توجه امام خمینی (ره) به حقوق شهروندی در بسیاری از سخنان آن حضرت به چشم می‌خورد به طوری که در ۲۳ دی ماه ۱۳۵۷ که در صفحه ۲۱۶ جلد چهارم صحیفه نور، چاپ ۱۳۶۱ شمسی آمده است فرمودند: ' بزرگترین آرزوی من این است که مردم ایران از چنگال ظلم نجات پیدا کنند و صاحب کشوری باشند آزاد و مستقل. دارای نظامی اسلامی که در آن حقوق و انسانها آنچنان که اسلام دستور داده است، رعایت شود و در راه پیشرفت و ترقی و سعادت انسانی سرمشق برای همه ملت‌ها باشد. '
فرمان هشت ماده‌ای امام خمینی (ره) که بیست و چهارم آذر سال ۱۳۶۱ به قوه قضاییه و نهادهای اجرایی کشور صادر شد، سنگ بنایی برای منشور حقوق شهروندی دکتر حسن روحانی رییس جمهوری بود که به دور از جریانات سیاسی به دنبال گفتمان سازی در جامعه مدنی است.
این فرمان با عنوان 'منشور کرامت انسان' و در زمینه حقوق خصوصی، حقوق بشر و حقوق شهروندی در مقابل حکومت و قدرت، یکی از ارزنده ترین آثار امام خمینی (ره) است که در تمامی موارد به محترم شمردن حقوق افراد و رعایت ضوابط قانونی در برخورد با حقوق شرعی - مدنی تأکید دارد.
اسلام همه افـراد بشـر را از نظـر حقـوق و تکالیف انسـانی یکسـان می‌دانـد، زیرا همـه آنها در انسـانیت بـا هـم برابـر و از جهت آفرینـش با هم برادرنـد. حضرت امـام خمینی(ره) به عنوان اندیشـمند بزرگ اسلامی به اعتقاد کارشناسان امر تعهد به اسلام را همسـنگ پاسـداری از کرامت انسـانی می‌دانـد: "اسلام بـزرگ تمـام تبعیضهـا را محکـوم کرده و بـرای هیـچ گروهـی ویژگـی خاصـی قـرار نداده و تقـوا و تعهد به اسلام را تنها کرامت انسـانی می‌دانـد."
جمعی از صاحبنظران می‌گویند از منظـر امـام خمینی(ره) رعایـت حقـوق شـهروندی شـرط تحقـق یـک اجتمـاع مترقـی اسـت و در حقیقت حقـوق شـهروندی را موهبتـی الهـی دانسـته کـه هیچ مقامی حـق سـلب آن را ندارد و تفاوتهـای بشـری نمی‌توانـد در کیفیـت و کمیـت آن اثرگـذار باشـد.
در حقیقت شـاکله دیـدگاه امـام در خصوص حقوق بشـر آن اسـت اگر اسلام ناب در جامعـه پیـاده شـود، دغدغـهای در قالب حقوق شـهروندی از قبیـل آزادی، آزادی اندیشـه، آزادی بیـان، حـق تعیین سرنوشـت وجود نخواهد داشـت.
توجه به حقوق بشر و حقوق شهروندی از جمله اهداف و تکالیف انقلاب اسلامی است
مدیر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان در این ارتباط اظهارداشت: واژه حقوق شهروندی در ادبیات و سخنان حضرت امام (ره) کمتر به کار رفته اما اصطلاحاتی همچون حقوق مردم و حق الناس که بطور تقریبی معنا و مفهوم حقوق شهروندی را می‌رساند در ادبیات، مکتوبات و سخنان ایشان بسیار دیده می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین عباس کمساری در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه امام آزادی را حق مردم می‌دانستند، افزود: ممکن است واژه حقوق شهروندی در ادبیات امام کمتر استفاده شده باشد اما واژه‌های دیگری با اصطلاح حق الناس و حقوق مردم مورد استفاده قرار گرفته است.
وی ادامه داد: خداوند متعال حق الناس را نمی‌بخشد و با توبه جبران نمی‌شود که امام از آن به معنی حقوق شهروندی تعبیر می‌کردند و اکنون به کار برده می‌شود و اصطلاح رایج در ادبیات این دوره است.
