سابقه و پیشینه نمایش‌های آیینی با رویکرد و محوریت سوگ در ایران، به هزاره‌های دور بازمی‌گردد. اما با ورود اسلام به کشورمان سهم مهمی از آیین‌های نمایشی سوگ ایرانیان روایت و داستان خود را بر محور رثای و مراثی اهل‌بیت (ع)، پیامبر اسلام (ص) و رویدادهای همراه با تعزیت و مصیبت تاریخ اسلام استوار کرد. با به رسمیت شناخته شدن دین اسلام از دوران صفویه در کشورمان، شکل و ساختار شیوه نمایش‌های آیینی در راستای آیین‌های سوگ بهویژه با محوریت تعزیت بر اهل‌بیت(ع) در قامت و ساختار نمایش آئینی تعزیه که به‌عنوان کهن‌ترین نمایش سوگ ایرانیان شناخته می‌شود جلوه‌ای متفاوت به خود گرفت.
از همان زمان تا امروز در دهه نخست ماه محرم؛ دهه پایانی ماه صفر همچنین طی شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان، همسو با شهادت حضرت علی (ع)، هنرمندان عرصه تعزیه با اجرای نمایش‌های آیینی و نسخ مختلف تعزیه هم‌سویی و همراهی دوچندانی را با مسلمانان عزادار در راستای شهادت سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) و شهادت حضرت علی (ع) را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
اهمیت شب‌های قدر و جایگاه هنر نمایش آیینی
لیالی قدر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ایام برای مسلمانان که در آن نه‌تنها شاهد نزول قرآن به‌عنوان کتاب آسمانی و هدایت مسلمانان در مسیر رستگاری زندگی دنیوی و اخروی شناخته می‌شود، برای شیعیان به مناسبت ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) از روزهایی پربرکت و پرفضیلت و مهم ماه ماه مبارک رمضان شناخته می‌شود.
در همین راستا هنرمندان نیز در حوزه‌های مختلف ازجمله در عرصه تئاتر با تولید و اجرای آثار نمایشی مذهبی مرتبط با این ایام با محوریت زندگی و سیره حضرت علی (ع) تلاش می‌کنند تا فصل مهمی از پاسداشت ذهنی، روحی و روانی امام اول شیعیان را این‌بار با زبان و روایتی متفاوت در قامت هنر تعزیه و تئاتر دینی به مخاطبان ارائه دهند.
فضای مجازی، زمینه‌ای متفاوت برای عرض ارادت هنرمندان به ائمه اطهار (ع)
شرایط جاری کشور مانند بسیاری کشورهای جهان برگزاری مراسم آئینی و نمایش‌های سوگ مرتبط با لیالی قدر و شهادت حضرت علی (ع) را نسبت به سال‌های پیش دستخوش تغییر کرده است؛ زیرا همزمان با تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در مسیر تلاش برای قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا و تحقق شعار شکست این ویروس فصل جمعی و اجرای آثار نمایشی مطابق سال‌های گذشته با ممنوعیت فعالیت‌های فرهنگی و هنری با دشواری‌های خاصی همراه بود؛ اما همراهی با فضای مجازی و تنیده شدن فصلی دیگر از زندگی انسان‌های معاصر در این ایام با جهان مجازی باعث شده این بار بستری دیگر برای تولید و ارائه آثار نمایشی فراهم شود.
شکل‌گیری نخستین دوره سوگواره شبیه علی (ع) به عنوان یکی از فعالیت‌های هنرمندان در ایام شیوع ویروس کرونا همزمان با لیالی قدر با همکاری دفتر تعزیه و آیین‌های نمایشی مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و تعامل با تلویزیون‌های تعاملی اینترنتی، فصلی متفاوت از تولید، اجرا و ارائه آثار را رقم زده است و از ۲۲ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ همزمان با ایام لیالی قدر شاهد برگزاری سوگواره شبیه علی (ع) با اجرای نمایش‌های تعزیه در سالن اندیشه حوزه هنری و پخش آن از طریق تلویزیون‌های تعاملی مانند نمایش‌نت هستیم.
تعزیه بازار شام؛ میهمان پنجمین شب سوگواره شبیه علی(ع)
در پنجمین شب از نخستین سوگواره شبیه علی (ع) و دومین شب از لیالی پرفیض قدر که بناست طی ۶ شب ادامه داشته باشد شامگاه جمعه (۲۶ اردیبهشت) تعزیه بازار شام (که به نام تعزیه حضرت زینب (س) نیز شناخته می‌شود) به روایت و معین‌البکایی سیدحسن گل‌ختمی و مجتبی حسن‌بیگی در تالار اندیشه حوزه هنری بدون تماشاگر به صحنه رفت و از طریق فضای مجازی در اختیار علاقه‌مندان این عرصه قرار گرفت.
پس از واقعه عاشورا، به دستور یزید بن معاویه، شهر دمشق را تزئین کرده و اسیران کربلا به شهر می‌آورند. در حالی که اهالی شام به تماشا آمده بودند، اسیران را در بازار و کوچه‌های شهر دمشق می‌گردانند. همچنین بخش مهم دیگری از روایت این تعزیه به خطبه کوبنده حضرت زینب(س) که در راستای رثای امام حسین (ع) و رو کردن دست گناهکار و روحیه وحشی‌گرانه یزید بن معاویه در مجلسی که برای شادباش این پیروزی از سوی دستگاه یزیدیان گرفته شده بود، باز می گردد.
