هم‌زمان با شیوع ویروس کرونا در کشورمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تعامل با ستاد ملی مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دستور تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری را از سوم اسفند ماه ۱۳۹۸ صادر کرد. به محاق رفتن فعالیت‌های فرهنگی و هنری ازجمله در عرصه تئاتر و سینما و بسته شدن سالن‌ها و تماشاخانه‌های ارائه‌دهنده محصولات هنری این دو شاخه باعث شد طی سه ماه معیشت هنرمندان با مخاطرات متعدد و جدی روبرو شود.
از تلاش مسئولان تا برداشتن نخسین گام‌ها
هرچند در این ایام شاهد فعالیت مستمر متولیان امر فرهنگ و هنر برای رصد و شناسایی خسارت‌های واردشده به بدنه فعالان فرهنگ و هنر و تخصیص اعتبارهایی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حمایت از کسب‌وکارهای زیان‌دیده در این عرصه بودیم؛ مدیران هنری تلاش کردند در سایه تعامل و همکاری با بدنه هنرمندان، راهکارهای مختلفی را برای کار به کمترین میزان رساندن آسیب‌ها و خسارت‌ها از یک‌سو و از سوی دیگر گام برداشتن در مسیر آغاز فعالیت مجدد هنرمندان بعد از پشت سر گذاشتن اپیدمی کرونا و بازگشت شرایط عادی به جامعه بردارند.
یک مدیر و هزاران دغدغه
قادر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که پایان اسفند ماه ۹۸ بعد از استعفای شهرام کرمی سکان‌دار این اداره کل شد؛ اقدامات مختلفی را برای کاستن از مشکلات و آسیب‌های عرصه تئاتر و هنرمندان آن در حوزه اجراهای عمومی گروه های خسارت دیده و تامین اقتصاد و معیشت هنرمندان انجام داد.
با پشت سر گذاشتن موج اصلی اپیدمی کرونا در کشور، آرام آرام شاهد از سرگیری و بازگشایی فعالیت‌های اجتماعی به محاق رفته در این ایام با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و مقررات جدید هستیم.
مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر دستور و قوانین ستاد ملی مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نخستین اقدام در مسیر آغاز فعالیت هنرمندان تئاتر در حوزه تولید و اجرای آثار نمایشی در استان‌ها و شهرستان‌های سفید کشور را با هنرمندان تئاتر خیابانی، نمایش‌های میدانی و محیطی ارزیابی کرد.
بعد از این امر مسئولیت کار کارشناسی و شناسایی نقاط سفید و شیوه‌های تولید و اجرای آثار نمایشی خیابانی به هنرمندان، مسئولان و کارشناسان این امر سپرده شد.
تعامل و همکاری با وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا
سامان خلیلیان مدیر دفتر تئاتر خیابانی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: بعد از صحبت‌های آشنا درباره فراهم کردن شرایط اجرای آثار نمایشی خیابانی در استان‌های سفید بعد از تأییدیه ستاد ملی مبارزه با کرونا در مسیر ازسرگیری تولید و اجرای آثار نمایشی؛ مسئولیت بررسی این امر به من و همکارانم در دفتر تئاتر خیابانی سپرده شد.
در نخستین گام جهت بررسی و شناسایی استان‌های سفید و مناطقی از کشور که امکان اجرای آثار نمایش خیابانی در آنها فراهم است کار رایزنی با همکاران‌مان در وزارت بهداشت و ستاد ملی کرونا را آغاز کردیم و در قالب گزارشی مبسوط، مناطقی که امکان اجرای آثار نمایشی در حوزه تئاتر خیابانی همسو با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و تأییدیه شورای ستاد ملی مبارزه با کرونا را در اختیار مدیر مرکز هنرهای نمایشی قرار دادیم.
