دکتر علیرضا باباخان روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، به سوالاتی پیرامون نحو تاثیرگذاری کرونا بر اقتصاد ایران و جهان بدین شرح پاسخ داد.
-همه‌گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح استان ایجاد کرده است؟
آن چیزی که در مرحله اول و کوتاه‌مدت در سطح اقتصاد استان قم مشهود است، افزایش قیمت‌هاست، در حوزه تولید، قیمت مواد اولیه خیلی گران شده است، برای مثال در حوزه تولید لباس شاهد آن هستیم که پارچه به‌سختی پیدا می‌شود و همان مقدار کم هم که پیدا می‌شود باید به‌صورت نقد و باقیمت بالا خریداری شود؛ در برخی از صنایع قیمت مواد اولیه تا سه برابر افزایش‌یافته است که این موضوع بالا رفتن قیمت محصول نهایی را درپی داشته است.
از طرف دیگر شاهد آن هستیم که در استان قم برخی از مجموعه‌های دانش‌بنیان که بیشتر در حوزه سلامت و تجارت الکترونیک مشغول فعالیت می‌کنند در حال جان گرفتن هستند، یعنی استقبال مردم از این مجموعه‌های اقتصادی در حال افزایش است و این موضوع فرصتی را برای دیدن شدن بهتر توانایی شرکت‌های دانش‌بنیان و اعتماد مردم به آن‌ها ایجاد می‌کند.
-همه‌گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح ملی ایجاد کرده است؟
در این رابطه باید گفت، باور دارم که خداوند در دل سختی، گشایش قرار می‌دهد، اگر با این دید به کرونا نگاه کنیم، می‌توان دید که کرونا در کنار زحمات، فرصت‌هایی را نیز برای کشور ما ایجاد کرد؛ هم‌اکنون در حوزه پزشکی توانستیم ظرفیت‌های بالایی از خود نشان دهیم که این مساله در جذب دانشجویان بین‌المللی و گردشگران حوزه سلامت به ما کمک خواهد کرد و در این زمینه فرصت درآمدزایی خوبی برای کشور ایجاد خواهد شد.
مساله دیگری که کرونا در سطح ملی موجب کشف آن شد، شناخت توانمندی‌های مدیریتی بود، احساس خودکم‌بینی مدیریتی در جامعه نمود داشت و این مساله بر حوزه‌های اقتصادی هم تاثیر گذار بود، اما عملکرد تحسین‌برانگیز ستاد ملی مقابله با کرونا و وزارت بهداشت، نشان داد ما توانایی مقابله با بحران‌ها و حل مشکلات را داریم و می‌توانیم از این دستاوردها در حوزه‌های اقتصادی به‌خوبی بهره‌مند شویم.
یکی دیگر از تاثیرات کرونا در سطح اقتصاد کلان کشور، نشان دادن اهمیت حضور دولت در عرصه اقتصاد بود، یک پیش‌فرض این بود که حضور دولت در اقتصاد چیز بدی است، اما اکنون متوجه شدیم که حضور دولت به معنای کلی (حاکمیت) در عرصه‌های اقتصادی لزوما چیز بدی نیست به‌شرط آنکه دولت عاقلانه عمل کند اتفاقا حضور دولت در اقتصاد موضوع مناسبی است، برای نمونه در حوزه تولید مواد ضدعفونی و ماسک بسیاری از مجموعه‌های دولتی و حاکمیتی وارد میدان شدند و با استفاده از ظرفیت بالای خود، مشکل را برطرف کردند.
این موضوع نشان می‌دهد آن پیش‌فرض که به دنبال کاهش حداکثری نقش دولت در عرصه‌های اقتصادی بود، لزوما صحیح نیست و ما ثمربخش بودن حضور دولت در اقتصاد را به‌خصوص در زمان بحران، تجربه کردیم، البته این به معنای بزرگ کردن دولت به هر قیمت نیست و باید در خصوص نقش دولت و بخش خصوصی در اقتصاد کلان، برنامه‌ریزی صحیح صورت گیرد.
