قرنها پیش در سرزمین ایران صنعتی به نام نوغانداری یا همان پرورش کرم ابریشم رونق داشت، صنعتی که نتیجه آن تولید ارزشمندترین و گرانبهاترین نخ تولیدی در جهان یعنی نخ ابریشم بود.
نوغانداری که پس از چین در ایران بیشترین رونق را داشت در اوایل دهه ۸۰ به دلایل متعددی چون کاهش قیمت، نداشتن صرفه اقتصادی و بی ثباتی بازار ابریشم به تدریج به حال نزار و جان باختن افتاد اما طی سالهای اخیر با توجه به حمایتهای هر چند اندک جانی دوباره یافت ولی همچنان چشم انتظار حمایت و دیدگاه مثبت مسوولان به منظور تامین ملزومات و تسهیل شرایط است.
۴۵ روز کافی است تا تخم‌های کوچک و سیاه رنگ نوغان ثمر داده و به پیله‌های ارزشمند ابریشم بدل شود و به عنوان فعالیت اقتصادی جانبی در کنار کشاورزی و باغداری در فصل بهار، رونق بخش سفره هزاران خانواده شوند.
هم اکنون ۲۲ استان کشور در زمینه صنعت نوغانداری دارای شرایط و زمینه فعالیت هستند اما در این میان استان گیلان قطب تولید پیله تر ابریشم و استان خراسان رضوی علاوه بر برخورداری از رتبه دوم تولید پیله تر با تولید ۸۵ درصد نخ ابریشم کشور، پایتخت ابریشم کشی ایران به شمار می‌آید.
هرسال به جمع هزاران کشاورز و باغدار فعال در این حرفه، علاقه‌مندان دیگری روی می‌آورند و دلیل آن چیزی نیست جز احیای دوباره نوغانداری در کشور و رخ نمایی از چهره‌ای جدید از صنعت نوغانداری.
اما همچنان این صنعت جای کار و گسترش دارد که لازمه آن حمایت مسوولان و برنامه‌ریزی برای تامین برگ درخت توت به عنوان مایه اصلی این صنعت و پرورش کرم ابریشم است.
برگ توت کیمیای نوغانداری
رشد و پرورش کرم ابریشم منوط به تامین یک خوراکی منحصر به فرد، ارزان و فراوان در خطه خراسان و البته با مدعیان فراوان است و آن چیزی نیست جز برگهای درخت توت.
یکی از زیباترین جلوه های بهار و تابستان در هیاهوی شهرها و سکوت روستاها، درختان سبز توت هستند که نوع نر آن سایه ساری است در معابر و خیابانها و نوع ماده آن با میوه شیرین و مروارید رنگش به جز زیبایی و طراوت، شیره جان خود را نیز به شهروندان و روستائیان عرضه می‌کند.
درخت توت اما مهمترین نیاز حوزه نوغانداری به منظور پرورش کرم ابریشم نیز محسوب می‌شود زیرا برگ توت تنها غذای کرم ابریشم است ولی این نیاز باید از درختان توت نر و بدون میوه تامین شود. موسم بهار و پرورش کرم ابریشم نیاز به استفاده از برگ درختان توت را اوج می‌دهد و اگرچه جعبه‌های تخم نوغان توسط سازمان جهاد کشاورزی توزیع می‌شود اما این سازمان تعهد و وظیفه‌ای برای تامین برگ توت مورد نیاز فعالان و تولیدکنندگان این بخش ندارد و گویی توزیع نهال توت آن هم در حد محدود و سالانه تنها اقدام موثر انجام شده در این رابطه است.
حمایت نیاز داریم
مالک یکی از بزرگترین واحدهای پرورش کرم ابریشم شهرستان بینالود که با استفاده از ۴۵ جعبه تخم نوغان فعالیت خود را آغاز کرده و برای پرورش این تعداد به حداقل ۴۰ تن برگ توت نیاز داردبه خبرنگار ایرنا گفت: از هشت ماه پیش برای پرورش کرم در این ۴۰ روز برنامه‌ریزی می کردیم و پیگیر تامین برگ درخت توت بودیم.
علی هراتی که تحصیلکرده علوم و صنایع غذایی است افزود: متاسفانه به رغم تلاش فراوان و ارتباط گیری با نهادها و مجموعه‌های مختلف از جمله با شهرداری به منظور همراهی و حمایت برای تامین برگ درخت توت هنوز در تامین خوراک کرم مشکل داریم.
وی ادامه داد: این صنعت سابقه صدها ساله در خراسان رضوی دارد اما کمبود و مشکلات موجود برای تامین برگ درخت توت موجب شده کمتر افراد توانمند و دارای انگیزه وارد کار شوند و این صنعت صرفا به اتاق خانه‌های روستایی محدود شود.
حمایت از نوغانداری قطعی است
فرماندار شهرستان بینالود نیز در این زمینه با اشاره به این که این شهرستان جزء شهرستانهای دارای سابقه و قدمت در صنعت نوغانداری است افزود: در زمینه تهیه و تامین خوراک کرم ابریشم نیازمند هماهنگی بیشتر، بین دستگاهی و تسهیل برای رفاه تولیدکنندگان پیله هستیم.
سید حسن حسینی گفت: به طور قطع باید در زمینه تامین برگ درخت با در نظر گرفتن منافع مالی مالکان توتستانها انگیزه برای همکاری ایجاد کرد اما شهرداریها هم می‌توانند در این زمینه همراهی و همکاری لازم را داشته باشند.
وی ادامه داد: امیدواریم با دیدگاه مثبت به وجود آمده بتوانیم در سال آینده اقدامات موثری برای رفع این مشکل و کمبود داشته باشیم.
