حجت‌الله مرادخانی در دومین نشست از سلسله پیش‌نشست‌های همایش ملی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی کرونا با موضوع «وضعیت هنرهای سنتی و صنایع خلاق در شرایط همه‌گیری کرونا (چالش‌ها و راهکارها)»،که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، اشاره‌ای گذرا به آخرین گزارش وضعیت‌شناسی اقتصاد صنایع خلاق و وضعیت صادرات این صنایع در دنیا با استناد به گزارش ماه مارس ۲۰۱۸ آنکتاد کرد و گفت: این گزارش نکات و تحلیل‌های قابل تأملی را ارائه می‌کند که برای شناخت وضعیت صنایع خلاق کشور خود مفید است.
وی افزود: این گزارش نشان می‌دهد بازار جهانی صنایع خلاق روند روبه رشدی داشته است. در بازه زمانی ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۵، توجه کشورهای درحال توسعه به صنایع خلاق بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته بوده است. در این سال‌ها کشورهایی مثل چین، هنگ‌کنگ، مالزی، مکزیک و ... توانسته‌اند صدر صادرات صنایع خلاق را به خود اختصاص دهند. البته ۱۰ کشور برتر دنیا نیز ازجمله آمریکا، انگلیس، فرانسه، سوئیس، بلژیک و ... نیز به این مقوله توجه داشته‌اند و این نشان می‌دهد این کشورها با وجود دارا بودن همه موارد پیشرفت، به عرصه صنایع خلاق و رشد و صادرات آن آمده‌اند. ایران به جهت زیست‌بوم متنوع خود از این حیث قابلیت‌های خاصی دارد. ایران، چین و هند به عنوان سه کشور برتر صادرکننده صنایع خلاق در دنیا شناخته شده‌اند و به لحاظ تنوع و حجم تولید ظرفیت‌های بالقوه‌ای دارند اما واقعیت در مورد ایران چیز دیگری‌است و براساس مدارک و شواهد موجود، در میان ۱۰ کشور برتر صادرکننده این صنایع در دنیا، جایی ندارد.
مرادخانی برای درک بهتر وضعیت ایران در این عرصه، به مختصات چین و هند و نیز کشور ترکیه اشاره کرد و تصریح کرد: این کشورها بیشتر در زمینه محصولات طراحی منزل و صنایع دستی فعالیت می‌کنند و به نفع بازار سهل‌الوصول و در دسترس آسیا، بازارهای اروپا و آمریکا را کنار زدند. او در مورد وضعیت ایران افزود: با وجود باور جهانی مبنی بر داشتن رتبه اول در صدور صنایع دستی، مطابق گزارش آنکتاد، در سال‌های ۲۰۱۲، ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، هیچ عددی در متن این گزارش برای ایران به ثبت نرسیده است و این برای کشوری مثل ایران جای تأسف دارد. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، این است که کشورهای پیشرفته دنیا با اینکه به لحاظ صنایع تولیدی و هم به لحاظ تکنولوژیکی موقعیت استراتژیکی دارند، با این حال از بحث تولیدات بومی، تولیدات سنتی و صنایع خلاق خود غافل نشده‌اند، چرا که اهمیت آن به لحاظ مباحث اجتماعی و فرهنگی برای آنها مسجل است.
مشاور اسبق معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث‌فرهنگی با بیان اینکه کرونا ضربات جدی‌تری به این عرصه وارد کرده، اظهار داشت: ضربات کرونا بر حوزه صنایع خلاق را در سه بخش می‌توان مطرح کرد. چالش‌هایی که در عرصه تولید به این حوزه وارد شده است، شوک در حوزه فروش و مشکلات در بخش آموزشی- ترویجی. کارگاه‌های تولیدی در سراسر ایران بالأخص کارگاه‌های تولیدی گروهی به طور مطلق تعطیل شده‌اند.