مساله دیگری که پس از کرونا در سطح ملی شاهد آن بودیم، اهمیت اقتصاد اسلامی بود که در قالب اقتصاد مشارکتی نمود پیدا کرد، در این مدت اقشار مختلف جامعه داشته‌های خود را برای کمک به حل بحران، با دیگران به اشتراک گذاشتند و این موضوع نشان داد که با کار جمعی تا چه اندازه می‌توان سرعت حل مشکلات اقتصادی را بالا برد؛ بنابراین باید این الگوی اقتصادی در کشور بیش از گذشته ترویج شود و از مدل‌های اقتصادی غرب که بر سرمایه فردی تمرکز دارد فاصله بگیریم.
موضوع دیگری که کرونا در سطح اقتصاد ملی موجب آن شد، نمایش اهمیت حکمرانی دیجیتال و فضای مجازی بود که افزایش بهره‌وری و کارایی فعالیت‌های اداری را درپی داشت.
این موضوع همچنین ظرفیت بالای کسب‌وکارهای اینترنتی را به نمایش گذاشت و نشان داد بستر فضای مجازی دارای امکانات زیادی برای رونق فعالیت‌های اقتصادی و درآمدزایی در کنار مباحث آموزشی و آگاهی بخشی است و باید روزبه‌روز توسعه یابد.
در این روزها به‌خوبی مشخص شد فضای مجازی در رونق یافتن بسیاری از حوزه‌های اقتصادی موثر است و حتی صنعت سینما نیز می‌تواند در این بستر رشد کند.
با استفاده از بستر فضای مجازی، دسترسی اقشار مختلف به انواع حوزه‌های تولیدی و خدماتی آسان می‌شود و با هزینه کمتر می‌توانند نیاز خود را بدون مراجعه فیزیکی و باصرفه جویی در زمان، تامین کنند.
پررنگ شدن نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در اقتصاد از دیگر تاثیرات کرونا بود، اکنون در اثر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و جوانان متخصص که بدون تعطیلی شبانه‌روز زحمت کشیدند، کشور از واردات محصولات مرتبط با بیماری کرونا بی‌نیاز و حتی در مواردی صادرکننده آن شده است.
از طرف دیگر به دلیل آنکه کرونا واردات ماشین‌آلات واحدهای تولیدی را نیز تحت تاثیر قرارداد، مدیران بسیاری از کارخانه‌ها مجبور شدند که از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای تامین نیاز و جلوگیری از توقف فعالیت خط تولید خود استفاده کنند و این موضوع باعث شد ظرفیت‌های داخلی بیش از گذشته موردتوجه قرار گیرد.
-شما کدام مورد از تغییرات نام‌برده را پایدار می‌دانید به‌طوری‌که تا مدت نه‌چندان کوتاهی پس از کرونا برقرار بماند یا حتی به ویژگی بلندمدت بشر و جامعه انسانی تبدیل شود؟
به نظر می‌رسد از این تغییرات ایجادشده، موضوع حکمرانی دیجیتال همچنان باقی خواهند ماند و توسعه پیدا خواهد کرد.
همچنین موضوع نقش دولت در اقتصاد و استفاده از ظرفیت‌های داخلی برای تامین کالاهای موردنیاز کشور، با توجه به تجربه مدیریت اقتصادی ایام کرونا تا سال‌ها موردتوجه خواهد بود.
فرصت توسعه اقتصاد مشارکتی در سایه تقویت روحیه همدلی و اتحاد بیشتر مردم، نیز ازجمله تاثیرات بلندمدت کرونا در کشور خواهد بود که باید به بهترین نحو ممکن از آن برای شکوفایی هرچه بیشتر عرصه تولید و اشتغال استفاده شود.
-برخی سیاستمداران کرونا را بزرگترین بحران جامعه خود در دهه‌های اخیر دانسته‌اند، آیا کرونا در حوزه اقتصاد پدیده‌ای بحران‌زا تلقی می‌شود که دردسرهای فراوان و عظیمی ایجاد کرده باشد؟
کرونا مسائل زیادی ازجمله در بخش حمل‌ونقل و توزیع کالاهای اساسی ایجاد کرد، اما در کنار این مسائل دردسر عظیم نبود و با نشان دادن نقاط ضعف و قوت به ما کمک کرد تا راه توسعه اقتصادی خود را بهتر ادامه دهیم و در شرایط بحران دچار شوک نشویم.
کرونا موجب تقویت روحیه خودباوری در مردم ما شد و نشان داد اقشار مختلف در جامعه ایرانی برای عبور از شرایط بحران در کنار هم ایستاده‌اند و برعکس بسیاری از کشورهای مدعی، باوجود شرایط سخت خود به دیگران کمک می‌کنند که این روحیه برای پیشرفت در همه عرصه‌ها به‌خصوص اقتصاد بسیار ارزشمند است.