خطبه حضرت زینب (س) در شام یا خطبه حضرت زینب (س) در مجلس یزید، به خطبه‌ای اشاره دارد که حضرت زینب (س) بعد از واقعه عاشورا، هنگامی که کاروان اسیران کربلا به مجلس یزید بن معاویه در شام برده شده بودند، ایراد فرمودند. بنا بر اقوال مستند و اسناد متقن این خطبه و سخنان امام سجاد (ع) توانست تاثیر شگرفی در حاضران ایجاد کند و مجلس را به نفع اهل بیت (ع) تغییر دهد.
در روضه مجلس یزید و روضه ورود به شام که اغلب در ماه محرم و دهه پایانی ماه صفر خوانده می‌شود، به ورود اسیران کربلا به شهر و بازار شهر دمشق و برخورد شامیان با آنان اشاره می‌شود.
محور و محتوای خطبه
حضرت زینب (س) خطبه خود را با حمد خدا و درود بر پیامبر (ص) و آیاتی از کلام‌الله مجید درباره بدکاران آغاز می‌کند و سپس با استناد به آیه‌ای درباره سنت الهی مهلت دادن به ستمکاران، به سرزنش یزید در ستم بر اهل بیت امام حسین(ع) و گرداندن آنها در شهرها پرداخت و علت این برخورد زشت یزید را کینه او از جنگ بدر دانست. او در ادامه فرجام بد یزید را یادآور می‌شود و قاتلان و ستمکاران واقعه کربلا را نفرین می‌کند و در پایان با اشاره به اختصاص یافتن اهل بیت به وحی و نبوت، تلاش یزید برای محو یاد آنان را بی‌نتیجه و عبث می‌داند.ویژگی بارز تعزیه بازار شام
نگاه سیدحسن گل‌ختمی و مجتبی حسن‌بیگی به‌عنوان راوی و معین‌البکای تعزیه بازار شام بازتاب دهنده یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نخستین سوگواره شبیه علی (ع) ست که به شکل مجازی طی ایام رمضان سال ۱۳۹۹ به مخاطب ارائه می شود.
در حقیقت این تعزیه نیز مانند آثار پیشین حاضر در این سوگواره علاوه بر روایت خط داستان اصلی واقعه و ماجرای محوری‌اش تلاش دارد تا مخاطب خود را با حوادث و اتفاقات روزآمد نیز همراه سازد.
از این‌رو سیدحسن گل‌ختمی و مجتبی حسن‌بیگی به‌عنوان راوی و معین‌البکای تعزیه بازر شام با تأکید بر جایگاه ظلم‌ستیزی و دفاع از مظلوم، عدالت‌خواهی و حق‌طلبی، با وجود در اسارات بودن به دست دشمن، سکوت را جایز ندانسته و برای رو شدن دست دشمنان اسلام که هدفی جز سست کردن پایه‌های سنت رسول خدا حضرت محمدمصطفی (ص) و بی اثرکردن فعالیت اهل بیت و خاندان عصمت و طهارت (ع) در مسیر هدایت مسلمانان به سمت سعادت و رستگاری دنیا و عقبی وعده داده شده از سوی خداوند نداشتند، نقب و تلنگری هم به مردم آزادی‌خواه و حق طلب امروز در برابر ستم کشورهای استعمارگر و زورگو می زند.
در خلال و میان این تعزیه با ذکاوت و تیزبینی راویان و معین البکای این اثر ضمن تقبیح رفتار کشورهای مستبد چون آمریکا آنهم در چنین روزهایی که جهان در بجران انسانی به سر می برد و بیش از هر چیز به اتحاد و همدلی نیاز دارد؛ بحث اسلام‌هراسی مطرح شده از سوی آمریکا و بر هم زدن اتحاد مردم جهان با سیاست اسلام‌هراسی و نفرقه‌افکنی را نیازمند برملا کردن دست مستبدان و جایز نداستن سکوت ملت آزادی خواه می دانند.
یا کشتار ملت مظلوم، مسلمان و روزه‌دار فلسطین در ایام ماه مبارک رمضان دیگر نکته‌ای که بود در خلال این اثر به مخاطب یادآوری شد. تاکید بر سکوت نکردن و حمایت از مظلوم به عنوان بخش مهمی از خطبه حضرت زینب (س) در بازار شام مقابل یزید و یزیدیان تذکاری بود که سیدحسن گل‌ختمی و مجتبی حسن‌بیگی به عنوان بانیان این مجلس به مخاطب خود ارائه دادند.
پنجمین شب از اجرای سوگواره شبیه علی (ع) به‌عنوان نخستین سوگواره فضای مجازی در راستای لیالی قدر در این ایام که جامعه‌مان متأثر از شیوع ویروس کرونا نشان داد خلاقیت هنرمندان در عرصه نمایش با پویایی زنده بودن و اجرا و اتکا به داشته‌های کهن نمایشی می‌تواند دستاوردهای گران‌بهایی را برای مخاطبان و علاقه‌مندان به عرصه نمایش‌های آیینی با خود به‌همراه داشته باشد.
تجربه پخش زنده آثار نمایشی از طریق پرتال تلویزیون تعاملی نشان داد بهره‌بردن از امکانات فضای مجازی می‌تواند بستری متفاوت و وسیع به وسعت خاک ایران‌زمین برای هنرمندان این عرصه جهت تولید و اجرای آثارشان با دامنه مخاطبان چندین میلیون نفری ایجاد کند.
سوگواره مجازی و نمایشی شبیه علی (ع) از ۲۲ تا ۲۷ اردیبهشت ماه همزمان با لیالی قدر هر شب از ساعت ۲۱.۳۰ تا ۲۳.۳۰ به شکل زنده و مستقیم از طریق تلویزیون تعاملی نمایش‌نت، تارنما (وب سایت) آپارات و برنامه کاربردی (اپلیکیشن) سپهر سوره هنر برای مخاطبان پخش می شود.