وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال ۱۳۹۴ برای هدفمندکردن یارانه نشر و تخصیص آن به مصرف‌کننده، طرح‌های فصلی فروش کتاب را آغاز کرد؛ در این طرح‌ها کتابفروشی ها می‌توانند به خریداران تخفیف دهند و مبلغ تخفیف داده شده را بعداً از این وزارتخانه دریافت کنند.
طرح بهارانه کتاب از سوی موسسه خانه کتاب به عنوان مجری، برای حمایت از کتابفروشان و چرخه نشر تا ۲۰درصد تخفیف افزایش یافت.
مدیرعامل خانه کتاب، نیکنام حسینی‌پور پیش از این، طرح بهارانه کتاب سال ۹۹ را خاص و ویژه به دلیل شیوع بیماری کرونا اعلام کرده بود؛ اما اجرای بهارانه، دغدغه وزیر و معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.
کتابفروشی‌های شیراز هم از این شرایط به اصطلاح خاص در امان نماندند، براساس برآوردهای صورت‌گرفته توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس ضرر و زیان کتابفروشی‌های فارس در دو ماه اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹نزدیک به ۶۵میلیارد ریال بوده است که ۱۲۰ کتابفروشی و ۷۰۰ شاغل را در این رسته دربرمی‌گیرد و باعث تعطیلی کتابفروشی‌های کوچک نیز شده است.
در چنین شرایطی طرح بهارانه کتاب هم به داد کتابفروشان رسید و هم کمی، بار قیمت‌های گزافی را که با برچسب به پشت جلد کتاب‌ها سنگینی می‌کرد، کاهش داد.
معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در گفت و گو با ایرنا فروش بهارانه کتاب را در فارس و شیراز مطلوب توصیف کرد و با بیان اینکه سقف مجاز خرید برای هر خریدار در این دوره یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال اعلام شده بود، افزود: در این دوره افزون بر کتاب‌های عمومی و کودک و نوجوان، کتاب‌های دانشگاهی نیز مشمول تخفیف شدند؛ چراکه کتابفروشی‌های عرضه‌کننده منابع دانشگاهی نیز مانند دیگران از شیوع ویروس کرونا دچار آسیب شدند؛ همچنین در این طرح، امکانی فراهم شد تا کتابفروشان در تامین بخشی از یارانه مشارکت داشته باشند.
مهدی امیدبخش مدت زمان تسویه حساب طرح را دو هفته پس از پایان طرح اعلام و بیان کرد: کنترل و نظارت در طول طرح بر عهده خود کتابفروشان بود و این اداره کل بر طرح نظارت کرده است.
وی همچنین با اشاره به برگزاری بخش مجازی این طرح، گفت: مشارکت مجازی، بیشتر شامل حال کتابفروشی‌های بزرگی شد که در دوره‌های قبل صف‌های طولانی داشتند؛ البته در این میان فروش حضوری نیز رونق داشت.
به گفته امیدبخش هدف اصلی طرح، حمایت از کتابفروشی‌های کوچک بوده است.
کتابفروشی‌های قدیمی علاقه‌ای به مشارکت در طرح بهارانه ندارند
در عین حال، بررسی‌های میدانی خبرنگار ایرنا حاکی از آن است که کتابفروشی‌های کوچک و قدیمی شهر، علاقه‌ای به مشارکت در این طرح نداشته‌اند.
دلیل این بی‌علاقگی را می‌توان اصرار بر فروش سنتی کتاب بدون بهره‌گیری از امکانات دنیای مجازی و دیگری دشواری‌های خرید غیرحضوری یا تلفنی دانست؛ افزون بر این تسویه حساب با کتابفروشی‌ها با وجود وعده‌ها در هر دوره، دیرتر از زمان اعلام‌شده صورت گرفته که سختی‌هایی را برای بسیاری از کتابفروشان همراه داشته است.
جز این‌ها برخی از این کتابفروشی‌های قدیمی مجهز به بارکدخوان یا اینترنت نیستند و علاقه‌ای هم به به‌روز شدن ندارند، همچنین از اینکه هزینه فروش کتاب پس از مدتی به حسابشان واریز شود ناخشنودند.
شاید بتوان این دلایل را در زمره مسائلی دانست که باعث شده از از تعداد ۱۲۰ کتابفروشی استان فارس تنها ۴۵ کتابفروشی به طرح بهارانه کتاب بپیوندند؛ این در حالی است که تعداد کتابفروشی‌های شرکت‌کننده از استان‌های برتر این طرح چندین برابر فارس است؛ برای مثال در تهران ۱۱۰ کتابفروشی، در خراسان رضوی ۷۰ کتابفروشی و در استان اصفهان نیز ۸۰ کتابفروشی عضو این طرح بوده‌اند و واضح است که در آمار نیز از استان فارس پیشی گیرند.
مدیر کتابفروشی پاتوق کتاب شیراز که در رده دوم کتابفروشی‌های پرفروش شرکت‌کننده در این طرح در کشور ایستاده است و تا لحظه نگارش این گزارش بیش از چهار هزار کتاب را در قالب طرح بهارانه به فروش رسانده است، در گفت‌وگو با ایرنا، این طرح را مثبت ارزیابی کرد.