محدودیت‌های موجود در سالن‌ها و تماشاخانه‌ها برای میزبانی از مخاطبان
خلیلیان با اشاره به آنکه در گزارش ارائه شده علاوه بر شیوه‌مندی شکل و اجرای آثار نمایش خیابانی با توجه به فاصله‌گذاری اجتماعی یادآور شد: اجرای آثار نمایشی در سالن‌ها با توجه به مسقف بودن، محدود بودن فضا و صندلی‌های به هم چسبیده با توجه به رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی درحال حاضر امکان‌پذیر نیست. حتی اگر این در آینده هم ممکن شود سالن‌ها نمی‌توانند از تمام ظرفیت خود برای میزبانی از مخاطبان استفاده کنند.
وی افزود: سالن‌ها و تماشاخانه‌ها در راستای رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی باید بخش مشخصی از ظرفیت خود را به این امر اختصاص دهند؛ زیرا تجمع مخاطبان و کنترل آنها در سالن‌های نمایشی کاری دشوار است.
این مدرس و پژوهشگر تئاتر یادآور شد: همچنین در عرصه تئاتر خیابانی با توجه به گستردگی محیط شاید در نگاه نخست اجرای آثار نمایش میدانی برای ازسرگیری فعالیت‌های تئاتری امری محتمل به شمار رود؛ بازهم با توجه به آنکه در اجرای آثار تئاتر خیابانی مخاطبان گرداگرد هنرمندان جمع می‌شوند شاهد تجمع هستیم.
وی افزود: با عنایت به اینکه در تمام فعالیت‌های گروهی مانند اجرا و ارائه آثار نمایشی نیازمند رعایت نام فاصله‌گذاری اجتماعی هستیم. پیشنهادهایی را در حوزه اجرای آثار تئاتر خیابانی در قالب شیوه‌نامه‌ای مدون در مسیر تولید و اجرای آثار تئاتر خیابانی را به اداره کل هنرهای نمایشی ارائه دادیم.
لزوم تعامل شهرداری‌ها با هنرمندان تئاتر خیابانی
مدیر دفتر تئاتر خیابانی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره پیشنهادهای ارائه شده خاطرنشان کرد: نخستین پیشنهاد ما آن بود که ابتدا محیط‌ها و مکان‌های اجرای آثار نمایشی خیابانی شناسایی شوند بعد با ابزار و ادوات مشخص برای اجرای هنرمندان صحنه‌ای را مشخص کنیم.
به عنوان مثال حوض روبه‌روی مجموعه تئاترشهر که همواره برای اجرای آثار تئاتر خیابانی در قالب جشنواره‌های مختلف پوشیده می‌شود و شکل صحنه‌ای مدور به خود می‌گیرد را در نظر بگیریم. با فراهم کردن امکان اجرای آثار در این محل با قرار دادن صندلی‌ها یا نشانه‌هایی جهت ایستادن مخاطبان با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی می‌توانیم برای اجرای آثار تئاتری گام نخست را برداریم و مشابه آن را می‌توانیم در محیط‌های مشخص در استان‌های سفید و مورد تایید پیاده‌سازی و اجرا کنیم.
خلیلیان با اشاره به اینکه صحبت‌هایی نیز با شهرداری منطقه در محدوده تئاترشهر برای ایجاد نقاط مشخص، تهیه صندلی و همچنین مشخص کردن مکان و فاصله‌هایی که مخاطبان می‌توانند روی آن نشانه‌ها بایستند و یا صندلی‌ها روی آن نشانه‌ها جانمایی شود یادآور شد: در این حوزه نیز پهنه فرهنگی هنری رودکی و مسئولان شهرداری قول‌های مساعدی برای همکاری با اداره کل هنرهای نمایشی جهت جانمایی و نشانه‌گذاری برای حضور مخاطبان جهت دیدن آثار نمایشی خیابانی ارائه کردند.
اجراهای کارناوالی؛ پیشنهاد دیگر تولید و ارائه آثار نمایشی خیابانی
مدیر دفتر تئاتر خیابانی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: در همراهی و هماهنگی با استان‌هایی که در محدوده منطقه سفید قرار دارند آمادگی مسئولان و هنرمندان این استان‌ها نیز مورد سنجش و تایید قرار گرفته و قرار شد در راستای گرفتن تأییدیه آغاز فعالیت هنرمندان تئاتر از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همراهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجراهایی را با همین محور در راستای شیوه‌نامه‌های فاصله‌گذاری اجتماعی تولید و آماده ارائه کنیم.
