در ادامه سلسله نشست‌ها و میزگردهای مجازی و بین‌المللی دانشگاه علامه طباطبایی پیرامون محورهای مرتبط با بیماری کرونا در علوم انسانی و اجتماعی، دانشکده ارتباطات این دانشگاه پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت ماه میزبان برگزاری میزگرد مجازی مشترکی با کشور افغانستان بود.
در این میزگرد آنلاین که به ابتکار گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و مشارکت اساتید برجسته دانشگاه هرات برگزار شد، «زرین زردار» و «علی شاکر» از اساتید دانشگاه علامه و «سهیلا عرفانی» و «فیصل کریمی» از دانشگاه هرات افغانستان به ارایه نظرات و دستاوردهای پژوهشی خود پیرامون روزنامه‌نگاری صلح با تمرکز بر «پاندمی» کرونا پرداختند.
خطر دسترسی به اخبار جعلی در گستره وسیع اطلاعات شبکه‌های مجازی
سهیلا عرفانی استاد دانشگاه هرات و مدیر مسوول رادیو و تلویزیون معراج افغانستان، در پاسخ به این سوال که «رسانه‌ها چگونه می‌توانند در تجربه ترومای امروزی حس وحدت و همدلی القاء کنند؟»، اظهار داشت: پاندمی کرونا، نوعی تجربه تروماتیک برای همه انسان‌ها در سراسر جهان است چراکه آثار مخربی بر سلامت روح و روان مردم بر جا گذاشته و رسانه در این میان می‌توانند با تاثیرگذاری بر حس وحدت و همدلی میان مردم، از آسیب‌های این واقعه بکاهند.
وی در ادامه ضمن تقسیم‌بندی انواع رسانه‌ها به دو نوع سنتی و نوین، تلویزیون را مهم‌ترین رسانه سنتی دانست که بالاترین پوشش خبری را میان افراد مسن به خود اختصاص داده است، این درحالیست که جوانان و نوجوانان، اخبار مدنظر خود را بیشتر از راه رسانه‌های نوین یا شبکه‌های مجازی دنبال می‌کنند.
از نظر وی، گسترده بودن اطلاعات در این شبکه‌های مجازی خطر دسترسی به اخبار جعلی (Fake news) را به دنبال دارد اما از طرفی این رسانه‌ها به علت دوسویه بودن ارتباطی که برقرار می‌سازند، امکان به اشتراک‌گذاری تجربیات مخاطبین و به عنوان مثال افرادی را که به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند با طیف گسترده‌ای از افراد فراهم می‌آورد.
این استاد دانشگاه هرات، ضمن بیان این نکته که در افغانستان مردم این بیماری را ننگ تلقی کرده و حتی به پنهان کردن آن می‌پردازند، عنوان کرد که دوسویه بودن وضعیت ارتباط در رسانه‌های نوین می‌تواند به کمرنگ شدن این ترس‌ها و رنج‌ها کمک شایانی کند. به سخن دیگر، افراد از راه به اشتراک‌گذاری یک ویدئو می‌توانند احساسات خود را پیرامون این بیماری بازگو کرده و دیگران را در درک همدلانه نسبت به آن بیماری سهیم سازند.
ارتباطات سلامت محور از راه صفحه تلویزیون و صفحات مجازی، مخاطبان گسترده‌ای را به خود جذب کرده که این مخاطبان تلاش می‌کنند پیوسته در جریان امور مربوط به این بیماری قرار بگیرند. رسانه‌های سنتی از جمله تلویزیون هم در این میان نقش دروازه‌بانی را ایفا می‌کنند که می‌تواند صحت اطلاعات و اخبار منتشر شده در رسانه‌های نوین را تایید یا تکذیب نمایند.
در مجموع سهیلا عرفانی بر این باور بود که لازم است در کنار اطلاعاتی که به صورت یک سویه به مخاطبین داده می‌شود، آن‌ها را با احساسات و نگرش‌های افرادی که با ترومای کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند، آشنا ساخت و از راه رسانه در میان مردم همدلی ایجاد کرد. امروزه مخاطبان بیش از هر زمان دیگری اطلاعات خود را درباره یک بیماری از رسانه‌های سنتی و دیجیتال بدست می‌آورند و وظیفه رسانه این است که در کنار ارایه اطلاعات درست، تروما و ترس مخاطبین خود را نیز کاهش دهد.
