باتوجه اهمیت تاثیر شیوع کرونا بر حوزه‌های مختلف از جمله اقتصاد، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) نسبت به جمع‌آوری دیدگاه‌های صاحب‌نظران و اساتید نخبه دانشگاهی در این خصوص و انتشار آن اقدام می‌کند.
بر این پایه خبرنگار ایرنا البرز گفت و گویی با دکتر محمدحسین کریم عضو هیات علمی گروه اقتصاد انرژی و منابع دانشگاه خوارزمی به صورت پرسش و پاسخ انجام داده که به قرار زیر است:
ایرنا: همه‌گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح استان ایجاد کرده است؟
دکتر کریم: اکثر کارشناسان معتقدند که در ۱۰۰ سال گذشته بعد از جنگ جهانی دوم، قحطی جهانی در سال ۱۹۳۰ و بحران مالی جنوب شرق آسیا در سال ۲۰۰۸، شیوع ویروس کرونا چهارمین پدیده بحرانی است که جهان را گرفته است. این چهار پدیده بحرانی در یک قرن گذشته، پدیده‌های فراگیر و جهانی بودند؛ اگر بحث مالاریا موضوع بخشی از جهان بوده یا برخی امراض و آفتهای دیگر، اما بحث ویروس کرونا هرچند از چین شروع شده اما در ۲ سه ماه گذشته در این کشور در رقم ثابتی مانده و به برخی کشورهای آسیایی، اروپایی، آمریکایی و استرالیا کشیده شده است. از عمده کشورهای موفق در بحث اثرات محلی، ملی و بین‌المللی کرونا می توان از استرالیا نام برد که از جمله دلایلش این بوده که در خصوص مقابله با این ویروس به موقع عمل کردند، جزیره و مرز آبی است و مرز خشکی با برخی کشورهای دیگر ندارد. همچنین چین، ایران و آلمان هم در این خصوص موفق بودند؛ این چهار پنج کشور در بحث مبارزه با ویروس منحوس کرونا تقریباً موفق بودند.
در خصوص تغییرات اقتصادی، اگر هر خانواده در هر کشور، منطقه و محله یک بنگاه اقتصادی در نظر گرفته شود، وقتی این بنگاه‌های تولیدی از یک خانواده گرفته تا کارخانه، مزرعه، کارگاه، فروشگاه و پاساژ به یکدیگر متصل است و برای مقابله با این پدیده بحرانی جهانی مجبور به دست کشیدن از کار شوند همه بخش‌های اقتصادی تحت تاثیر قرار می‌گیرد به نحوی که از محل به منطقه، از منطقه به کشور و از کشور به قاره و همه دنیا اثرگذار می‌شود.
وقتی در بخش صنعت بیش از تعداد معینی نمی‌توانند در کارخانه‌ها زیر یک سقف کار کنند و در بخش خدمات هم در پاساژ و فروشگاه نمی‌توانند بیش از تعداد مشخصی کار کنند این واگیری ویروس منحوس به طور حتم از مراحل خطرات اقتصادی تبدیل به مخاطرات جانی می‌شود و بنابراین چون انسان فعالیت‌های اقتصادی را برای حیات و نه ممات خود انجام می‌دهد، بنابراین در حوزه محلی، استانی، منطقه ای، ملی و بین المللی و قاره‌ای تاثیر منفی بر فعالیت‌های اقتصادی می‌گذارد.
ایرنا: همه‌گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح ملی ایجاد کرده است؟
دکتر کریم: اقتصاد ملی در هر کشور شامل سه بخش مهم خدمات، صنعت و معدن و کشاورزی است. تاثیر ویروس کرونا بیشتر از همه روی بخش خدمات است، چرا که تجمع بیشتر مردم در بخش خدمات است. بخش بعدی صنعت و معدن است، کارخانجات و برخی موارد دیگر که در مقایسه با بخش خدمات اندکی کمتر است و اگر می‌گویند دانشگاه‌ها، مدارس، شماره‌گذاری خودرو، مترو و اتوبوسرانی تعطیل شود همه آنها به عنوان بخش‌های خدماتی بیشتر از هر بخش دیگری از ویروس کرونا تاثیرپذیر و آسیب‌پذیر هستند. بحران بعدی روی صنعت و معدن است به طوری که برخی کارخانجات مانند لبنیات کار می کند یا برخی کارخانه‌هایی که متروکه یا متوقف شدند، یا مشکل داشتند و تغییر کاربری دادند و به تولید ماسک و مایع ضدعفونی و حتی صادرات در برهه کنونی می‌پردازند؛ آنها چون رعایت می کنند بخش خدمات مقداری تاثیرش کمتر است. بخش کشاورزی هم کمترین تاثیر را دارد.