خلیلیان گفت: همچنین باتوجه به آنکه مهم‌ترین مساله سلامت مردم در تمام بخش‌ها و نهادها از جمله در حوزه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی به‌عنوان اصلی‌ترین امر در مسیر برنامه‌ریزی آغاز فعالیت‌های نمایشی است و باتوجه به آنکه ممکن است کنترل مردم در اجراهای ثابت در حوزه تئاتر خیابانی برای رعایت فاصله اجتماعی مشکل به نظر برسد پیشنهاد اجرای آثار هنرمندان تئاتر خیابانی را در قالب اجراهای کارناوالی ارائه دادیم.
در استان‌ها و شهرستان‌های مناطق سفید کشور، هنرمندان می‌توانند با شیوه اجرای کارناوالی در خیابان‌ها و محیط‌های مشخص‌شده در قالب صحنه‌های در حال حرکت اجرای کنند و مخاطبان نیز می‌توانند حتی در منازل خود در بالکن‌ها، پشت‌بام‌ها یا از پنجره‌های خانه اجراهای هنرمندان عرصه تئاتر خیابانی را مشاهده کنند.
خلیلیان یادآور شد: همچنین در کنار حضور هنرمندان عرصه تئاتر دیگر هنرمندان و فعالان عرصه فرهنگ و هنر استان‌ها در حوزه نمایش‌های آیینی و سنتی یا موسیقی می توانند هنرمندان تئاتر را در این اجرای همراهی کنند. زیرا هدف ما در کنار افزایش روحیه و نشاط اجتماعی به‌کارگیری هنرمندان و ظرفیت‌های موجود در عرصه تولیدات فرهنگی و هنری در کشور برای تولید و اجرای آثار و تلاش برای درآمدزایی هنرمندانی است که چند ماه اخیر به سبب تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری بخش مهمی از درآمد خود در مسیر ارتزاق و معیشت خود را از دست دادند.
پیشنهادهایی در حوزه تولید محتوای آثار مبتنی بر جریان‌های امروز جامعه
خلیلیان در بخش دیگری از گفته‌های خود با تاکید بر این نکته که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هنر تئاتر و هنرمندان این عرصه دغدغه‌مندی در حوزه اتفاقات اجتماعی پیرامون خود است یادآور شد: در حوزه تولید محتوای آثار درباره شیوع ویروس کرونا و اتفاقات همراه آن در کشورمان به عنوان اصلی‌ترین محور تولید آثار نمایشی به هنرمندان فعال در این عرصه نکاتی یادآوری و ارائه شده است.
وی گفت: تلاش برای تولید اجراهای شادی‌آور در مسیر ارتقای افزایش و سطح اعتماد عمومی جامعه و تلطیف فضای روحی به‌عنوان دیگر دستورالعمل‌های ارائه شده به هنرمندان در راستای تولید آثارشان از سوی دفتر تئاتر خیابانی ارائه شده است.
تئاتر مرهم عصبیت جامعه
مدیر دفتر تئاتر خیابانی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: با تعطیلی فعالیت‌های اجتماعی در کشور در مسیر قطع زنجیره ویروس کرونا از یک‌سو و تلاش برای شکست این ویروس با پیامدهایی مانند بیکار شدن بخشی از افراد جامعه؛ افزایش فشارهای عصبی و مانند آن مواجه بودیم. در این عرصه هنرمندان، به‌ویژه در عرصه تئاتر با توجه به ویژگی زنده بودن اجرای آثار نمایشی، پویایی و ارتباط مستقیمی که می توانند با مردم داشته باشند در راستای کاهش این تنش‌های عصبی از یک‌سو و افزایش روحیه اجتماعی نقشی پررنگ و بی‌بدیل می‌توانند داشته باشند.
