاس های آموزش ریاضی برگزار می کند. این دوره آموزشی با دو رویکرد محوری ارتقا دانش ریاضی دانش آموزان و شناسایی استعدادهای خاص ریاضی از تمام نقاط کشور برنامه ریزی شده است.
وی ادامه داد: اولین دوره در روزهای ۲۱ تا ۲۳ اردیبهشت ماه با سرپرستی عبادالله محمودیان از دانشکده علوم ریاضی دانشگاه صنعتی شریف به صورت مجازی برگزار می شود. همچنین موزه مریم میرزاخانی نیز به زودی افتتاح می شود.
به دنبال تحقق ترویج و توسعه ریاضی در میان بانوان جامعه هستیم
همچنین رییس دانشکده ریاضی دانشگاه الزهرا در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: در مرداد ماه سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۸) به پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران، اتحادیه بین المللی انجمن های ریاضی جهان INU از سال ۲۰۱۸ روز تولد دکتر مریم میرزاخانی مصادف با ۱۲ می ۲۲ اردیبهشت ماه به نام «روز زنان در ریاضیات» نام گذاری کردند.
نسرین سلطانخواه ادامه داد: از سال ۲۰۱۸ به بعد در سراسر جهان در این روز که به نام روز زنان در ریاضیات نام گذاری شده است مراسم و همایش‌هایی در ارتباط با نقش زنان در ریاضیات و گرامیداشت و پاس داشت دستاوردهای علمی مریم میرزاخانی برگزار می شود.
وی تصریح کرد: سال ۲۰۱۹ اولین سالی بود که همایش «روز زنان در ریاضیات» در کشور به میزبانی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد و امسال در سال ۲۰۲۰ دومین همایش با میزبانی دانشگاه الزهرا در ۲۲ اردیبهشت ماه به دلیل بیماری کرونا به صورت مجازی برگزار می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س) افزود: اهداف برگزاری این همایش حمایت و تشویق بانوان ریاضیدان کشور، ترویج و توسعه ریاضی در میان بانوان جامعه، تقدیر از بانوان ریاضیدان و کشف استعداد های نوشکوفا در میان بانوان ریاضیدان جوان کشور و پاسداشت و گرامیداشت مریم میرزاخانی است که به دنبال تحقق آنها هستیم.
کاهش استقبال جوانان از رشته ریاضی
سلطانخواه همچنین اظهار داشت: دستاوردهای نخستین دوره همایش، معرفی موفقیت و توانایی های بانوان موفق کشور، بزرگداشت مریم میرزاخانی به عنوان بانو ریاضیدان برجسته و همچنین تلنگری به مسئولان کشور نسبت به موضوع عدم استقبال به ادامه تحصیل در رشته ریاضیات در میان جوانان کشور به ویژه دختران که در سالهای اخیر اتفاق افتاده است، بود.
وی ادامه داد: در حال حاضر بیشتر دانش آموزان ما به رشته تجربی گرایش دارند و از رشته ریاضیات استقبال کمی می شود که خطری است که در آینده کشور را با مسائل بسیاری مواجه خواهد کرد.
بیش از ۱۰۰ نقطه از جهان مراسم گرامیداشت برگزار می‌کنند
رییس دانشکده ریاضی دانشگاه الزهرا (س) تصریح کرد: اهمیت به این روز با برگزاری همایش موجب نهادینه تر شدن نقش زنان در توسعه علمی کشور به ویژه علم ریاضی است.
وی با بیان اینکه روز زنان در ریاضیات اساسا یک روز بین المللی است، گفت: در سال ۲۰۱۹ نیز بیش از ۱۰۰ نقطه از جهان مراسم های مختلفی به مناسبت روز زنان در ریاضیات در فضاهای علمی و دانشگاهی دنیا برگزار کردند و پیش بینی می شود که در سال ۲۰۲۰ دومین بزرگداشت علی رغم شیوع بیماری کرونا در نقاط بیشتری از جهان برگزار شود.
زنان در توسعه علم ریاضی نقش مهمی دارند
این ریاضیدان عنوان کرد: زیر ساخت هر کشور نیاز به تقویت بنیان های علمی به ویژه در ریاضی و فیزیک است. بنابراین نیاز است علم ریاضیات عمق سنجی شود و تفکر ریاضی در بین جوانان از مرحله دانش آموزی با مقاطع عالی تحصیلی گسترش پیدا کند.
وی ادامه داد: از آنجا که نیمی از معلمان ریاضی کشور زنان هستند می توانند در ایجاد انگیزه، علاقه به ریاضی و فهم بنیادی آن در ذهن جوانان نقش اساسی داشته باشند همچنین در مراحل دانشگاهی نیز اساتید زن در حوزه ریاضی نیز می توانند این نقش مهم را ایفا کنند.
سلطانخواه افزود: حوزه تحقیق در زمینه ریاضی نیاز به صبر، تلاش و تمرکز فراوان دارد و زنان ما از این ویژگی ها به خوبی برخوردار هستند لذا در بخش تحقیق و توسعه می توانند نقش مهمی را در توسعه علم ریاضی به شکل موثر و اثرگذار ایفا کنند.
وی به فعالیت بنیاد مریم میرزاخانی اشاره و خاطرنشان کرد: عبادالله محمودیان استاد مریم میرزاخانی در دانشگاه صنعتی شریف و خانواده او به همراه چند تن دیگر این بنیاد را پایه گذاری کرده اند و هدف بنیاد ترویج علم ریاضی در بین دختران دانش آموز است تا این بنیاد بتواند نغبگانی همچون مریم را تربیت کند.