ایرنا: شما کدام موارد از تغییرات نام برده را پایدار می‌دانید (به طوری که تا مدت نه چندان کوتاهی پس از کرونا برقرار بماند یا حتی به ویژگی بلندمدت بشر و جامعۀ انسانی تبدیل شود)؟
دکتر کریم: پدیده ناگهانی و بحرانی ویروس منحوس کرونا بیشتر از هر بخش دیگری با بخش خدمات خواهد ماند و خواهد بود، سپس صنعت و پس از آن کشاورزی و از این رو باید این احتیاط و نگاه را مدنظر داشت که از بخش خدمات باید بیشتر از بخش‌های دیگر مراقبت شود؛ در واقع از همه بخش ها باید مراقبت شود اما ماندگاری و پایداری اثرات این ویروس در بخش خدمات بیشتر است.
ایرنا: برخی سیاستمداران کرونا را بزرگترین بحران جامعۀ خود در دهه‌های اخیر دانسته‌اند، آیا کرونا در حوزۀ اقتصاد پدیده‌ای بحران‌زا تلقی می‌شود که دردسرهای فراوان و عظیمی ایجاد کرده باشد؟
دکتر کریم: این خطر و این نظر سیاستمداران برای جوامعی که صنعتی‌تر و خدماتی‌تر هستند بیشتر از کشورهای پایه کشاورزی است. کشورهایی از جمله سنگاپور، تایلند، تایوان، هنگ کنگ، امارات و حتی ترکیه که مشاهده می‌شود تعداد مبتلایان ویروس کرونا به سرعت در آنها بالارفت، دلیل اصلی آن این است که اینها بیشتر بخش اقتصادشان خدماتی است و این نظر کارشناسان و سیاستمداران در رابطه با ویروس کرونا که گفتند بزرگترین بحران است در خصوص بخش خدمات و به ویژه خدماتی مثل هتلداری، رستوران‌ها، حمل و نقل زمینی، جاده های، هوایی، پاساژهای خرید که بیشتر وابسته به صنعت گردشگری است و این بزرگترین بحران برای بخش خدمات و به ویژه بخش گردشگری و صنعت گردشگری است و می‌ـوان گفت اظهار نظر سیاستمداران در این بخش‌ها تا حدودی درست است.
ایرنا: با فرض طولانی‌تر شدن کرونا، شما چه پیشنهاداتی، در حوزۀ اقتصاد، برای زیست در شرایط کرونا دارید؟
دکتر کریم: کشورهای پایه کشاورزی که محصولات کشاورزی آنها به گونه‌ای امنیت غذایی آنها را تامین می کند و بیشتر تکیه بر بخش کشاورزی دارند از این بحران آسیب پذیری کمتری دارند. از بین ایران، بنگلادش، هند و افغانستان که اکثر کشورهای پایه کشاورزی هستند، ایران دارای یکی از بهترین شرایط است به طوری که فصل و منابع طبیعی چهارگانه دارد، یعنی به عبارتی بخش زراعت، مرکبات، مرتع، جنگل، شیلات و آبزی‌پروری دارد و اینها چون خودشان تولید می‌کنند و تکیه بر توان تولید ملی دارند تاثیرپذیریشان از بحران کرونا کمتر است. ممکن است نظر سیاستمداران برای بخش صنعت گردشگری و خدمات بزرگترین بحران باشد اما برای کشورهایی که پایه کشاورزی هستند و امنیت غذایی را خودشان دارند و خودشان باعث تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی می‌شوند این بحران است، اما ممکن است بزرگترین بحران نباشد. مقایسه جمعیت به آمار مبتلایان در ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نشان از آسیب‌پذیری کمتر ایران دارد که یکی از دلایلش این است که آنها باید همه چیزشان از جای دیگر بیاورند اما ما در مواد غذایی و محصولات کشاورزی و خیلی از محصولات دیگر حتی مثل ماسک و مواد ضدعفونی ما یک خودکفایی داریم و این خودکفایی، امنیت خوراکی و غذایی زندگی ما را بیشتر تامین و آسیب‌پذیر ما را کمتر می‌کند.