رسانه؛ بیگانه ستیزی و دیگری‌سازی
علی شاکر پژوهشگر رسانه و استاد مهمان دانشگاه علامه طباطبایی، دومین سخنران این میزگرد مجازی بود.
به گفته وی، بررسی نقش رسانه‌ها در ایجاد «دیگری‌سازی» و «بیگانه‌ستیزی» نسبت به برخی کشورهایی بود که در مراحل ابتدایی شیوع و گسترش بیماری کرونا، نقش کلیدی داشتند.
به باور وی در شرایط کنونی، نوعی احساس عصبانیت و انزجار شدید نسبت به چینی‌ها در نگرش عموم مردم جهان دیده می‌شود و این امر باعث شده تا موضع‌گیری‌های تند نسبت به مردمان شرق آسیا گسترش یابد. از مصر تا مالزی، از اتیوپی تا بنگلادش و از اندونزی تا آمریکا، همه علیه چینی‌ها و مردمان بی‌گناه با مشخصات فیزیکی و ظاهری اقوام آسیای شرقی، موضع گرفته‌اند.
وی با اشاره به موارد مشابه در تاریخ مانند طاعون سیاه، تاکید کرد که این شرایط در رویارویی با همه پاندمی‌های مشهور تاریخ دیده می‌شده است. این درحالی است که وظیفه رسانه این است که فراتر از نژاد و قومیت عمل کند.
وی در ادامه سخنان خود با گفتن نمونه‌هایی درباره انواع توهین‌ها و آزار و اذیت‌های صورت گرفته در کشورهای مختلف نسبت به چینی‌ها، تاکید کرد که باید در برخورد با این بیماری در رسانه دست از برچسب‌زنی جغرافیایی برداریم.
مدرس ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: بسیاری مواقع ما قواعد دنیای واقعی را وارد دنیای شبکه می‌کنیم، در حالی‌که باید متوجه باشیم که دنیای شبکه قواعد خاص خود را دارد. به سخن دیگر، در این دنیا ما به شبکه شکل می‌دهیم و دوستانمان را انتخاب می‌کنیم اما در عین حال شبکه نیز به ما شکل می‌دهد. ما در این فضا متاثر از دوستان و اطرافیان خود هستیم و حتی می‌توان گفت که از دوستانِ خود و اطرافیانِ اطراف خود نیز در فضای شبکه‌ای تاثیر می‌پذیریم. بنابراین اثرگذاری پیام‌ها در چنین فضایی بسیار گسترده است. به‌گونه‌ای که می‌توان از طریق آن، هم پیام‌های «خشونت‌آمیز» و هم پیام‌های «صلح‌آمیز» را منتقل کرد.
در پایان، «شاکر» در جمع‌بندی سخنان خود عنوان کرد که یکی از شیوه‌های مقابله با بیگانه‌ستیزی و دیگر هراسی نسبت به چینی‌ها در شرایط کنونی، پخش پیام‌های خلاف این جریان توسط رسانه‌های معتبر است.
اخبار جعلی مهم‌ترین مانع ترویج سلامت
«زرین زردار» استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر اجرایی کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو، سومین سخنران این میزگرد مجازی بود که سخنرانی خود را با عنوان «ترویج سلامت در زمانه کووید-۱۹، ضرورت‌ها، پیش شرط‌ها، موانع و راهحلها» ایراد کرد.
مطالب ارایه شده توسط وی،در حقیقت نتیجه پایش «کلان داده» (Big Data) محتواهای تولید شده توسط مخاطبین فارسی‌زبان در شبکه‌های مجازی بود که در طول دو ماه و نیم از آغاز شیوع این بیماری، توسط کرسی یونسکو در ایران و با هدف پاسخ‌گویی به این پرسش صورت گرفته بود که «چرا ترویج سلامت همچنان اهمیت دارد؟».
زردار بر اساس نتایج به دست آمده از این تحلیل‌ها گفت: شبکه‌های فارسی‌زبان خارجی کنشگران اصلی تولید محتوای فارسی مرتبط با کرونا بودند که در این مدت نقش تعیین کننده‌ای در زمینه تولید محتوا ایفا کرده‌اند. با این همه، محتوای موضوعی غالب در تولیدات آن‌ها مربوط به سیاست‌گذاری صورت گرفته درباره بیماری کرونا بوده است.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه افزود: در فاصله ۱۰ تا ۱۷ اردیبهشت، شبکه «تلگرام» بیشترین خیز جدی در تولید محتوای آموزشی مربوط به کرونا را برداشته است و دغدغه‌های بهداشتی، مطالب مربوط به واکسن، زمان پایان کرونا، منشاء کرونا و همین‌طور اطلاعاتی مربوط به دستکش و ماسک، بیشترین محتواهای تولید شده در این شبکه بوده‌اند.