حجت الاسلام کمساری بیان کرد: واژه حقوق شهروندی در بر گیرنده دسته‌ای از حقوق عمومی و خصوصی و برخاسته از کرامت ذاتی بشر است که اسلام و قرآن نسبت به این کرامت اشاره فراوانی دارد.
وی اضافه کرد: توجه به کرامت انسانی موجب توجه به حقوق شهروندی می‌شود و این واژه برای ما در ادبیات اسلامی، قرآنی و ادبیات حضرت امام(ره) برای ما روشن کننده است.
مدیر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان خاطرنشان کرد: فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام که در تاریخ ثبت شده، مهمترین سند در مورد حقوق شهروندی است که در نظام جمهوری اسلامی و از طرف امام راحل صادر شده است.
به گفته وی این فرمان که در پاییز سال ۶۱ بعنوان مهمترین سند از امام درباره حقوق مردم صادر شد که می‌توانیم از آن بعنوان منشور حقوق شهروندی نام ببریم.
وی ادامه داد: هدف عمومی این فرمان این است که همه امور و روند اجرایی و قضایی کشور باید از تضییع حقوق مردم جلوگیری کند.
حجت الاسلام کمساری گفت: حکومت در مقابل مردم وظایفی بر عهده دارد و نهادهای حکومتی اجرایی، قضایی و امنیتی باید به حقوق مردم توجه داشته باشند و از تضییع حقوق آنها جلوگیری کنند.
وی افزود: امام در این سند تاکید دارند که نهاد قضایی باید اصلاح شود و از حقوق مردم صیانت شود.
مدیر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان بیان کرد: حقوق مردم در بند ششم این فرمان به صراحت تصریح شده اما متاسفانه تا کنون کم توجهی به این فرمان شده و بعبارتی این فرمان مهجور مانده است.
وی اظهار داشت: بسیاری از مردم و مسوولان جامعه با این فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام آشنایی ندارند و شایسته بود که در این سالها مجلس و قانونگذاران مملکت بیشتر به این سند توجه می‌کردند.
حجت الاسلام کمساری اضافه کرد: در صورتیکه این فرمان مورد توجه قرار گرفته بود امروز جامعه ما با بسیاری از معضلات مواجه نبود.
وی اضافه کرد: با بررسی اندیشه امام در باب تشکیل حکومت بعد از اینکه ایشان وظیفه شرعی خود می‌دانند که علیه طاغوت و ظلم و ستم قیام کند، در بیشتر سخنان و مکتوبات ایشان احیا و رعایت حقوق شهروندان مورد توجه قرار گرفته است.
میزان رای ملت است
مدیر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان بیان کرد: میزان رای ملت است بعنوان یکی از سخنان مشهور حضرت امام جایگاه مردم را در اندیشه امام را به خوبی نشان می‌دهد و همه ما باید نسبت به اندیشه امام شناخت پیدا کنیم و آنرا که برگرفته از وحی و سنت انبیا و اولیا الهی است را ترویج کنیم.
وی خاطرنشان کرد: اکنون در زمینه حقوق شهروندی با ۲ مشکل اساسی مواجهیم که تعداد زیادی از مسوولان نسبت به حقوق شهروندی عالم نیستند و بسیاری از شهروندان هم نسبت به حقوقشان آگاه نیستند و در صورتیکه بتوانیم در این زمینه ها آگاهی نسبت به حقوق شهروندی ایجاد کنیم، بسیاری از مشکلات جامعه حل خواهد شد.
حجت الاسلام کمساری گفت: در صورتیکه فرمان هشت ماده‌ای حقوق شهروندی حضرت امام(ره) امروز در جامعه ما اجرایی شود، دیگر مشکلی در این زمینه نخواهیم داشت.
وی تصریح کرد: جمهوری اسلامی در زمینه حقوق شهروندی به مراتب جلوتر از دیگر حکومت‌ها و مذاهب است اما بعضی مواقع در اجرا مشکلاتی وجود دارد و همه موارد حقوق شهروندی در شریعت اسلامی و قانون کشور ما مورد توجه قرار گرفته و در حوزه اندیشه امام هم تبیین و تصریح شده اما مشکل در اجرا وجود دارد.
مدیر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان با اشاره به اینکه حقوق شهروندی عدالت را در جامعه جاری می‌کند خاطرنشان کرد: در صورتیکه حقوق شهروندی افراد در جامعه رعایت نشود هرج و مرج بوجود خواهد آمد و عدالت اجتماعی زیر پا گذاشته خواهد شد.
