سه شهرستان مرزی سرخس، کلات و درگز در شمال خراسان رضوی و هم مرز با کشور ترکمنستان دارای رودخانه‌های فصلی و دائمی است که جریان آب در آنها از خاک ایران به سوی کشور همسایه است. علاوه بر آن سدسازی در این شهرستان‌ها از نظر مهار سیلاب‌ها و روان آبهای استان و مشهد دارای اهمیت است از این رو با توجه به اظهار نظر مسوولان آب منطقه‌ای خراسان رضوی و نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی بودجه‌هایی از صندوق توسعه ملی برای مهار سیلاب‌ها و روان آبهای مرزی اختصاص یافته است.
بر اساس گزارش درگاه صندوق توسعه ملی از سال ۱۳۷۹ که این صندوق با نام ذخیره ارزی تاسیس گردید تا پایان سال ۹۷ در مجموع هفت میلیارد و ۹۹۹ میلیون دلار از منابع ارزی این نهاد مالی برای مهار و تنظیم آبهای مرزی کشور پرداخت شده است.
بر اساس گزارش همان صندوق خراسان رضوی ۸۴ میلیون دلار اعتبار ارزی بابت طرح‌های ملی آب و خاک دریافت کرده است که البته اعتبارات ارزی مربوط به آبرسانی روستایی و آبیاری تحت فشار در بخش جداگانه پرداخت شده است.
سهم خراسان رضوی از دریافت اعتبارات ریالی این صندوق نیز قابل توجه است که شامل همه حوزه‌های عمرانی شده و جایگاه دوم را پس از تهران نصیب این استان کرده است. با وجود اختصاص این مقدار بودجه، سدهای ساخته شده یا در حال ساخت در سه شهرستان مرزی یاد شده حال و روز خوبی ندارد و هر یک به یک عارضه دچار شده است.
کمبود اعتبار، چالش ساخت سد شوریجه
فرماندار سرخس در باره سد شوریجه گفت: اعتبارات ملی و مصوب وزارت نیرو برای ساخت این سد در این شهرستان اندک است و به چالش اصلی ساخت آن تبدیل شده است.
محمد رضا رجبی مقدم افزود: ساخت سد شوریجه یکی از اقتصادی ترین طرح‌های این شهرستان است که به فراموشی سپرده شده و بودجه آن بسیار اندک است بطوریکه امسال ۴۰۰ میلیارد ریال بودجه برای آن در نظر گرفته شده ولی هنوز به تصویب نرسیده است لذا به دنبال تامین بودجه از دیگر بخش‌ها هستیم.
وی ادامه داد: در حال حاضر پیمانکار این طرح طلبکار است و فقط مهاربند سد تکمیل شده و در مجموع از سال ۹۴ که ساخت آن آغاز شده تاکنون مجموعه سد و تاسیسات جانبی آن ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
فرماندار سرخس کمبود بودجه را مشکل اصلی طرح سد شوریجه عنوان کرد و گفت: این سد با ظرفیت ذخیره ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب با هدف مهار سیلاب‌های رودخانه کشف رود بر روی این آبراه در حال ساخت است که در صورت تکمیل، حجم قابل توجهی از آب را در خود نگهداری می‌کند.
شوریجه به دنبال منابع جدید بودجه
مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز با تایید استفاده از بودجه های فراملی مانند صندوق توسعه ملی برای ساخت سد شوریجه گفت: از طریق نمایندگان مجلس و دیگر بخش‌ها به دنبال تامین بودجه برای تکمیل سد هستیم.
کاظم جم افزود: به خاطر ویژگی های این پروژه امکان ارائه اطلاعات بیشتر وجود ندارد اما امیدوارم رسانه‌ها برای مطالبه بودجه از نهادهای ذیربط وارد عمل شوند تا بودجه کافی برای ساخت سد تامین شود.
بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی مناقصه ساخت سد شوریجه در نزدیک روستای پل گزی بخش مرزداران شهرستان سرخس در سال ۹۴ انجام و اعتبار اولیه احداث آن ۸۰۰ میلیارد ریال عنوان شده است.
سد شوریجه در ۱۱۰ کیلومتری شرق مشهد و ۱۲۰ کیلومتری جنوب مرکز شهرستان سرخس قرار دارد.
شهرستان سرخس در ۲۰۲ کیلومتری شمال شرق مشهد واقع است.
اما مشکل سدهای مرزی خراسان رضوی به طرح‌های در حال ساخت محدود نیست و سدهای به بهره‌برداری رسیده نیز دارای مشکل است.
کشاورزان کلات بی بهره از پایاب سدها
فرماندار کلات نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: کشاورزان این شهرستان در شمال شرق استان خراسان رضوی استفاده‌ای از منابع آب و پایاب سدهای چهچهه و قره تیکان در این منطقه نداشته و از چنین امکان مهمی برای توسعه کشت و کار بی‌بهره هستند.
مهدی ناصری افزود: در کنار تامین آب شرب و مهار سیلاب‌ها یکی از دلایل ایجاد سدها تامین آب کشاورزی برای مناطق کشاورزی پایین دست است که این مهم با ساخت و آب گیری سدهای شهرستان بویژه چهچهه هنوز محقق نشده است.
وی ادامه داد: سه سد چهچهه، قره تیکان و زاوین شهرستان کلات در سال نخست بهره‌برداری، آبگیری کامل شد اما به برخی دلایل استفاده از پایاب آنها برای کشاورزان محلی با مشکل مواجه شده که نمونه بارز آن سد چهچهه است.
فرماندار کلات گفت: مشکلات فنی و اجرایی اولیه پس از ساخت سد چهچهه و باقی ماندن این ایراد و مشمول مرور زمان شدن، لوله‌های انتقال آب به شبکه آب کشاورزی را در طول این سالها دچار رسوب و نقص نمود.
وی افزود: بهار پارسال در پی سفر استاندار خراسان رضوی و پس از آن در مرداد ماه ۹۸ با سفر معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار، مدیر کل جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه ای این استان و نشست با اینجانب و مسولان قرارگاه پیشرفت و آبادانی شهرستان، مقرر شد مشکلات فنی به صورت فوری بر طرف شود.
ناصری ادامه داد: با توجه به کمبود اعتبار برای رفع مشکلات شبکه آبرسانی سد، ۲۰ میلیارد ریال از سوی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، ۱۰ میلیارد ریال از سوی استانداری و ۱۰ میلیارد ریال نیز از سوی جهاد کشاورزی برای اجرای این طرح اختصاص داده شد اما به رغم تلاش‌های صورت گرفته تاکنون اقدامات چند ماه گذشته به نتیجه مطلوب منجر نشده است.
وی گفت: سازمان جهاد کشاورزی حدود ۳۰۰ میلیارد ریال برای بهره مندی کشاورزان از پایین دست سد، تاسیسات کشاورزی ایجاد کرده است اما مادامی که آب از طریق شبکه اصلی انتقال تحویل کشاورزان نشود این تاسیسات قابل بهره برداری نخواهد بود و بیم آن می‌رود مرور زمان مانند سد چهچهه موجب وارد آمدن خسارت به تاسیسات یاد شده گردد.
فرماندار کلات افزود: هم اکنون فصل کشت و کار است و عدم دسترسی به موقع کشاورزان به آب سد موجب می‌شود زمان مناسب کشت در سال جاری از دست برود.
وی ادامه داد: اهالی روستاهای قره تیکان، چهچهه، سنگانه و محلات عشایری منطقه با حدود ۲ هزار خانوار در انتظار بهره مندی از پایاب سد چهچهه با ۲۰ میلیون متر مکعب ذخیره آب هستند.
