یکی از حوزه‌ها و مشاغلی که پس از شیوع کرونا بسیار زود دچار تعطیلی شدند، مشاغل مرتبط با سینما، فیلمسازی و اکران سینمایی آثار بود. پس از تعطیلی دوماهه، سینمای اکران در اواخر فروردین ۹۹ فعالیت خود را به صورت رسمی در فضای مجازی و شبکه‌های اینترنتی با فیلم خروج ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا آغاز کرد. موضوعی که البته پیش و پس از آن واکنش‌های متعددی را از جانب سینماگران به دنبال داشت.
برخی این شیوه از اکران را شیوه‌ای مطلوب برای بازگرداندن هزینه‌های سرمایه‌گذاران دانسته و آن را در شرایط موجود بهترین تصمیم می‌دیدند و برخی به دلیل مصائب قبلی همچون بحث قاچاق فیلم‌ها و نامناسب بودن فضای وب برای اکران آثار سینمایی، آن را نقد می‌کردند.
در کنار این موارد، امروز بحث از شرایط پساکرونا مطرح می‌شود؛ یعنی روزهایی که هنوز درمانی قطعی برای بیماری یافت نشده است اما بسیاری از مشاغل از سرگرفته شده‌اند. از سوی دیگر برخی از تهیه کنندگان از درآمد حاصل از اکران اینترنتی راضی هستند چرا که هزینه‌هایی چون سینماداران حذف شده و بخش بیشتری از سود فروش مستقیما به آنان باز می‌گردد. این درحالی است که عادت مردم نیز عوض شده و ترس از بیماری می‌تواند درصدی از مشتاقان تماشای آثار در سالن سینما را تحت الشعاع قرار دهد.
بر این اساس سوال این است که آیا این شرایط می‌تواند سینما را به حاشیه رانده و اکران اینترنتی را به شیوه‌ای غالب در پخش آثار سینمایی بدل سازد؟
دلایل اقتصادی، علت تمایل به اکران آنلاین فیلم‌ها در دوران پساکرونا
اکبر نبوی منتقد سینما در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در بحث اکران اینترنتی آثار سینمایی، تصریح کرد: من با اصل اکران آنلاین موافقم منتهی به این شرط که موقتی باشد وگرنه با زمزمه‌هایی که درباره دائمی بودن این جریان مطرح می‌شود، به شدت مخالفم؛ به دلایل فرهنگی، هنری و زیبایی شناسی فیلم‌ها معتقدم بعد از این که کرونا از بین رفت و شرایط عادی شد، بهتر این است که دست کم نمایش اول فیلم‌ها را مردم در سالن‌ها ببینند.
وی افزود: تا زمانی که خطر کرونا وجود دارد عقل حکم می‌کند که نمایش فیلم‌ها به همین شکل مجازی و آنلاین اتفاق بیفتد چراکه نمی‌توانیم سلامتی مردم را به خطر بیاندازیم و باید جامعه کمترین آسیب را از این ویروس پررنج و بلا ببیند؛ اما در شرایط عادی، نمایش اول در فضای مجازی خوب نیست و نباید یک رویه شود.
این منتقد سینمایی در تبیین علت اظهارنظرهایی که در باب تمایل به استمرار این وضعیت (نمایش دائمی فیلم‌ها در فضای مجازی) مطرح می‌شود، عامل اقتصادی را برجسته دانسته و بیان کرد: من کارشناس حوزه اکران به لحاظ اقتصادی نیستم و دوستانی که در حوزه پخش و سینماداری تخصص دارند بهتر می توانند در این باره نظر بدهند؛ اما ظاهراً یکی از دلایل از ناحیه دوستانی که بر این ماجرا تاکید می‌کنند این است که متاسفانه در سالیان گذشته سینماداران حق تهیه کننده را با تاخیرهای طولانی از فروش فیلم پرداخت می‌کردند. ولی امروز وقتی افراد به صورت آنلاین بلیتی را خریداری می‌کنند، همانجا تمام حق و حقوق کسانی که باید از فروش آن بلیت بهره مند شوند، تفکیک شده و به حساب‌هایشان واریز می‌شود.
وی ادامه داد: ظاهراً در این وضعیت سهم تهیه کننده نسبت به نمایش در سالن بسیار بیشتر است؛ چرا که در نمایش سالن، ۵۰ درصد از درآمد برای سالن دار است به اضافهٔ هزینه تبلیغات و ... و سرجمع برای تهیه کننده و سرمایه گذار چیزی بین ۳۰ تا ۳۳ درصد باقی می‌ماند؛ یعنی فیلمی که حدود چهارمیلیارد تومان هزینه تولید داشته است، برای این که هزینه‌های خودش را برگرداند و سود منطقی و مناسبی داشته باشد، باید بالای ۱۰ میلیارد تومان فروش داشته باشد.