تقویت باور به ظرفیت‌های داخلی از دیگر نکاتی است که در این رابطه باید موردتوجه قرار گیرد، این‌که کشور در کمتر از سه ماه در تولید پیچیده‌ترین محصولات حوزه سلامت و بهداشت، خودکفا می‌شود و این ظرفیت را به رخ دنیا می‌کشد، مساله کمی نیست.
-با فرض طولانی شدن کرونا، شما چه پیشنهادهایی در حوزه اقتصاد، برای زیست در شرایط کرونا دارید؟
با فرض این مساله باید با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و تامین سلامت نیروی انسانی، کار را در بخش‌های مختلف تولیدی، توزیعی و خدماتی ادامه دهیم؛ اما به‌هرحال بسیاری از کارها را نیز باید با استفاده از ظرفیت فضای مجازی و بدون نیاز به حضور فیزیکی به انجام رساند که البته این راهکار به‌غیر از مساله حفظ سلامت افراد، باصرفه جویی قابل‌توجه در وقت و هزینه آنان هم همراه است.
همچنین برای زیست در شرایط کرونا باید از مسیر تشکیل قطب‌های اقتصادی خارج‌شده و به‌سوی توزیع عادلانه ثروت گام برداریم، کرونا به ما نشان داد اگر ثروت در مناطقی خاص از کشور همچون تهران متمرکز باشد با ایجاد مشکل برای این منطقه، کل کشور دچار آسیب می‌شود، همان‌طور که بخشی از گرانی‌های اخیر به دلیل تعطیلی‌های بود که در تهران ایجاد شد.
ولی اگر توزیع ثروت عادلانه باشد، با از مدار خارج شدن یک منطقه، مناطق دیگر با مشکل مواجه نمی‌شوند و حتی می‌توانند به منطقه دچار مشکل شده نیز کمک کنند.
-آیا ایران پس از کرونا، از نظر اقتصادی، متفاوت از ایران پیش از کرونا، خواهد بود؟ اگر آری چرا؟ و اگر خیر چرا؟
بله متفاوت خواهد بود و این تفاوت بیشتر جنبه مثبت دارد، برای نمونه شرایط ایجادشده در اثر کرونا به دولت نشان داد که باید بیشتر در حوزه‌های راهبردی اقتصاد وارد شود و نظریه‌هایی که بر کاهش نقش دولت در عرصه‌های اقتصادی تمرکز دارد، لزوما صحیح نیست؛ بنابراین شرایط مناسبی برای تصمیم‌گیری در خصوص اصلاح ساختار اقتصادی دولت به وجود آمد.
در ایران پس از کرونا به اقتصاد دانش‌بنیان بسیار توجه خواهد شد و به‌طور حتم کشور در تولید و صادرات کالاهای راهبردی به‌خصوص در حوزه سلامت از جمله دارو با جهش قابل‌توجهی مواجه می‌شود.
همچنین مدیریت دیجیتال در حوزه مباحث اقتصاد خرد و کلان کشور، نقش موثرتری ایفا خواهد کرد و بسیاری از مسئولان و کارکنان در بخش‌های دولتی و خصوصی برای انجام فعالیت موردنظر خود از بستر فضای مجازی استفاده خواهند کرد.
- آیا جهان پس از کرونا، از نظر اقتصادی، متفاوت از جهان پیش از کرونا، خواهد بود؟ اگر آری چرا؟ و اگر خیر چرا؟
بله، کرونا تلاشی که سال‌ها برای جهانی‌سازی حوزه اقتصاد صورت گرفت را زیرسوال برد و ارائه مدل‌های غربی در این حوزه را به چالش کشید و همه کشورها متوجه شدند که توجه به اقتصاد ملی و ظرفیت‌های داخلی تا چه اندازه اهمیت دارد؛ پس از مشاهده تاثیرات اقتصادی کرونا بر نظام بین‌الملل، شاید تا سال‌ها صحبت از جهانی‌سازی اقتصاد، به دلیل ناکارآمدی آن به فراموشی سپرده شود و ملی‌گرایی جای آن را بگیرد.