بر اساس اعلام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی عملیات ساخت سد بر روی رودخانه چهچهه که سال ۱۳۸۳ آغاز شده بود اسفند ماه ۱۳۹۵ با هزینه ۷۴۰ میلیارد ریال پایان یافت.
این سد واقع در حوضه آبریز شهرستان کلات با هدف مهار، ذخیره و تنظیم جریان‌های دائمی و فصلی رودخانه چهچهه به منظور برنامه‌ریزی برای مدیریت صحیح بر روان آبهای جاری در منطقه مرزی شرق ایران و تامین نیاز آب ۷۲۹ هکتار زمین‌های زراعی باغی پایاب این خطه ساخته شده است.
سد و شبکه آبیاری زهکشی چهچهه در ۱۱۰ کیلومتری شمال شرقی مشهد با مساحت حوضه آبریز ۴۶۴ کیلومترمربع قرار دارد. این سد مخزنی دارای تاج ۲۵۰ متری، ارتفاع ۶۱ متر از پی سنگی و حجم مخزن در تراز نرمال به میزان ۱۹ میلیون مترمکعب است.
تکمیل شبکه آبرسانی سد چهچهه تا یک ماه دیگر
مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی بدون اشاره به مشکلات فنی و دلایل بروز آنها پس از افتتاح سد در سال ۹۵ گفت: در حال حاضر تامین شبکه انتقال آب در حوزه درجه یک و ۲ انجام و شبکه تا حدود یک ماه دیگر تکمیل می‌شود.
کاظم جم افزود: فعالیت شرکت آب منطقه ای با تحویل شبکه های انتقال آب درجه یک و ۲ پایان می‌یابد و انتقال آب در سطوح و درجات دیگر برای رساندن آب به زمین‌های کشاورزی در حوزه وظائف جهاد کشاورزی خراسان رضوی است.
مرکز شهرستان ۳۸ هزار نفری کلات در ۱۵۵ کیلومتری شمال شرق مشهد واقع است.
کلات مرکب از دو بخش مرکزی و زاوین، ۶۸ روستا دارد. ۲۷ هزار نفر از جمعیت این شهرستان ساکن روستاها، مناطق عشایری و محلات دامداری هستند. این شهرستان از شمال و شرق با جمهوری ترکمنستان هم مرز است.
سد ابیورد در شهرستان درگز نیز دیگر نمونه سدهای ساخته شده اما دارای مشکلات فنی در شمال خراسان رضوی است.
آبگیری سد افتتاح شده ابیورد درگز متوقف شد
به گزارش ایرنا آبگیری سد ابیورد که دی ماه پارسال با حضور وزیر نیرو در شهرستان مرزی درگز واقع در شمال خراسان رضوی به بهره برداری رسید، متوقف شده است.
بر اساس اعلام مدیران شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی عملیات ساخت سد مخزنی - خاکی ابیورد در مسیر رودخانه زنگلانلو واقع در در جنوب شرقی درگز سال ۱۳۸۳ آغاز شد و در سوم دی ماه پارسال با حضور وزیر نیرو با پایان عملیات اجرایی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
سد ۴۳ میلیون مترمکعبی ابیورد با رعایت تمامی پروتکل‌ها و سرمایه‌گذاری ۲ هزار و ۱۵۰ میلیارد ریال، با هدف تامین آب آشامیدنی و بهداشتی شهر درگز و روستاهای این محدوده و تامین آب مورد نیاز صنایع فعال در منطقه و همچنین گلخانه‌ها ساخته شد.
فرماندار درگز گفت: ظرفیت سد درونگر این شهرستان با ۲۰ میلیون متر مکعب سرریز شده و سد تازه ساز ابیورد نیز به میزان حدود ۲ میلیون متر مکعب آبگیری شده است.
علی فراهی افزود: آبگیری سد ابیورد فعلا به خاطر برخی مسائلی که در سد وجود دارد متوقف شده و لازم است آبها تخلیه شود تا عملیات بتن ریزی تکمیل گردد.