او با اشاره به این که استاندار خراسان رضوی هم در قالب طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی در جهت رفع چنین مشکلاتی برای رفاه حال مردم و تامین درآمد بیشتر برای آنان تلاش دارد گفت: معینهای اقتصادی در استان می‌توانند در این زمینه ورود کرده و برای برطرف کردن مشکل و حمایت از تولیدکنندگان پیله در سال آینده کمک کنند.
ایجاد خزانه درخت توت در خراسان رضوی
مدیر امور طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: امسال ۳۰ هزار اصله نهال توت در استان توزیع شده است و با توجه به این که تا سال گذشته وارد کننده نهال از رشت بوده‌ایم برنامه مشخصی برای ایجاد خزانه درخت توت و تامین نهال مورد نیاز در استان اجرا کرده‌ایم.
علی مبارکی افزود: قراردادی با یکی از نهالستاهای استان خراسان رضوی امضا شده است و در قالب آن طی اسفند امسال ۱۵۰ هزار اصله نهال توت بین علاقه مندان و باغداران استان توزیع می‌شود.
وی ادامه داد: هر نهال برای تبدیل شدن به درختی قابل برداشت برگ به دو سال زمان نیاز دارد و به تعبیر دیگر سه سال بعد از کاشت نهال توت، استفاده از برگ آن برای نوغانداری میسر می‌شود.
مدیر امور طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی گفت: توتستان آنچنانی و قابل توجهی در استان نداریم و بیشتر از تک درختها و درختان کاشته شده در حاشیه مزارع برای تامین خوراک کرم ابریشم استفاده می‌شود.
مبارکی افزود: در برنامه بلندمدت طراحی شده برای شهرستانهای استان خراسان رضوی بنا داریم تا سال ۱۴۰۳ در مجموع ۲۴ هزار جعبه تخم نوغان توزیع شود که امسال میزان توزیع ۱۲ هزار و ۱۲۹ هزار جعبه بوده است که به ازای هر جعبه ۸۰۰ کیلو برگ درخت توت لازم است و هر جعبه تخم نوغان نیازمند ۱۵ تا ۲۰ متر مربع فضای پرورش است که برای سه نفر اشتغال فصلی ایجاد می کند.
۳۷۰ میلیارد ریال سودآوری برای اقتصاد استان
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم در این خصوص گفت: امسال ۱۲ هزار و ۱۲۹جعبه تخم نوغان بین نوغانداران استان به منظور پرورش کرم ابریشم توزیع شد.
مجید جعفری با بیان این که این تعداد جعبه بین بیش از پنج هزار خانوار در استان توزیع شده است افزود: امسال با توجه به این که در سال جهش تولید قرار داریم رشدی ۲۰ درصدی در توزیع تخم نوغان داشته‌ایم.
وی ادامه داد: پیش بینی می‌کنیم از محل صنعت نوغانداری در ۴۵ روز پرورش کرم ابریشم که طی هفته آینده به پایان می‌رسد ۳۷۰ میلیارد ریال درآمد در بخش کشاورزی و اقتصاد استان محقق شود.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این میزان درآمد و افزایش آن در صورت حمایت طی سالهای آینده می‌تواند موجب تحول بزرگی در اقتصاد خانوار روستایی و شهری و نیز رونق اقتصادی استان شود.
جعفری با بیان این که امسال در ۲۹ شهرستان استان تخم نوغان توزیع شده است افزود: در شهرستان‌هایی مانند داورزن، صالح‌آباد، جوین و جغتای این اقدام برای نخستین بار انجام شد.
وی ادامه داد: پارسال با ۱۰۰ درصد رشد نسبت به سال قبل از آن ۱۰ هزار و هشت جعبه تخم نوغان در خراسان رضوی توزیع شد.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از هر جعبه تخم نوغان به صورت میانگین ۳۵ کیلوگرم پیله تر برداشت می‌شود که در صورت مساعد بودن شرایط امسال حدود ۵۰۰ تن پیله تر در استان تولید خواهد شد.
جعفری افزود: بخش کشاورزی ۳۳ درصد اشتغال را در استان خراسان رضوی از آن خود کرده است و به عنوان بخش مهمی در ایجاد اشتغال محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: بی نیازی از سرمایه‌گذاری فراوان، مزیت نسبی و فرصت انجام نوغانداری در اغلب مناطق کشور در کنار سنتی بودن آن و قدمت طولانی آن در فرهنگ باستانی ایران از ویژگی‌های خاص این حرفه است.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: نوغانداری به دلیل ویژگی‌هایی از جمله جنبی بودن و تکمیلی بودن بخش کشاورزی، در کنار سایر مشاغل می‌تواند موجب ایجاد اشتغال و تأمین درآمد برای خانوارهای روستایی و کشاورزان شود لذا برخلاف بی مهری‌های دو دهه گذشته این حرفه با تلاش دولت تدبیر و امید در مسیر احیا و توسعه قرار گرفت.
جعفری افزود: در حوزه صادرات، محصول نهایی ابریشم یعنی دست‌بافته‌هایی از جمله فرش ابریشمی مورد استقبال و اقبال بیشتری است و بیش از ۹۵ درصد ابریشم تولیدی کشور در حوزه فرش دستباف استفاده می‌شود بنابراین فرش ابریشمی از کالاهای نفیس و ارزشمند صادراتی است که در جهان نیز یگانه، منحصربه فرد و بسیار مورد علاقه است.
وی ادامه داد: ارزش افزوده در حوزه تولید ابریشم در محصولات نهایی نهفته است و خام فروشی در این زمینه به هیچ وجه معنا ندارد.