دکتر جلال رضایی نور روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، به سوالاتی پیرامون نحو تاثیرگذاری کرونا بر اقتصاد ایران و جهان بدین شرح پاسخ داد.
- همه‌گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح قم ایجاد کرده است؟
در سطح استان به‌طور طبیعی با مشکلاتی مانند رکود کسب‌وکارهای خصوصی و کسب‌وکارهایی که غیرانتفاعی است مواجه بودیم، بحث محدودیت تردد به قم و اماکن زیارتی آن نیز برای کسب‌وکارهای خرد استان مشکل ایجاد کرد.
تغییرات دیگری که در سطح استان به‌واسطه کرونا با آن مواجه بودیم و دارای نکات مثبتی نیز است، موضوع توسعه اقتصاد بهداشت و سلامت می باشد، به‌صورت چشمگیری خدمات حوزه پزشکی در این مدت رشد یافت و اقتصاد آن توسعه پیدا کرد.
این روند تا جایی پیش رفت که توانمندی حوزه سلامت قم در سطح کشور و دنیا معرفی و این استان به‌عنوان یک‌قطب مهم پزشکی معرفی شد که در اثر آن کارشناسان حوزه پزشکی از سایر نقاط کشور و حتی دیگر نقاط جهان با اساتید دانشگاه علوم پزشکی قم برای استفاده از تجربه ایشان در موضوع مقابله با شیوع ویروس کرونا، ارتباط برقرار کردند.
در روزهای نخست شیوع ویروس کرونا، برای مقابله با این پدیده، مدل مورد استفاده چین در اختیار کارشناسان بود که بعدازآن مدل اجراشده در ایران و شهر قم موردتوجه قرار گرفت، مدل چین به دلیل محدودیت‌های ساختاری و بحث قرنطینه کامل و سختگیری شدید نظامی در بسیاری از کشورها قابل‌اجرا نبود که بخواهند چنین نظام مدیریتی را اجرا کنند.
در این شرایط ایران تدبیر خوبی انجام داد و مدیریت خوبی صورت گرفت، در حوزه پزشکی نیز دستاوردهای ارزشمندی داشتیم و با سعی فراوان توانستیم مساله شیوع ویروس کرونا را مدیریت کنیم و تجربه خود در این زمینه را به کشورهای دیگر ارائه دهیم.
تاثیرات کرونا در حوزه اقتصاد در بخش استانی و ملی اشتراکات زیادی با یکدیگر دارد اما تاثیرات آن در بخش استانی بیشتر در حوزه زائرپذیری و گردشگری نمود پیدا کرد.
یک محدودیت دیگری که در قم به‌واسطه کرونا ایجاد شد، این بود که خیلی از صنایع مستقر در استان برای حمل‌ونقل محصولات تولیدی خود به سایر مناطق با مشکل مواجه شدند و رانندگان از ترس کرونا به قم نمی‌آمدند، این موضوع در اسفندماه سال گذشته بسیار جدی بود اما اکنون وضعیت بهتر شده است.
قم در تولید و صادرات برخی از محصولات راهبردی همچون پلیمر خیلی فعال است و ایجاد مشکل در حمل‌ونقل کالاها، به‌خصوص در اسفندماه سال گذشته به این حوزه آسیب زد.
- همه‌گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح ملی ایجاد کرده است؟
در سطح ملی نیز کرونا موجب پرنگ شدن چشمگیر اقتصاد حوزه سلامت و توجه به آن شد، همچنین اقتصاد دیجیتال خیلی پررنگ و کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک بسیار فعال شد.
موضوع جایگزینی پول الکترونیکی به‌جای پول کاغذی بسیار موردتوجه قرار گرفت و این‌ها ازجمله تغییرات مثبتی است که شیوع ویروس کرونا در عرصه اقتصاد ملی ایجاد کرد.
شیوع ویروس کرونا موجب توجه بسیار زیاد خانواده‌ها به مساله بهداشت و سلامت شد و این موضوع ارتقای سطح سرمایه‌گذاری در نظام پزشکی کشور را درپی خواهد داشت.
اقتصاد دانش‌بنیان حوزه دیگری بود که براثر کرونا در کشور موردتوجه قرار گرفت و تقویت شد و با استفاده از فضای مجازی ظرفیت‌های بسیاری برای فعالیت‌های تجاری نوآورانه فراهم آمد.
