به گزارش روز جمعه خبرنگار ایرنا از مسکو، اما برای خیلی‌ها این پرسش مطرح است که خروج آمریکا از این پیمان چه پیامدهایی برای دنیا خواهد داشت مخصوصا اینکه روسیه اعلام کرده پس از خروج واشنگتن از این پیمان دیگر در آن باقی نخواهد ماند.
طبق شرایط این پیمان، خروج نهایی آمریکا شش ماه پس از ابلاغ رسمی، صورت خواهد گرفت اما از هم‌اکنون بسیاری از دیپلمات‌ها و صاحبنظران روس امتناع واشنگتن از اجرای پیمان آسمان باز را گامی دیگر در جهت فروپاشی سازوکار بین‌المللی کنترل تسلیحات می‌دانند هر چند که گام بعدی در این زمینه تمدید نشدن پیمان استارت است که تاکنون دو بار تمدید شده و اعتبار آن سال آینده میلادی به پایان می‌رسد.
پیمان آسمان‌های باز چیست؟
معاهده آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان است که درخصوص اجازه پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این معاهده است.
این معاهده برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشورهای امضاکننده درخصوص همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آنها شود، امضا شده. گفته می‌شود معاهده آسمان‌های باز یکی از بزرگ‌ترین تلاش‌های بین‌المللی برای هرچه شفاف‌تر کردن فعالیت‌های نظامی است.
مفهوم اولیه این طرح در سال ۱۹۵۵ توسط دولت آیزونهاور رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، به شوروی در کنفرانس ژنو ارائه شده بود که با مخالفت روسها روبه‌رو شد. بعد از مخالفت مسکو، این طرح برای سال‌ها از دستور کار خارج شد که در نهایت در دوران ریاست جمهوری جرج بوش پدر بار دیگر درباره آن بحث شد و در نهایت این معاهده در ۲۴ مارس ۱۹۹۲ (چهارم فروردین۱۳۷۱) امضا و اول ژانویه ۲۰۰۲ (۱۱ دی ۱۳۸۰) عملیاتی و اجرا شد.
دیدگاه روسها در خصوص خروج آمریکا از این پیمان
الکساندر گروچکو معاون وزیر امور خارجه روسیه امروز جمعه به رسانه‌های روسی گفت که از طرف مسکو هیچ تخلفی در این پیمان صورت نگرفته است و روسیه تا زمانی که آمریکا به آن پایبند باشد در این پیمان باقی خواهد ماند.
استفان دوجاریک نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد نیز از این اقدام آمریکا ابراز نگرانی کرده و گفته است که فسخ چنین پیمانی بدون هیچ گونه جایگزینی، می‌تواند منجر به اقدامات بی‌ثبات کننده مانند شروع مسابقه تسلیحاتی جدید در جهان شود و خطاهای محاسباتی را بالا ببرد.
الکساندر آلیموف معاون نماینده روسیه در دفتر سازمان ملل متحد در ژنو هم به روزنامه ایزوستیا چاپ مسکو گفته است: این اقدام واشنگتن هیچ نتیجه خوبی به همراه نخواهد داشت اگر چه ترامپ گفته کشورش آماده است توافقنامه جدیدی منعقد کند.
وی ادامه داد: پیمان فعلی زمانی منعقد شد که سطحی از اعتماد میان دو طرف ( مقامات آمریکا و روسیه) به وجود آمده بود و هر دو کشور در مسیر تقویت اعتماد و امنیت حرکت می‌کردند چیزی که امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز داریم.
سرگئی اورجونیکیدزه رئیس شورای اجتماعی همکاری‌های بین‌المللی و دیپلماسی عمومی روسیه نیز معتقد است که دولت فعلی آمریکا در حال نابود کردن همه معاهدات بین‌المللی در خصوص محدودیت تسلیحات است.
وی معتقد است که پیمان آسمان باز رابطه نزدیکی به پیمان استارت دارد و اقدام ترامپ در واقع اشتباهی بزرگ از سوی کشوری است که ادعای رهبری جهان را دارد چرا که در حال زمینه چینی برای آغاز مسابقه تسلیحاتی دیگری در جهان است.
پیمان استارت چیست؟
پیمان استارت در راستای کاهش تسلیحات هسته‌ای دو جانبه دوبار میان مسکو و واشنگتن امضا شده است که نخستین بار استارت نام داشت و پس از تمدید دوباره استارت ۲ نام گرفت و اکنون روسیه امیدوار است در سال ۲۰۲۱ که استارت ۲ به منقضی می شود استارت ۳ را با آمریکا منعقد کند.
باراک اوباما رییس جمهور وقت آمریکا و دمیتری مدودیف همتای روسی وی برای دومین بار در سال ۲۰۱۰ در پراگ پایتخت جمهوری چک این پیمان را برای کاهش زرادخانه‌های هسته‌ای دو کشور امضا کردند.
آمریکا و روسیه تحت قرارداد استارت دو، اجازه یافتند حداکثر یک هزار و ۵۵۰ کلاهک مستقر کنند، حدود ۳۰ درصد کمتر از محدودیت اعمال شده در پیمان استارت اول که سال ۲۰۰۲ به امضای سران دو کشور رسید و تا سال ۲۰۰۹ میلادی تداوم داشت.