مدیر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان گفت: خبرگزاری ایرنا در این ایام و در آستانه سالگرد ارتحال حضرت امام(ره) بصورت مفصل به ترویج اندیشه ایشان پرداخته و این موضوع تنها مختص به امسال نیست و سالهای گذشته هم توجه ویژه‌ای به اندیشه امام و ترویج این اندیشه ها داشته است.
وی با بیان اینکه شایسته است که همه رسانه‌های ما در طول سال به ترویج اندیشه‌های حضرت امام بپردازند اظهار داشت: واقعیت‌ها را باید بیان کرد اما متاسفانه امروز جامعه و نسل جدید ما با حضرت امام و اندیشه‌های ایشان آشنایی چندانی ندارند و بیشتر مردم جامعه امروز ما امام را درک نکردند و و ندیدند و بر اساس گفته‌های دیگران، شناخت نسبت به امام پیدا کردند.
وی ابراز امیدواری کرد که اینگونه فعالیت‌ها و تلاش ها در حوزه رسانه‌ها بیشتر شود و بتوانیم چهره واقعی حضرت امام را به مردم جامعه و بویژه نسل جدید بشناسانیم.
اندیشه‌های امام(ره) برگرفته از مبانی مترقی دین مبین اسلام
امام جمعه سابق شهرستان مبارکه در همین ارتباط در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: اندیشه‌های امام خمینی (ره) در مورد حقوق شهروندی برگرفته از مبانی مترقی دین مبین اسلام بوده و ضامن آزادی، عدالت و احقاق حق مسلمانان است.
حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد محمدی افزود: یکی از مصادیق مردم داری توجه به حقوق مردم، رعایت عدالت بین مردم و توجه به مقام و منزلت مردم است که با عنوان حقوق شهروندی از آن یاد می‌کنیم.
وی با بیان اینکه احترام به حقوق مردم و دفاع همه جانبه از حقوق مردم بعنوان توصیه همه ادیان الهیست افزود:یکی از محورهای انقلاب اسلامی و شعارهای محوری حضرت امام هم توجه به مردم و حق حاکمیت مردم مردم بوده است.
وی ادامه داد: یکی از فریادها و عتاب های حضرت امام خمینی (ره) به شاه این بود که حکومت شاهنشاهی غیر قانونی است و مردم هیچ دخالتی در انتخاب شاه نداشتند.
حجت الاسلام محمدی با بیان اینکه نظام اسلامی از ۲ رکن اساسی جمهوریت و اسلامیت برخوردار است خاطرنشان کرد: جمهوریت بعنوان قالب حکومت و اسلامیت بعنوان محتوا و نرم افزار آن محسوب می‌شود که از روز تاسیس انقلاب تا کنون دستکم سالی یک انتخابات در این کشور برگزار شده و ۴۰ انتخابات در ایران برگزار شده است.
وی بیان کرد: قانون اساسی کشور ما توسط منتخبان خبرگان قانون اساسی نوشته شده و قوانین عادی این مملکت بوسیله منتخبان مجلس شورای اسلامی تصویب می‌شود و اجرای این قانون و مدیریت اجرایی این کشور توسط دولت منتخب مردم انجام می شود.
امام جمعه سابق مبارکه با بیان اینکه حتی انتخاب رهبر در این جامعه توسط خبرگان و با رای مردم انتخاب می‌شود، اضافه کرد: امور داخلی شهرها و روستاهای این کشور توسط اعضای شوراها که منتخب مردم هستند، اداره می‌شود که نکته با اهمیت و مهمی است.
وی اظهارداشت: آنچه که بعنوان اساس و تفکر محوری ما در این نظام دینی مهم است اینکه نه امام بدون امت معنا دارد و نه امت بدون امام، یعنی مردم و امام محور هستند.
حجت الاسلام محمدی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه فلسفه اصلی دین تشکیل یک حیات فردی و اجتماعی برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت است، بر این اساس تشکیل اجتماع متعالی، بعنوان یک هدف اساسی است و اجتماع متعالی یعنی اجتماعی که مردم در آن محترمند و حقوق مردم در آن مورد احترام است.