یکی دیگر از موضوع های اقتصادی که کرونا در آن نقش داشت، توجه بیشتر به بازار سرمایه برای تامین مالی بود، توجه دولت به این بخش و روند خصوصی‌سازی نکته‌ای مثبت به‌حساب می‌آید که موجب سرعت یافتن جهش تولید نیز خواهد شد.
درواقع بهترین نوع سرمایه‌گذاری در شرایط کنونی، حضور در بازار سرمایه است که دولت بسترهای آن را بیش‌ازپیش فراهم کرد؛ امروز بیشتر مردم در فضای مجازی به‌جای چک کردن صفحات شبکه‌های اجتماعی، وقت خود را به خریدوفروش سهام اختصاص می‌دهند که دارای منافع اقتصادی فردی و اجتماعی است.
حمایت و نظارت دولت در جریان فعالیت بازار سرمایه، استفاده قشرهای مختلف مردم از این فرصت اقتصادی ایجادشده را سرعت خواهد بخشید و این موضوع به‌طور حتم، موجب دور شدن مردم از حضور در بازارهای غیرمولد همچون بازار طلا و ارز خواهد شد و رونق کسب‌وکارهای خرد و کلان کشور را در حوزه‌های مختلف تولیدی و خدماتی در پی خواهد داشت.
-شما کدام مورد از تغییرات نام‌برده را پایدار می‌دانید؟
تاثیر کرونا در اقتصاد حوزه بهداشت و درمان، اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و توسعه دولت الکترونیک، پایدار و بلندمدت خواهد بود که بی‌شک کرونا به ما کمک کرد که این موارد را به‌صورت جدی‌تر دنبال کنیم و من اعتقاد دارم کرونا در رشد اقتصادی ایران تاثیر مثبت خواهد داشت و ما باید از این فرصت ایجادشده به‌خوبی استفاده کنیم.
کرونا غنای فرهنگی کشور ما را در همدلی و کمک به یکدیگر به‌خوبی نشان داد و آثار این یاری‌رسانی به نیازمندان در ذهن و روح جامعه ایرانی به یادگار خواهد ماند و این مساله در ادامه به‌عنوان الگویی در ایجاد فضای اقتصاد مشارکتی و تعامل مردم با یکدیگر در بخش‌های اقتصادی نقش ایفا خواهد کرد.
کرونا پیوند میان دین و جامعه را تقویت کرد و شاهد بودیم که در زمان کوتاهی نهادهای دینی و حوزه‌های علمیه به کمک قشرهای آسیب‌دیده از کرونا آمدند و هرکدام تلاش کردند تا مشکلات و کمبودهای ایجادشده را برطرف کنند، به نظر می‌رسد این روحیه تعامل و همدلی برای رفع مشکلات اقتصادی کشور در بخش‌های مختلف همچنان ادامه یابد.
کار جمعی باعث شد در مدت کوتاهی قیمت کالاهای مرتبط با حوزه بهداشت و سلامت همچون مواد ضدعفونی‌کننده و ماسک که بسیار افزایش‌یافته بود با مشارکت عمومی و بالا بردن میزان تولید، کاهش یابد و به قیمت تعادلی بازگردد که این الگو در فعالیت‌های اقتصادی کشور باقی خواهد ماند.
این موضوع نشان می‌دهد گسترش سرمایه اجتماعی و تقویت اعتماد و همدلی مردم در جامعه، تا چه حد در بهبود فضای اقتصادی کشور موثر است و این درس بزرگی بود که کرونا به ما داد.
- آیا کرونا در حوزه اقتصاد پدیده‌ای بحران‌زا تلقی می‌شود که دردسرهای فراوان و عظیمی ایجاد کرده باشد؟
کرونا در کوتاه‌مدت به اقتصاد ایران آسیب وارد ساخت، اما در بلندمدت به دلایل مختلف دارای دردسرهای عظیم نیست و حتی به توسعه اقتصادی ایران و توجه به ظرفیت‌های ملی و استفاده هرچه بیشتر از کالاهای ساخت داخل نیز خواهد انجامید.
کرونا موجب شد سطح آمادگی اقتصادی کشور برای مقابله با تهدیدها به معرض نمایش گذاشته شود و این ظرفیت در بسیاری از زمینه‌ها همچون توانایی ساخت کالاهای موردنیاز به‌خصوص در بخش بهداشت و درمان به‌خوبی نمایان شد.