وی تاکید کرد: در هر حوزه‌ای در مسیر آغاز به کار و دمیدن تولید و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی حفظ سلامتی و جان مردم اولویت، در این حوزه رعایت مسائلی که خطرآفرین است به‌عنوان خط قرمز فعالیت برای هنرمندان در تمام بخش‌ها ازجمله عرصه تئاتر شناخته می شود.
بیشترین آسیب تعطیلی تئاتر؛ متوجه هنرمندان نمایش خیابانی بود
امیرحسین شفیعی مدیر دفتر تولید تئاتر حرفه‌ای و هنرمند این عرصه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا از دغدغه‌ها رویکردها نظرها و پیشنهادهایش در حوزه ازسرگیری اجرای آثار نمایشی به‌ویژه در بخش تئاتر خیابانی گفت.
وی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین بخش‌های آسیب دیده از تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری حوزه تئاتر است، ادامه داد: اسفند، فروردین و اردیبهشت به‌عنوان سه ماه مهم در حوزه تولید آثار تئاتر خیابانی و فعالیت هنرمندان این عرصه شناخته می‌شود. در کنار تعطیلی اجراهای نمایشی در ایام نوروز همچنین روزهای پایانی اسفند و قرار گرفتن در آستانه نوروز بخش مهمی از فعالیت‌های تولیدی و اجرای آثار تئاتری بر دوش هنرمندان تئاتر خیابانی است.
درحقیقت فعالیت هنرمندان در سه ماه اسفند، فروردین و اردیبهشت می‌تواند چشم‌اندازی از درآمد شش ماه آینده آنها را برای گذران معیشت باشد که متأسفانه از ابتدای اسفند سال ۱۳۹۸ و تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری، شاهد به محاق رفتن فعالیت هنرمندان تئاتر خیابانی و آسیب‌های متعدد همراه با آن ازجمله در بخش اقتصادی و تعطیلی فعالیت این افراد بودیم.
تئاتر می تواند مرهم زخم‌های جاری جامعه در این ایام باشد
وی با تاکید بر آنکه کرونا در کنار تمام آسیب‌های حوزه اجتماعی ضربه‌ای جدی به عرصه فعالیت هنرمندان تئاتر و از همه مهم‌تر هنرمندان عرصه تئاتر خیابانی زد یادآور شد: صحبت‌های قادر آشنا در راستای تولید و اجرای نمایش‌های خیابانی در استان‌های سفید بعد از تأیید ستاد ملی مبارزه با کرونا بارقه‌هایی از امید را میان فعالان عرصه تئاتر خیابانی دارد.
مدیر دفتر تولید تئاتر حرفه‌ای حوزه هنری گفت: نباید از این امر غافل شد که تئاتر نیاز جامعه است و هدف متعالی آن ارتقای فرهنگ عمومی و افزایش روحیه و نشاط اجتماعی است. این اهداف مهم به عنوان پیشانی‌نوشت فعالیت هنرمندان تئاتر در جامعه شناخته می شود. به‌ویژه جامعه امروز که به واسطه ماه‌ها قرنطینه خانگی نشانه‌هایی از افسردگی در آن به چشم می‌خورد.
وی ادامه داد: آغاز فعالیت‌های تئاتری به‌ویژه در حوزه تئاتر خیابانی می‌تواند بار دیگر علاوه بر افزایش نشاط در جامعه، نمایانگر ازسرگیری فعالیت‌های اجتماعی در کشور باشد. همین امر در ادامه می‌تواند شرایط موجود اجتماعی در جامعه را در حوزه بهداشت روانی تا حدود بالایی کاهش دهد.
آورده‌های آغاز فعالیت‌های نمایشی برای جامعه
کارگردان نمایش دریادلان افزود: پیشنهاد من برای ازسرگیری اجراهای تئاتر خیابانی در استان‌های سفید بعد از تأییدیه‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا؛ وزارت بهداشت و درمان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استفاده کردن از شیوه اجراهای کارناوالی است. کارناوال در گذر است و همین مساله باعث جلوگیری از تجمع مخاطبان می‌شود و با همین نگاه می‌توان شیوه‌نامه‌های بهداشتی را نیز رعایت کرد.