ایرنا: آیا ایران پس از کرونا، متقاوت از ایران پیش از کرونا خواهد بود؟ چرا؟
دکتر کریم: توصیه و ترویج فاصله از ویروس کرونا اهمیت زیادی دارد، یعنی ما در رابطه با مسائل بهداشتی، رعایت فاصله‌های اجتماعی و رعایت شرایط و ضوابط اجتماعی باید بسیار بیش از این ترویج فرهنگ مقابله با ویروس کرونا را اشاعه دهیم. برای مثال صدا و سیما در این رابطه خوب عمل کرده اما فضای مجازی همان قدر که خوب عمل کرده همان قدر هم سبب ایجاد استغفال شده است و مهم تر از همه این است که بسیار از مردم خیلی خوب مراعات کردند اما درصد اندکی به اندازه ۱۰ و ۲۰ درصد که رعایت نکردند متاسفانه باعث شیوع ویروس منحوس کرونا شده و شدت این موضوع را بیشتر، سریع‌تر و گسترده‌تر کرده است. بنابراین اینکه چگونه می توانیم مردم را توجیه کنیم و فرهنگ سازی مقابله با ویروس کرونا تقویت شود، دوم اینکه چگونه و با چه راهکارهایی از جمله دورکاری و با چه روش هایی و چه کارهایی می توانیم فعالیت‌های اقتصادی خودمان در بخش‌های اقتصادی سه گانه خدمات، صنعت و کشاورزی داشته باشیم که در عین حال مقابله با ویروس کرونا هم باشد. در این مورد سیاستمداران و مسئولان باید فعالیت بیشتری داشته باشد، هم قوای سه گانه و به ویژه وزارت بهداشت که یکی تقویت ترویج مقابله با ویروس منحوس کرونا و فرهنگ‌سازی قویتر و همچنین پیدا کردن راهکارهایی که بشود در حین مقابله با ویروس کرونا و عدم تجمع و رعایت فاصله‌های بهداشتی، فعالیت های اقتصادی هم رونق بیشتری بگیرد.
ایرنا: آیا جهان پس از کرونا، متفاوت از جهان پیش از کرونا خواهد بود؟ چرا؟
دکتر کریم: جهان پس از کرونا مطلبی منتشر کردم که امیدوارم از آن مطلب هم یک بخشی برای این سوال و هم به صورت جداگانه به عنوان یک کاری که به یادگار از شما در ایرنا داشته باشم. در کشور باید مسئولان به ویژه وزارت بهداشت باید انجام دهند یکی ترویج فرهنگ مقابله با ویروس کرونا و یکی تهیه راهکارهای فعالیت های اقتصادی همراه با مقابله کرونایی. همین کار را در دنیا باید رهبران کشورها ، سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی مثل اکو، سازمان کنفرانس اسلامی، شانگهای، اوراسیا، اتحادیه اروپا و همه کشورهای جهان و به ویژه سازمان بهداشت جهانی باید همین کار را انجام دهند که بتوانند از مخاطرات ویروس‌کرونا کمتر کنند و فعالیت های اقتصادی را در کشورها بیشتر کند.
ایرنا: شما چه تمهیدانی برای زیست بهتر در ایران پس از کرونا پیشنهاد می کنید؟
دکتر کریم: عده‌ای بودند که کرونا را به تمسخر می‌گرفتند اما بعد همین افراد به شکلی گرفتار شدند و در آخرین لحظات گفتند اشتباه کرده‌اند. اول اینکه درصد اندکی از مردم آن ۱۰- ۲۰ درصدی که مرتکب اشتباهاتی شدند و ویروس کشنده کرونا را جدی نگرفتند جدی بگیرند، دوم دولت هم تمهیدات و راهکارهای جدی‌تر و عملی‌تر در پیش بگیرد. وقتی برای تخلف، هزار پوند معادل ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان جریمه می‌شود، اما در ایران دولت می‌آید می‌گوید ما توصیه می‌کنیم که مسافرت نرود، از استان به استان نروند، عروسی و جشن تولد نگیرد، تجمع نکنند؛ توصیه چه است؟ یک مقدار از توصیه فراتر روند و جدی بگیرند ببرند در بحث درمان. وقتی توصیه و پیشگیری، نصیحت، ملاحظه و عاطفه جواب نمی‌دهد باید روشه ای بازدارنده همچون جریمه را اعمال کرد. لازم نیست کسی که تخلف کرونایی کرد مثل کشورهای اروپایی ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان جریمه بدهد، یک یا نیم میلیون جریمه کنند.
باید راه‌های مقابله با ویروس کرونا و آفت کشنده ناشی این ویروس عملی تر و جدی تر شود. تا زمانی که این مهم محقق نشود و بخواهیم تحمل کنیم که درصدی از مردم کرونا را شوخی بگیرند یا توصیه‌ها را جدی نگیرد بدون جریمه نمی شود با ویروس کرونا مقابله کرد. با وجود اینکه بیشتر جمعیت در شرق است اما بیشترین عامل تلفات در غرب وجود دارد. به همین دلیل غربی‌ها مقابله با ویروس کرونا را جدی‌تر گرفته‌اند و ما خیلی جدذی نگرفته‌ایم. باید علاوه بر تلاش‌های ملی و بین‌المللی برای مقابله با کرونا، برای آفتهای ناگهانی کشنده ناشی از آن هم که ممکن است در آینده هم رخ دهد، آمادگی وجود داشته باشد.