شیوع ویروس کرونا، قابلیت‌های اقتصادی ایران و تاب‌آوری آن در برابر پدیده‌های احتمالی را به جهان نشان داد و این مساله در بلندمدت موجب حضور فعال‌تر اقتصاد ما در عرصه‌های بین‌المللی خواهد شد.
تجربه رویارویی با کرونا موجب شد کشور در آینده در برابر تهدیدهایی ازاین‌دست و آثار اقتصادی آن واکسینه شود و این موضوع برای افزایش توان رقابتی اقتصاد ایران مفید است.
-با فرض طولانی شدن کرونا، چه پیشنهادهایی در حوزه اقتصاد، برای زیست در این شرایط دارید؟
یکی از مهمترین پیش‌نیازها برای حفظ و توسعه اقتصاد ایران در شرایط ادامه‌دار بودن کرونا، تقویت سیستم بهداشت و درمان کشور و به‌روزرسانی زیرساخت‌های آن در همه مناطق است؛ باید تمهیدات لازم در راستای ایجاد عدالت در تمام بخش‌های بهداشت و درمان برای همه قشرها فراهم شود؛ چراکه این مساله نقش مهمی در تقویت امید به زندگی و رونق فضای کسب‌وکارها دارد.
برای زیست در شرایط کرونا باید همچنان بهره‌گیری از خدمات الکترونیکی در نظام مدیریت دولتی ادامه یابد و هرچه بیشتر تقویت شود و به‌سرعت نظام حکمرانی الکترونیکی و اقتصاد دیجیتال، جایگزین روش‌های سنتی شود.
شرایط به وجود آمده در اثر کرونا موجب شد تا زیرساخت‌های دولت الکترونیک و شبکه‌های مرتبط با آن در کشور تقویت شود که باید این روند ادامه یابد و ما ازنظر سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به دنبال توسعه هرچه بیشتر امکانات خود باشیم.
این مساله به ما کمک می‌کند که بسیاری از خدمات موردنیاز مردم در کشور به‌صورت غیرحضوری ارائه شود که این دستاوردی بزرگ برای نظام و بخش اقتصادی کشور است و از صرف هزینه‌های کلان و مشکلاتی همچون هدر رفت زمان جلوگیری می‌کند و کمک مهمی به توسعه شرکت‌های فعال در حوزه دیجیتال است.
- آیا ایران پس از کرونا، ازنظر اقتصادی، متفاوت از ایران پیش از کرونا، خواهد بود؟
به نظر می‌رسد ایران پس از کرونا ازنظر اقتصادی متفاوت از قبل باشد و باتجربه مدیریت این بیماری، ما هر روز شاهد دستاوردهای جدیدی در حوزه‌های اقتصادی به‌خصوص در بخش بهداشت و سلامت باشیم که قابلیت صادرات به کشورهای پیشرفته را نیز داشته باشد.
امروز جهش خوبی در رابطه صنعت و دانشگاه برای رفع نیازهای اساسی کشور صورت گرفته است و هر روز شاهد هستیم که گروهی از محققان دستاورد جدیدی را برای تولید عرضه می‌کنند که روند رو به رشدی را در عرصه داخلی سازی محصولات و مقاوم‌سازی اقتصاد در برابر تحریم‌ها نشان می‌دهد.
پس از کرونا، فضای رقابتی بسیار خوبی میان دانشگاه‌ها برای تولید محصولات راهبردی شکل‌گرفته است که ادامه یافتن این روند، علاوه بر تامین بازار داخلی، موجب افزایش حجم صادرات کالاهای ایرانی به بازارهای جهانی و ارزآوری می‌شود.
در حوزه اقتصاد آموزش نیز بعد از کرونا شاهد تغییرات اساسی بودیم و امروز فضای مجازی بهترین نقش را برای ارائه آموزش‌ها و خدمات دانشگاهی و سایر مهارت‌ها به مخاطبان برعهده‌گرفته و فرصت‌های جدید اقتصادی در این حوزه ایجادشده است.
استفاده از روش‌های سرمایه‌گذاری جمعی از دیگر بخش‌هایی است که در نظام اقتصادی ایران پس از کرونا بیشتر موردتوجه قرار می‌گیرد که خود این مساله دستاوردی بزرگ برای تامین مالی طرح‌های کلان با استفاده از جمع‌آوری مبالغ خرد است.