همچنین خلاقیت موجود در میان هنرمندان تئاتر از جمله عرصه نمایش خیابانی می‌تواند با دیگر گونه‌های تئاتری مانند نمایش‌های آیینی و سنتی یا گونه تئاتر عروسکی تلفیق شود و شاهد اجراهایی از تمام بخش‌های یادشده در قالب حرکت کارناوالی باشیم. همین طیف رنگارنگ از گونه‌های اجرایی نیز می تواند دامنه مخاطبان افزون‌تری را همراه داشته باشد.
شفیعی خاطرنشان کرد: همچنین بهره بردن از گونه‌های مختلف آثار نمایشی در حوزه اجرای نمایش کارناوالی می‌تواند در کنار افزایش مخاطبان، جمع بیشتری از هنرمندان فعال در عرصه تئاتر را به فعالیت دعوت کند. البته ازسرگیری اجراهای نمایشی مهم‌ترین پیامدش تلنگری است که می‌تواند به جامعه برای گام نهادن در مسیر بازگشت به شرایط عمومی پیش از شیوع این ویروس و بحران موجود در جامعه باشد.
عدم تعجیل و تاکید بر کار کارشناسانه
مجید امرایی مدرس و پژوهشگر عرصه هنرهای نمایشی که طی چند سال اخیر به‌عنوان یکی از اعضای مؤسس انجمن جهانی دراماتراپی دفتر انجمن تئاتر درمانی را نیز در ایران دایر کرده در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا از نگرش و دغدغه‌های خود در حوزه آغاز فعالیت‌های نمایشی در کشور در شرایطی که هنوز به شکل کامل از اپیدمی کرونا فاصله نگرفته‌ایم گفت.
امرایی در این گفت‌وگو با تاکید بر عجله نکردن در اقدامات اجتماعی که به تجمع مردم منتج می‌شود و لزوم کار کارشناسی و پژوهشی برای ازسرگیری فعالیت در تمام عرصه‌ها یادآور شد: بی توجهی به کار کارشناسی و شیوه صحیح و اصولی ارائه آثار نمایشی حتی در عرصه تئاتر خیابانی، در حوزه ازسرگیری فعالیت‌های تئاتر در این ایام که هنوز شاهد قربانی شدن تعدادی از هم‌وطنانمان به سبب شیوع این ویروس هستیم می تواند آسیب‌های متعددی را با خود به همراه دشاته باشد.
مهم‌ترین اصل مدیریت بحران است
این مدرس و پژوهشگر تئاتر یادآور شد: ازسرگیری اجراهای نمایشی ولو در عرصه تئاتر خیابانی بیشتر رفتاری عجولانه به نظر می‌رسد.
در حوزه مواجهه جامعه با بحران‌ها، مهم‌ترین اصل مدیریت بحران است و تا زمانی که آرام آرام گام‌های اصولی و کارشناسانه در راستای فاصله گرفتن از بحران و عادی‌سازی شرایط را بر نداشته باشیم، اقداماتی از جمله تلاش برای ازسرگیری فعالیت‌های نمایشی حتی در استان‌های سفید نه‌تنها می‌تواند خطرهای مبتلا شدن مخاطبان به ویروس کرونا را با خود به‌همراه داشته باشد که بیشتر رفتاری مسکن وار و مقطعی به نظر می‌رسد.
عضو موسس اتحادیه جهانی دراماتراپی خاطرنشان کرد: در کار کارشناسی برای ازسرگیری فعالیت های هنری ازجمله در عرصه تئاتر علاوه بر متخصصان این امر باید از کارشناسانی در حوزه جامعه‌شناسی روان‌شناسی نیز بهره گرفته شود و نظر تمام این افراد می تواند به تدوین شیوه‌نامه‌ای برای تولید و اجرای نمایش و بازگشت فعالیت این عرصه منجر شود.