مدت پیمان استارت دو نیز سال ۲۰۲۱ به پایان می رسد با این وجود آمریکا با وجود نگرانی روسیه از نرسیدن به توافق جدید یا استارت سه راه خود را می‌رود و مدعی است که زمان آن فرا رسیده که چین هم به این پیمان بپیوندد و روسیه اگر نگران است چین را به میز مذاکره بکشاند.
در مقابل روسیه اعلام کرده است که نمی تواند چین را مجبور به مشارکت در پیمانی سه جانبه با آمریکا کند. از سوی دیگر چین نیز اعلام کرده که هیچ تمایلی برای مشارکت در این پیمان ندارد.
بهانه‌های آمریکا برای خروج از پیمان آسمان‌های باز
روابط روسیه و آمریکا در چارچوب پیمان آسمان‌های باز از سال ۲۰۱۷ میلادی پس از دو شکایت آمریکا از روسیه متشنج شد.
واشنگتن در آن زمان از محدودیت پروازهای دیده‌بانی بر فراز منطقه کالینینگراد (استانی از روسیه جدا از این کشور در قلب اروپا ) به وسعت ۵۰۰ کیلومتر در سال ۲۰۱۴ و امتناع از چنین پروازهایی بر فراز منطقه ۱۰ کیلومتری در امتداد مرزهای آبخازیا و اوستیای جنوبی (مناطقی که روسیه آنها را کشورهای مستقل میخواند) شکایت داشت.
روسیه هم از ایالات متحده به دلیل محدودیت پروازها در ارتفاع کم (از جمله در محدوده واشنگتن)، کاهش فضای دیده‌بانی بر فراز جزایر هاوایی و امتناع از استقرار خدمه پروازی این کشور در پایگاه‌های هوایی رابینز و السورت در ایالت‌های جورجیا و داکوتای جنوبی و همچنین محدود کردن پروازها بر فراز جزایر آلیوتی شکایت کرد.
مسکو در واکنش به محدودیت‌های اعمال شده از سوی آمریکا، اجازه استقرار خدمه آمریکا در سه پایگاه خود را هم نداد تا تنش‌ها میان دو طرف در خصوص این پیمان بیشتر شود.
با این وجود روسها معتقدند که مشکلات فنی پیش آمده و اختلاف نظر مسکو و واشنگتن در خصوص نحوه اجرای پیمان آسمان‌های باز در قالب تشکیل کمیسیون‌های تخصصی قابل حل است و هیچ مانعی برای ادامه اجرای این پیمان وجود ندارد و نیازی نیست که آمریکا از آن خارج شود.
نکته جالب اینکه متحدان آمریکا در اروپا خواهان حفظ این توافق هستند و ناتو به دقت و با نگرانی سرنوش این پیمان را دنبال می‌کند چرا که از نظر کشورهای اروپایی پیمان آسمان‌های باز بیش از ۲۰ سال در خدمت حفظ صلح و امنیت در اروپا بوده است و بخش جدایی ناپذیر از سیستم امنیت نظامی در اروپا محسوب می‌شود.
دیمیتری پلیانسکی معاون اول نماینده دائم فدراسیون روسیه در سازمان ملل معتقد است که ادعای ترامپ مبنی بر خروج از این پیمان، «مسخره بازی آمریکایی» است چرا که دیگر کشورها مخالف این اقدام هستند.
ریچارد ویتز کارشناس باشگاه سیاسی والدای روسیه معتقد است: خروج از پیمان آسمان‌های باز از مدت‌ها پیش در آمریکا مطرح بوده است و دلایل مختلفی دارد از جمله اینکه آمریکا به ماهواره‌ها و ابزار قدرتمندی برای جاسوسی دقیق از نقاط مختلف جهان دست پیدا کرده است که هزینه آن به مراتب از اجرای پیمان آسمان‌های باز کمتر است ضمن اینکه نوسازی ناوگان تجسسی آمریکا به بیش از ۱۰۰ میلیون دلار بودجه نیاز دارد از طرفی آمریکا معتقد است که روسیه به شکلی درست این پیمان را اجرا نمی‌کند.
با این وجود این صاحبنظر روس معتقد است که خروج روسیه از این پیمان به نفع مسکو نیست چرا که در آن صورت نمی‌توان پایگاه‌های نظامی آمریکا در اروپا را زیر نظر گرفت.
بنظر می‌رسد آمریکا در مسیری گام برمی‌دارد که به دنبال آن جهان ناخواسته وارد رقابت تسلیحاتی جدیدی خواهد شد هرچند که هنوز رقابت اصلی بر سر ساخت و استقرار موشک‌های هسته ای بیشتر آغاز نشده است چرا که حداقل تا سال ۲۰۲۱ روسیه و آمریکا در پیمانی با نام استارت ۲ قرار دارند که طبق آن باید تسلیحات هسته ای خود را محدود و کنترل کنند اما با رویه ای که ترامپ تاکنون دنبال کرده است بعید نیست پس از ریاست جمهوری دوباره وی در آمریکا، همه دستاوردهایی که جهان در خصوص کنترل تسلیحات تهاجمی بدست آورده یکی پس از دیگری از بین برود.