نمونه‌هایی از کارایی این روش در جریان کمک‌رسانی قشرهای مختلف مردم به نیازمندان در این ایام نمایان شد که چگونه با جمع‌آوری مبالغ خرد می‌توان، حجم بزرگی از خدمات اجتماعی و بسته‌های حمایتی را ارائه کرد.
- آیا جهان پس از کرونا، ازنظر اقتصادی، متفاوت از جهان پیش از کرونا، خواهد بود؟
بله جهان پس از کرونا متفاوت خواهد بود و یکی از موارد آن در بحث ارتقای بهداشت و سلامت در نظام بین‌الملل است؛ کشورهای پیشرفته بسیار به‌نظام سلامت خود اعتقاد داشتند اما ناتوانی آنان در مدیریت شیوع ویروس کرونا موجب شد تا در این رابطه احساس ضعف کنند و به‌طور حتم در این بخش سرمایه‌گذاری‌های جدیدی را آغاز خواهند کرد.
به‌عنوان شخصی که به کشورهای مختلف سفر کردم، تفاوت نظام بهداشت کشورهای جهان سوم و کشورهای پیشرفته را به چشم دیده‌ام، اما کرونا موجب می‌شود که این فاصله بسیار کاهش یابد و بهداشت عمومی و فردی در جوامع مختلف به‌خصوص کشورهای درحال‌توسعه ارتقا یابد و اقتصاد حوزه سلامت در کل جهان تقویت شود.
ارتقای حوزه بهداشت و درمان در نظام بین‌المللی، میزان سرمایه‌گذاری و اشتغال در این بخش را افزایش می‌دهد و موجب تغییر نگاه عمومی به سطح بهداشت فردی و اجتماعی در کشورهای درحال‌توسعه می‌شود، این پدیده درنهایت به افزایش استقبال گردشگران بین‌المللی برای سفر به کشورهای درحال‌توسعه می‌انجامد، چراکه سطح نظام بهداشت و درمان کشورها، همواره یکی از مهمترین نکات موردتوجه گردشگران برای انتخاب مقصد سفر است.
-چه تمهیداتی برای زیست بهتر در ایران پس از کرونا پیشنهاد می‌کنید؟
در این شرایط برای زیست بهتر باید به اقتصاد دانش‌بنیان و ایده‌های نو محققان مراکز علمی کشور برای تولید محصولات راهبردی بیشتر توجه شود؛ همچنین لازم است تا شرایط ایجاد و فعالیت کسب‌وکارهای الکترونیکی در کشور تسهیل و مجوزهای لازم در این زمینه به‌سرعت داده شود.
ارائه راهکارهای عملی از سوی صاحب‌نظران برای حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی در کنار توجه به لزوم فعال نگاه‌داشتن بخش تولید و خدمات کشور از دیگر نکات مهم در این بخش است، برای مثال در این خصوص می‌توان از روش‌های جدید تولید که ماندگاری محصول را افزایش می‌دهد و حذف واسطه‌ها به صورتی که کالا بلافاصله پس از خرید توسط پست در اختیار مشتری قرار گیرد با رعایت نکات بهداشتی، فضای تولید را فعال نگه داشت.
حمایت دولت از کسب‌وکارهای نوپا در شرایط پساکرونا اهمیت مضاعفی دارد و فعالان بخش خصوصی باید از چتر حمایتی خاصی در این شرایط برخوردار باشند.
آماده کردن بستر جذب حداکثری گردشگران بین‌المللی از دیگر نکاتی است که باید در شرایط پساکرونا موردتوجه باشد، ما می‌توانیم در چارچوب دستورالعمل‌های بهداشتی نسبت به جذب گردشگر اقدام کنیم و درآمدزایی خوبی داشته باشیم.
اکنون توانمندی‌های کشور در حوزه سلامت و بهداشت در معرض دید مردم دنیا قرارگرفته است و همین موضوع عاملی برای جذب بیشتر گردشگر در حوزه‌های مختلف به‌خصوص سلامت خواهد شد، البته در این رابطه باید مراقب بود رفتارهای تبعیض‌آمیز در برخی قیمت‌گذاری‌ها میان گردشگران داخلی و بین‌المللی، عاملی برای به نتیجه نرسیدن این فرصت اقتصادی نشود./