افزایش قیمت برخی کتاب‌های تعجب‌آور است
علیرضا رحمانی با انتقاد از افزایش سرسام‌آور قیمت کتاب‌ها عنوان کرد: قیمت چاپ جدید برخی کتاب‌ها برای ما هم تعجب‌آور است و خرید کتاب برای مردم به مراتب دشوارتر از قبل شده است؛ از همین منظر اجرای طرح‌های تخفیفی همچون طرح بهارانه به کتابفروش‌ها رونق می‌دهد، اما با توجه به اعتبار یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریالی گاهی تنها یکی دو کتاب را می‌توان با این قیمت خرید.
وی افزود: از سوی دیگر اعتباری که به کتابفروشی‌ها تعلق می‌گیرد، دیرتر از موعود به حساب آن‌ها واریز می‌شود و محدودیت‌مان همین است که طرح بهاره تمام شود و نتوانیم به مردم تخفیف بدهیم.
این کتابفروش که افزون بر ۲۰درصد تخفیف بهاره، ۱۰درصد تخفیف هم از سوی خود برای مشتریانش در نظر گرفته است، بیان داشت: این تخفیف‌ها به کتابدوستان کمک می‌کند در شرایط کنونی بهتر خرید کنند و نتیجه آن بود که در این مدت فروش خوبی داشتیم.
۳۰درصد کل فروش، غیرحضوری بود
رحمانی درباره میزان استقبال مردم از فروش مجازی بیان داشت: فروش غیرحضوری مخاطبان بسیاری داشت؛ اما برای کتابفروش‌ها دشواری‌هایی ایجاد کرد، رسیدگی به سفارش‌ها جمع‌آوری و ثبت در سیستم کتابفروشی و سیستم بهاره، اخذ وجه و ارسال کتاب‌ها انرژی و سختی مضاعفی را تحمیل کرد و دستکم ۳۰درصد فروش ما غیرحضوری بود و حتی ارسال به شهرستان‌ها هم داشتیم.
مدیر کتابفروشی پاتوق کتاب شیراز عنوان کرد: فروش امسال در مقایسه با سال‌ها گذشته بهتر بود و دلیل آن مشارکت و استقبال کتابدوستان شهرستانی بود که حتی چندین بار سفارش ثبت کردند.
معصومه صمدی یکی از کتابدوستان شیرازی است که امسال از طرح بهارانه کتاب برای خرید کتاب بهره گرفته است، در گفت‌وگو با ایرنا ابراز داشت: امسال نخستین سالی بود که از این طرح استفاده کردم؛ چراکه تخفیف ۱۵ تا ۲۰ درصدی را برای خرید کتاب ناکافی می‌دانم. قیمت کتاب‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است و در این میان کتاب‌های قطور یا نفیس در زمره کتاب‌هایی قرار گرفته‌اند که شاید سالی یک بار بتوان آن‌ها را در سبد کتاب‌هایمان دید.
او افزود: لغو برگزاری نمایشگاه کتاب شیراز در آذرماه سال ۹۸ و نیز لغو نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت‌ماه سال جاری، دو خبر بد برای کتابدوستان بود که سبب شد به طرح بهارانه رو بیاوریم.
سقف خرید ۱۵۰ هزار تومانی کوتاه است
این شهروند کتابدوست مهم‌ترین مشکل این طرح را درنظر گرفتن سقف یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریالی عنوان کرد و گفت: این میزان با قیمت کتاب‌ها تناسب ندارد و تنها موفق شدم چهار کتاب خریداری کنم؛ از سوی دیگر برخی ناشران تعدادی از کتاب‌هایشان را در این طرح شرکت نداده‌اند، آن‌هم کتاب‌هایی مرجع یا پرفروش با قیمت‌هایی زیاد، بنابراین وقتی برای پرداخت رفتم از قیمت کتاب‌ها شوکه شدم.
صمدی بیان داشت: برای خرید کتاب‌های مورد نیازم ناچار از شماره ملی برادرم نیز استفاده کردم تا دستکم بتوانم کمی بیشتر از تخفیف بهره‌مند شوم اما باز هم نتوانستم همه کتاب‌هایی را که می‌خواستم بخرم.
او در عین حال، وجود طرح‌های تشویقی برای خرید کتاب را از اقدامات مفیدی دانست که دولت در دستور کار قرار داده است و ابراز داشت: این طرح‌ها با تمام کاستی‌هایشان می‌توانند مقداری از بار هزینه‌ها را بکاهند و سبب خواهند شد کتاب از سبد فرهنگی افراد حذف نشود؛ البته با این قیمت‌ها و برچسب‌هایی که مجاز یا غیرمجاز پشت جلد کتاب‌ها جا خوش کرده‌اند، نمی‌توان در طولانی مدت به ماندن کتاب در سبد خرید دل خوش کرد.
طرح بهارانه کتاب سال ۱۳۹۹ از ۲۰ تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه و با مشارکت ۶۸۶ کتابفروشی در سراسر کشور برگزار شد. استان‌های تهران با ۴۶هزار و ۶۷۱ جلد، خراسان رضوی با ۳۴هزار و ۵۰۰ جلد، اصفهان با ۳۳هزار و ۳۴۴ جلد و فارس ۲۵هزار و ۲۸۹ جلد فروش، استان‌های برتر براساس تعداد کتاب بوده‌اند؛ فارس همچنین براساس مبلغ فروش با رقم فروشی قریب به ۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال حائز رتبه چهارم در کشور شد.
استان فارس در دو طرح گذشته، یعنی پاییزه و تابستانه کتاب ۱۳۹۸ حائز رتبه پنجم شده بود و از این منظر امسال رشد یک پله‌ای داشت.