دبیر اجرایی کرسی یونسکو در دانشگاه علامه طباطبایی، اخبار جعلی و نامشخص بودن صحت اطلاعات را مهم‌ترین مانع ترویج سلامت در شرایط کنونی عنوان کرده و تاکید داشت که به علت ناشناخته بودن ابعاد این بیماری، اکثر داده‌هایی که در این زمینه تولید می‌شود، داده‌های «لرزان» است. در عین حال، نتایج پایش‌های کلان داده محتواهای مخاطبین فارسی زبان، نشان از فقدان اعتماد عمومی به کارآمدی سیاست‌گذاری‌های صورت گرفته از سوی مسوولین نظام دارد که خود می‌تواند مانع بزرگی برای ترویج سلامت باشد.
وی در پایان پذیرش پیچیدگی بیش از حد بحران، تقویت همکاری‌های بین‌المللی در تولید محتوای ترویج سلامت، شکل دادن به همکاری‌های منطقه‌ای برای ارتقای کیفیت تولیدات علمی و توسعه نهادهای حرفه‌ای روزنامه‌نگاری برای رویارویی با اخبار جعلی را مهم‌ترین راهکارهای ترویج سلامت در زمانه کووید- ۱۹ عنوان کرد و گفت که پذیرش پاندمی کرونا و صلح با این بیماری، نقطه شروعی برای ادامه راه است.
رسانه‌ها رکن اثرگذار در شکل‌دهی افکار عمومی
«فیصل کریمی» استاد روزنامه‌نگاری دانشگاه هرات و رییس انستیتو تحقیقات و مطالعات رسانه افغانستان، آخرین سخنران این نشست بین‌المللی بود که سخنان خود را پیرامون استراتژی رسانه برای افزایش آرامش عمومی بیان داشت.
از نظر وی، رسانه‌ها به عنوان مهم‌ترین رکن اثرگذار در شکل دهی به افکار عمومی می‌توانند از ۸ استراتژی برای تقویت آرامش عمومی بهره گیرند. این استراتژی‌ها عبارتند از:
۱) اطلاع‌رسانی به موقع، درست و شفاف با هدف تقویت اعتماد مردم به رسانه‌ها که مستلزم بازبینی جدی سیستم‌های رسانه‌ای کنونی به منظور افزایش اعتمادسازی است،
۲) مشارکت عمومی مردم در راستای آرامش عمومی،
۳) آموزش و بسیج عمومی که زمینه مشارکت مردم در اطلاع‌رسانی را فراهم سازد،
۴) مبارزه با اخبار جعلی و اطلاعات غیرعلمی در مقابله با کرونا در رسانه‌های جریان اصلی،
۵) تزریق امید و امیدآفرینی و ذکر تجربیات موفق کشورهای دیگر،
۶) دقت در انتخاب واژه‌ها و کلمات و گزینش و کاربرد هدفمند واژه‌ها،
۷) تولید برنامه‌های سرگرمی و تفریحی محور با چاشنی طنز و
۸) آموزش روزنامه‌نگاری بحران به روزنامه‌نگاران.
رییس انستیتو مطالعات رسانه افغانستان در پایان سخنان بار دیگر بر این نکته تاکید کرد که رسانه‌های جریان اصلی و همه کاربرانی که تولید محتوا می‌کنند، نسبت به تولید اطلاعات صحیح، رسالت و مسوولیت دارند و باید به وظیفه خود آگاه باشند.
وی افزود که کلیدواژه روزنامه‌نگاری صلح، «آزادی رسانه» است و آزادی رسانه سبب تقویت رسانه‌های رسمی و تضعیف رسانه‌های جعلی خواهد شد.
در این نشست که با حضور مخاطبینی از ایران و افغانستان و به همت دانشگاه علامه طباطبایی و مشارکت انستیتو مطالعات رسانه افغانستان برگزار شد، آقای «عبدالله فایز» رییس دانشگاه هرات و آقای «محمد داوود منیر»، معاون امور دانشجویی این دانشگاه نیز شرکت داشتند.
در پایان این میزگرد مجازی نیز سخنرانان به مدت نیم ساعت به پرسش‌های مخاطبان خود پاسخ دادند.