ظاهراً در اکران آنلاین سهم تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار بیشتر است و مجموعه عوامل اقتصادی برای کسانی که موافق استمرار این وضعیت (حتی به شرط پایان محدودیت‌ها و مهار کرونا) هستند، تعیین کننده است. به شخصه به جز این دلایل اقتصادی، دلایل فرهنگی و هنری از کسانی که موافق این جریان هستند، نشنیده و نخوانده‌ام.
کسانی که با استمرار اکران اینترنتی (در دوران پساکرونا) موافق هستند، بیشتر تمرکزشان اقتصادی است اما مخالفت من به دلیل موضوعات فرهنگی و هنری است. قاب تلویزیون برای نمایش فیلم کوچک است. زمانی است که فیلم را برای قاب کوچک تلویزیون می‌سازیم که آن می‌شود تله فیلم و دیگر سینما نیست. سینما ابعاد خودش را دارد چنانچه تلویزیون منطق و اقتصاد خودش را در قاب‌بندی و میزانسن دارد. بسیاری از عناصر بصری در قاب کوچک تلویزیون امکان پرداختی که در پرده سینما دارد را ندارد؛ یعنی بسیاری از عناصر و ارزش‌های بصری و هنری فیلم در این شکل از نمایش دست می‌رود.نمایش آنلاین جای پردۀ سینما را نمی‌گیرد
نبوی در واکنش به این سوال که آیا ممکن است استمرار تماشای خانگی فیلم‌ها در دوران پساکرونا، سینما را حاشیه ببرد، خاطرنشان کرد: برای آینده‌ای که به لحاظ زمانی تاریخ روشنی ندارد، ممکن است اتفاقات بسیاری از جمله در حوزه تماشای فیلم در زندگی بشر رخ بدهد. شاید روزی به لحاظ سخت‌افزاری شرایطی فراهم شود که مردم بتوانند زمانی که در خانه نشسته‌اند، فیلم را در ابعاد بزرگ ببیند، لذت بصری ببرند، سواد بصری‌شان هم لطمه نخورد و از مجموعه‌ای از عوامل زیبایی شناختی فیلم هم بهره مند شوند اما این منوط به یک شرایط و زمان نامعلوم است که ممکن است پنج یا ۱۰ سال بعد (یا بیشتر و کمتر) باشد.
وی افزود: انسان امروز به سمتی می‌رود که دنیای مجازی در آن نقش‌های پررنگ و متکثری را در زندگی‌اش ایفا می‌کند. ما امروز با فضای مجازی روبرو هستیم اما ممکن است در آینده‌ای که نمی‌توان پیش بینی کرد، وضعیت‌های جدیدی از تعامل‌های انسانی میان فردی و اجتماعی به وجود بیاید. ممکن است اتفاقات جدیدی در زندگی چهره خودش را نشان دهد. این ها را نمی‌دانیم همچنان که ۱۵ سال پیش تصوری از این نوع از زندگی آنلاین نداشتیم. شاید کسانی که در این حوزه کار و زیرساخت‌ها را آماده می‌کردند، یک شمه کلی از این وضعیت داشتند اما توده مردم جهان چنین تصوری نداشتند و ما امروز با این فضا روبرو هستیم. در نتیجه نمی‌توانیم برای آینده حکم قطعی بدهیم.
تهیه‌کننده و کارگردان مستند سینمایی «گمشده در زمان»، مجموعه مستند علمی «نود سال عشق در هفت پرده» (تاریخچه انستیتو پاستور ایران) و مستندهای «رکعتان فی‌العشق» و «پیروزی اراده» ادامه داد: سرعت رشد و تحولات فوق العاده بالاست. به همین دلیل هرچیزی امکان دارد و ممکن است بسیاری از موضوعات و مسائل از حالت کلاسیک خودش خارج شود. خود من مدت زیادی مقاومت کردم که برای ساخت فیلم مستند، دوربین بدون کاست بگیرم و دوست داشتم که دوربین کاست بخورد اما آن مقاومت در من شکسته است و دیگر اصراری به استفاده از دوربین بدون کاست ندارم.