وی ادامه داد: هنوز کارهایی برای تحویل نهایی سد لازم است که باید انجام گیرد، آبگیری برای آزمایش سد انجام شد و مشخص شد در حد جریان یک شیر آب خانگی در حدود ۲۰۰ متر پایین تر از سد، آب مانند چشمه کوچکی از زمین خارج می‌شود لذا مقرر شد ابتدا پیمانکار مطابق تعهد خود با تزریق بتن این مشکل را برطرف کند تا سد به طور کامل به آب منطقه ای تحویل شود.
فرماندار درگز استفاده از عبارت "نشست سد" را رد کرد و گفت: فعلا سد ابیورد آبگیری نمی‌شود و آب پشت سد در حال تخلیه است تا با تخلیه کامل امکان تزریق بتن و برطرف کردن مشکل فراهم شود.
سد ابیورد نیازمند اقدامات تکمیلی
مدیر دفتر طرح های توسعه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: سد در حالت کلی مشکل ندارد اما یک سری کارهای ناتمام دارد که باید به اتمام برسد و سپس آبگیری انجام شود.
حمیدرضا بیاتی افزود: آبگیری آزمایشی و افتتاح اولیه را انجام داده ایم و باید یک سری اقدامات تکمیلی انجام شود که آبگیری نهایی را انجام دهیم.
وی با اشاره به تداوم فعالیت پیمانکار ساخت سد ادامه داد: بحث اصلی ما کمبود شدید اعتبار و بدهی بسیار به پیمانکاران است لذا باید کار به اتمام برسد تا بهره‌برداری نهایی صورت گیرد.
بیاتی گفت: از نظر کلی بند و کانال انحرافی اشکالی ندارد و فقط یک سری تزریق های تکمیلی بتن مربوط به باقیمانده کار است که به واسطه کمبود اعتبار دچار مشکل شده است.
۹ خرداد ماه پارسال نیز در زمان آبگیری آزمایشی، تونل انحرافی انتقال آب دچار نشت شد که مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در تشریح این واقعه گفته بود: پس از آبگیری آزمایشی تونل انحرافی انتقال آب "اسپیان" در پروژه سد ابیورد درگز مشخص شد که بخشی از این تونل دچار نشت آب شده است.
کاظم جم افزود: پس از این حادثه که خسارتی برای زمین‌های کشاورزی ایجاد نکرده بود آبگیری تونل متوقف شد و ماشین آلات شرکت آب منطقه‌ای در حال ترمیم این محدوده شدند.
مرکز شهرستان ۷۵ هزار نفری درگز در ۲۵۴ کیلومتری شمال مشهد واقع است. درگز از شمال با جمهوری ترکمنستان هم‌مرز است.
بازرسی از ۲ نهاد متولی آب در خراسان رضوی
شنیده‌ها حاکی از فعالیت سازمان بازرسی در حوزه فعالیت دستگاه‌های اجرایی متولی آب در خراسان رضوی است.
با پیگیری ایرنا در خصوص این شنیده ها، روابط عمومی اداره کل بازرسی خراسان رضوی اعلام کرد: طی هفته پایانی اردیبهشت ماه هیات‌های بازرسی این اداره کل در شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی و شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی مستقر شدند.
بر اساس اعلام روابط عمومی این اداره کل؛ بازرسی های یاد شده در قالب بازرسی های برنامه ای اداره کل صورت گرفته و اقدامات برنامه ای در دیگر بخش‌های استان نیز در حال انجام است.
با وجود پیگیری ایرنا روابط عمومی اداره کل بازرسی خراسان رضوی جزئیاتی از نتیجه بازرسی ارائه نداد.
با وقایع روی داده انتظار می‌رود مسوولان محلی و استانی برای سروسامان دادن به سدهای مرزی شمال خراسان رضوی تدابیر ویژه اتخاد کنند.