وی با اشاره به اینکه حق الناس محور توصیه قرآن، انبیا الهی و امامان معصوم و رهبران دینی و الهی است، تصریح کرد: پیامبر اسلام در آخرین لحظات عمر پر برکت خود خطبه ای را در مسجد خواند و در مورد حق الناس با مردم صحبت کرد.
امام جمعه سابق مبارکه اظهارداشت: بی توجهی به مردم و حقوق مردم آثار زیانباری به بار خواهد آورد که یکی از آنها واگرایی در اجتماع و خالی کردن پشت نظام و حاکمیت است و وقتی که مردم پشت نظام خود نباشند ضعف قدرت را برای کشور بدنبال خواهد داشت و به فروپاشی و اضمهلال نظام خواهد انجامید.
به گفته وی قدرت نرم جمهوری اسلامی برگرفته از حمایت مردم از نظام جمهوری اسلامی است که تا بحال برای کشور همه کار انجام داده اند.
وی با اشاره به اینکه دین و معاد اندیشی انسانها، پشتوانه حقوق مردم در دنیاست اضافه کرد: ادیان الهی ویژگی خاصی دارند که در صورت بی توجهی به مردم نه تنها در دنیا آسیب می بینید بلکه در آخرت هم با عقوبت گرفتار خواهند شد.
حجت الاسلام محمدی گفت: یک سری از مشکلات در زمینه حقوق شهروندی وجود دارد که قوانین ناقص در این زمینه را شامل می شود و بعضی مواقع قوانین خوبی هم در این زمینه وجود دارد اما با ضعف و نقص در اجرای قانون مواجه هستیم، گاهی اوقات هم نظارت کافی و وافی بر اجرای قانون در کشور وجود ندارد و در این زمینه خیلی ضعیف عمل می شود در پاره ای از مواقع هم ضمانت اجرایی کافی وجود ندارد در صورتیکه قانون به ضمانت اجرایی نیاز دارد.
وی با بیان اینکه لازمه جمهوریت توجه به مردم است گفت: یکی از ویژگی های بارز حضرت امام(ره) این بود که همیشه دم از مردم می زدند و حتی اگر رای مردم خلاف نظر ایشان بود می پذیرفتند.
امام جمعه سابق مبارکه اضافه کرد:یکی از تبعات بی توجهی به مردم و حقوق آنها، نا امیدی مردم و رها کردن نظام است و نظامی که توسط مردم رها شد، در مقابل تبلیغات دشمنان و هجمه بیگانگان آسیب پذیر خواهد شد.
وی تصریح کرد: خیلی‌ها شعار دفاع از حقوق مردم را می‌دهند و در مورد حقوق شهروندی هم صحبت می‌کنند اما نه باوری به آن دارند و نه برای اجرای آن پیگیری خاصی می‌کند و فقط دنبال بهره برداری‌های سیاسی از شعار مردم و حقوق شهروندی هستند.
حجت الاسلام محمدی ادامه داد: زمانی ما به وظیفه دینی و انقلابی خود عمل می کنیم که به حقوق مردم احترام بگذاریم و از حقوق مردم دفاع کنیم و در راستای دفاع از حقوق مردم قانون وضع و اجرا کنیم و کم و کسری های موجود را جبران کرده و از مردم عذرخواهی کنیم.
وی خاطرنشان کرد: مسوولان نظام باید مردم را بعنوان ولی نعمت انقلاب به حساب بیاورند در این صورت دوام انقلاب تضمین خواهد شد و به سرمنزل مقصود خود و هدف نهایی خواهد رسید.
بند یکم متن فرمان هشت ماده ای امام (ره) به این شرح است: تهیه قوانین شرعیه و تصویب و ابلاغ آنها با دقت لازم و سرعت انجام گیرد و قوانین مربوط به مسائل قضایی که مورد ابتلای عموم است و از اهمیت بیشتر برخوردار است در رأس سایر مصوبات قرار گیرد، که کار قوه قضاییه به تأخیر یا تعطیل نکشد و حقوق مردم ضایع نشود، و ابلاغ و اجرای آن نیز در رأس مسائل دیگر قرار گیرد.
واژه ملـت در صحیفـه امـام خمینـی(ره) پـس از واژه اسلام دومیـن واژه پرکاربـرد اسـت کـه ایـن خـود بیانگـر اهمیتـی اسـت کـه امـام بـه حقـوق مـردم می‌دادنـد که کارشناسان معتقدند در درون مایه شـهروندی مفهوم ملیت نهفته اسـت.