وی افزود: نمی‌گویم این رویکرد مثبت یا منفی بوده است، می گویم شاید ۲۵ سال پیش کسی تصور نمی‌کرد که نگاتیو تقریباً از دستور کار تولید فیلم سینمایی خارج و کنار گذاشته شود (هنوز تعدادی بسیار محدودی در دنیا با نگاتیو کار می‌کنند اما امروز عمده دوربین‌ها دیجیتال است). می‌خواهم بگویم که واقعا نمی‌دانیم که چند سال بعد ابزارهای در اختیار ما چگونه خواهند بود اما تصور نمی‌کنم با وضعیت امروزی (دست کم از حیث سخت افزار و از زاویه بهره‌مندی توده مردم از تلویزیون‌ها در ابعاد بزرگ) به این سرعت فضای مجازی و نمایش آنلاین بتواند جای پرده سینما را بگیرد.
یادمان باشد سینمارفتن یک زندگی جمعی است و صرف تماشای فیلم نیست که به این رفتار جمعی ارزش می‌دهد؛ البته مسئله اصلی تماشای فیلم است اما ضمن این که افراد در کنار هم فیلمی را به تماشا می‌نشینند، در واقع ساحتی از زندگی جمعی را هم محقق می‌کنند و در ساحت این زندگی جمعی تنفس و در آن زندگی می‌کنند. در نتیجه این آیین و شیوه زندگی و کنار هم بودن، از نقطه‌ای به نقطه دیگر رفتن و بلیت تهیه کردن و وارد سالن شدن و کنار هم فیلم دیدن، به نظر مجموعه‌ای از ارزش‌های اجتماعی است که منطقاً آدم‌ها حاضر نیستند به راحتی آن را از دست بدهند که بگوییم فضای آنلاین می‌تواند جای سینما را بگیرد.قطعا انسان در آینده محدودیت‌هایی را در تعاملات اجتماعی (به‌ویژه در اینجا در مورد تماشای فیلم و حضور در سالن سینما) خواهد داشت اما راحت با آن کنار نخواهد آمد، چون زندگی جمعی و برکات و دستاوردهایی که دارد آنقدر ارزشمند هست که انسان به راحتی آن را از دست ندهد.
نبوی تاکید کرد: به نظرم وضعیتی که کرونا در جهان ایجاد کرده، پیش درآمدهای آینده این ویروس است و کرونا مدیریت جهانی را در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به شدت متاثر از خود ساخته است؛ یعنی اگر جهان انسانی تا جنگ جهانی دوم نوعی از مدیریت را تجربه کرده، کرونا یک فصل و یک مقطع جدید است. فصل جدیدی که قطعا بر حوزه‌هایی ازجمله سینما و مکانیسم و ترتیبات نمایش فیلم اثر می‌گذارد.
اگر این وضعیت همین‌طور تداوم یابد آدم‌ها ناچار می‌شوند ترتیبات فیلم دیدن را در درازمدت تنظیم کنند و آن زمان شاید نمایش آنلاین یک رویه شود؛ اما دست‌کم برای من چشم‌انداز حضور کرونا در زندگی انسان کاملاً گنگ و ناپیدا است. اگر این بیماری با شدت امروز تداوم داشته باشد و همچنان که ساختار ویروس عوض می‌شود و واکسن قابل‌تولید نیست و ... در چنین وضعیتی باشیم، انسان مجبور است خود را با شرایط تطبیق دهد و به‌این‌ترتیب نمایش سالن وجهه خود را از دست می‌دهد. مگر این‌که وضعیتی برای ایمنی تماسی و حضور در جمع و ابزارهایی برای پیشگیری و ... تولید شوند که با استفاده از آن‌ها خطر کرونا در عرصه اجتماعی رفع شود که نمایش آنلاین نتواند جای نمایش سالن را بگیرد.
این منتقد سینما در انتها و در پاسخ به این پرسش که آیا ترس مردم از ابتلا به بیماری می‌تواند عاملی بازدارنده برای حضور آنان در سالن‌های سینما در دوران پساکرونا باشد، گفت: این ترس حتماً می‌تواند مؤثر باشد اما یادمان باشد که تقریباً همه نگرانی، اضطراب و ترسی که در ماه اسفند و فروردین داشتیم را امروز نداریم. نه این‌که ترسمان کمتر شده باشد اما به‌نوعی به آن عادت کرده‌ایم. اگر این عادت تعمیم پیدا کند، شاید مسئله فیلم دیدن در سالن را تحت تأثیر قرار ندهد.
وی افزود: البته در دوران پساکرونا شاید گیشه و سالن سینما رونق گذشته را نداشته باشد اما تعطیل نبودن آن عادت تماشای آنلاین را تغییر خواهد داد.