این مساله موجب می‌شود تعامل اقتصادی میان کشورها نه مثل قبل بلکه به‌صورت استراتژیک و با روش‌های جدید انجام شود چرا که همه کشورها به دنبال قوی‌تر شدن اقتصاد داخلی خود خواهند رفت و واردات را به‌عنوان یک‌راه حل قابل‌اطمینان نخواهند پذیرفت و سطح رقابت اقتصادی در دنیا برای تولید محصولات باکیفیت‌تر افزایش خواهد یافت.
همچنین اکنون در اثر کرونا، کشورهای نظام سرمایه‌داری در داخل خود هم با تهدید فروپاشی اقتصادی مواجه شده‌اند، در همین رابطه پیش‌بینی من این است که به‌مرورزمان اقتصاد آمریکا در اثر کرونا از هم فرو خواهد پاشید، یکی از دلایل آن این است که ایالت کالیفرنیا که جزو پولدارترین ایالت‌های آمریکاست و یک‌ششم اقتصاد آن کشور را بر عهده دارد اکنون صحنه اعتراض مردم شده که چرا دولت باید بیشترین سهم مالیات را از ما بگیرد و خرج دیگر ایالت‌های کند و حتی ادعای استقلال کرده‌اند.
در مواقع این مساله نشان می‌دهد در شرایط کرونا، اقتصاد سرمایه‌داری در همه‌جا ناکارآمد شده و توزیع عادلانه ثروت بهترین جایگزین برای آن است.
بحث دیگر در این رابطه، موضوع توسعه کسب‌وکارهای الکترونیکی در سطح اقتصاد بین‌المللی به دلیل تاثیرات کرونا است که این مساله برای ما در کنار ایجاد یک موقعیت مناسب اقتصادی می‌تواند تهدید هم به‌حساب بیاید، چرا که اگر همچون موضوع پیام‌رسان‌ها به‌صورت جدی وارد میدان نشویم، عرصه را به رقبا واگذار و از نظر اقتصادی ضرر خواهیم کرد.
- شما چه تمهیداتی برای زیست بهتر در ایران پس از کرونا پیشنهاد می‌کنید؟
کرونا اهمیت امنیت زیستی در همه حوزه‌ها را به ما نشان داد، در ایران پس از کرونا باید به این حوزه‌های امنیتی که تاثیر مستقیم بر فضای اقتصادی کشور دارد بیشتر بپردازیم و باور کنیم این دست از تهدیدات همچنان وجود خواهد داشت و لازم است که برای رویارویی با آن آماده‌باشیم.
یکی دیگر از نکاتی که باید در این شرایط بیشتر موردتوجه قرار گیرد، آینده‌پژوهی است تا اولویت‌بندی برنامه‌ها در تعیین راهبردهای کلان کشور کارآمدتر انجام شود، به‌عنوان نمونه تهدید زیستی ناشی از ویروس کرونا به ما نشان داد که باید نقش پدافند غیرعامل در برنامه‌های بالادستی کشور برجسته‌تر دیده شود و تصمیمات آن در بخش‌های مختلف ضمانت اجرایی داشته و تشریفاتی نباشد.
مساله تامین مالی جمعی از دیگر نکاتی که باید در کشور بسیار بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد و سرمایه‌های خرد مردم به سمت عرصه تولید و اشتغال مولد هدایت شود.
در همین رابطه لازم است تا شرایط مورد نیاز برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به عرصه فرابورس و بورس فراهم و سرمایه‌های مردم به سمت فعالیت‌های نوآورانه سوق داده شود، چرا که این مساله علاوه بر گسترش توان صنعتی و تولیدی کشور، سودآوری مطمئن و قابل قبولی را نیز در پی خواهد داشت.
همچنین با تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان و توانمند شدن کشور در رفع نیازهای داخلی به ویژه محصولات راهبردی، تحریم‌ها خودبه‌خود بی‌اثر خواهد شد و کشورهای مختلف چاره‌ای جز تعامل و دادوستد اقتصادی با ایران نخواهند داشت.
به‌طورکلی بنده به آینده خوش‌بین هستم و ایران پس از کرونا را کشور قوی‌تری می‌دانم که می‌تواند از ظرفیت‌های داخلی خود بهتر استفاده کند به شرطی که به افراد شایسته در حوزه مدیریت کشور بیشتر بها داده شود و این افراد قدرت اجرایی لازم برای ایجاد تغییرات ساختاری موردنظرشان را در راستای اصلاح امور داشته باشند./