وی افزود: هزینه‌های نگهداری، بیمه، حقوق کارگران، مالیات و ... به همه این کارگاه‌ها تحمیل شد بدون اینکه یک رویکرد حمایتی از آنها وجود داشته باشد. بخش فروش نیز که به طور معمول ماه‌های آخر سال پیک فروش صنایع دستی بود، امسال به‌طور کلی لغو و فروشگاه‌ها، بازارچه‌های دائمی و موقت و نمایشگاه‌های محلی بسته شدند. بحث‌های آموزشی آکادمیک چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی نیز تعطیل شدند اما فرصتی که پیش آمد این بود که هنرمندان به سراغ شبکه‌های اجتماعی رفتند و توانستند آموزش‌های خود را در فضای مجازی قرار دهند. به نظر می‌رسد که این یک واقعیت است که هنرمندان باید برای خود یک برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری داشته باشند و اگر یک پایگاه به شکل یک صفحه مجازی داشته باشند، قطعاً می‌تواند در آینده برای آنها فروش خوب و سود اقتصادی نیز داشته باشد.
سیر نزولی در صادرات فرش
«توسعه زیرساخت‌های مجازی توسط بخش دولتی»، «ایجاد شبکه‌های محلی، منطقه‌ای و ملی» و «جلوگیری از ملغی‌کردن معافیت‌های مالیاتی» از جمله راهکارهایی بود که مرادخانی پیشنهاد کرد. وی با بیان اینکه حوزه صنایع دستی قبل کرونا نیز شرایط خوبی نداشت، در اشاره به مهم‌ترین چالش پیش‌روی این حوزه قبل از شیوع ویروس کرونا گفت: آخرین بحران و چالش که برای این عرصه پیش آمد، پیشنهاد حذف ماده ۱۴۲ قانون مالیات‌های مستقیم بود که در آبان‌ماه ازسوی سازمان امور مالیاتی مطرح شد. در حال حاضر پیگیری نجات‌بخشی در این حوزه نشده و اگر این ماده حذف شود، تنها آیتم حمایتی دولت از این حوزه حذف خواهد شد و اتفاق بسیار بدی برای وضعیت صنایع دستی ایران رخ خواهد داد. به‌گونه‌ای که می‌توان گفت لغو معافیت‌های مالیاتی، بیشتر از کرونا به صنایع‌دستی آسیب خواهد زد.
در بخش بعدی برنامه، الهه ایمانی در ارتباط با موضوع فرش دستباف در شرایط کرونا به ایراد سخن پرداخت و گفت: به طور کلی در شرایط بحران، آسیب را هم در بخش عرضه و هم در بخش تقاضا داریم. در این شرایط، کاهش فروش در محصولات غیراساسی اتفاق می‌افتد و افراد به سمت کالاهای اساسی می‌روند تا بتوانند نیازهای اساسی خود را برطرف کنند. با شیوع ویروس کرونا، فرش دستباف واقعاً در معرض خطر جدی قرار گرفته و به همین دلیل ضروری است که راهکارهایی را برای کاهش آثار منفی فرش دستباف پیدا کنیم.
ایمانی با بیان اینکه وضعیت اقتصاد صادرات فرش در دو دهه اخیر سیر نزولی داشته تصریح کرد: سال گذشته میزان صادرات فرش ایران به ۵۰ میلیون دلار رسید درحالی که در سال قبل آن، یعنی در سال ۹۷، میزان صادرات ۵۰۰ میلیون دلار بوده است. نمی‌توان گفت فقط تحریم‌ها دخیل بوده‌اند؛ اتفاقات زیاد دیگری در بخش مدیریت فرش افتاد و تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان آن به دلیل ضررهای آن عقب‌نشینی کردند.
عضو هیأت‌علمی گروه فرش دانشگاه شیراز به فرصت‌های ایجادشده بعد از شرایط کرونا نیز اشاره و ارائه خدمات اینترنتی برای قالیبافان و بافندگان را ازجمله آنها برشمرد و افزود: ویروس کرونا باعث شد بفهمیم که وضع موجود مدیریت فرش با علم روز به هیچ‌وجه هماهنگ نبوده است. در حقیقت کرونا منجربه فهم قابلیت‌های فضای مجازی و تجارت اینترنتی شد.
الهه ایمانی «کارا بودن بازار اینترنتی از نظر وجود اطلاعات کامل»، «کاهش هزینه، افزایش سرعت و کیفیت خرید» و «مطرح نبودن حضور فیزیکی در آن» را از جمله مزایای تجارت الکترونیکی برشمرد و در پایان پیشنهاد کرد: در شرایط بحران کرونا، از ادامه تولید و عرضه فرش به روال سابق خودداری و سعی کنیم تا در تولید، بازاریابی و مدیریت آن، تغییر روش ایجاد کنیم. همچنین با روش‌های جدید در مدیریت کسب‌وکار الکترونیکی آشنا شویم.