به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، سمیرا عرب این مطلب را در نشست خاتم کاری در دوره قاجار از سلسله نشست های تخصصی هم اندیشی رویکردهای پژوهشی در هنرهای سنتی که بصورت زنده در صفحه اینستاگرامی پخش شد مطرح کرد.
او خاتم کاری را یکی از روش‌های تزئین سطح اشیا به ویژه اشیا چوبی دانست که از دوره آل مظفر مورد توجه هنرمندان ایرانی قرار گرفته و تا امروز ویژگی های اصالتی آن دستخوش تغییراتی شده است.
عرب خاطرنشان کرد: شاید بتوان آغاز هنر خاتم کاری را با استناد به قدیمی ترین اثر موجود در موزه متروپولیتن مربوط به دوران آل مظفر بدانیم؛ این اثر یک رحل چوبی است که به تاریخ (۷۶۱ هجری قمری )، با منبت، مشبک و خاتمکاری تزیین شده و نام سازنده و همچنین نام محل ساخت اثر روی بدنه آن مشاهده می شود.
این پژوهشگر در ادامه دوره صفوی را یکی از دوره های پراهمیت هنر خاتم کاری در ایران خواند زیرا که آثار به جای مانده از این دوره خود گواه این بیان است.
او خاطرنشان کرد: پادشاهان صفوی استفاده از خاتم کاری را در تزئینات پر اهمیت دانسته و خاتم‌کاران نیز برای تزئین انواع سطوح مانند درهای ورودی، صندوق قبور و انواع قاب و صندلی و... از خاتم کاری استفاده کرده اند.
به گفته این کارشناس، صندوق قبر شیخ صفی در اردبیل و خاتم کاری صندوق قبر حضرت موسی بن جعفر (ع) در کاظمین از نمونه های شاخص مربوط به این دوره است.
عرب با اشاره به اینکه در دوره زندیه نیز آثار بی شماری از این هنر در داخل و خارج از ایران موجود است، در معرفی بهترین نمونه های این آثار از درهای تخت مرمر مربوط به مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ گلستان، خاتم کاری صندوق قبر حضرت علی ابن ابی طالب (ع) در نجف و صندوق قبر حضرت سید الشهدا (ع) در کربلا یاد کرد.
او افزود: در دوره قاجار خاتم کاری به همان روال گذشته و در موارد متعددی با نوآوری هایی همراه بوده و از این دوره آثار بیشماری بر جای مانده مانند آثاری که در مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ موزه گلستان محفوظ است.
این پژوهشگر در ادامه با اشاره به این موضوع که نوآوری‌هایی که در شیوه خاتمکاری دوره قاجار مطرح می شود به دور از مسئله جعل و ایجاد تمرکز برای جلوگیری از توقف این هنر پویا مورد نظر بوده تصریح کرد: براساس استانداردهای ثبت شده خاتم کاری در سازمان‌های صنایع دستی، فنی و حرفه ای و یونسکو می توان گفت بسیاری از آثار خاتمکاری دوره قاجار از اصالت و مرغوبیت برخوردارند.
وی خاطرنشان کرد: در تعیین معیارهای اصالت آثار هنری و تاریخی ارزش‌های ملی آن در نظر گرفته می شوند و نوآوری در طرح، رنگ و ... از موارد پر اهمیت خاتم کاری به شیوه قاجار است.
او گفت: خاتم در دوره معاصر به ویژه در دهه اخیر دچار آسیب های جدی شده که ممکن است در طول زمان این آسیب ها جبران ناپذیر باشند.
این کارشناس در پایان اظهار داشت: با تکیه بر آثار هنرمندان معاصر مانند تالار خاتم مجلس شورای اسلامی و تالار خاتم کاخ مرمر و پشتوانه حامیان در سراسر ایران امید است که اتفاقات خوش آیندی برای آینده این هنر اصیل ایرانی در راستای حفظ و نگهداری آن محقق شود.
خاتم کاری چیست
صنایع دستی ایران را می توان به منظومه ای زیبا و رنگین تشبیه نمود که خاتم کاری یکی از ستاره های پر فروغ و نورانی این کهکشان است. شیراز را زادگاه و اصفهان را هم اکنون می توان به عنوان پایگاه این هنر فاخر و برجسته از مجموعه صنایع دستی ایران نام برد. خاتم کاری، میناکاری، فیروزه کوبی و ... صنایع دستی ایران را به رنگین کمانی از رنگ و طرح و نقش تبدیل نموده اند.
در یک تعریف کلی خاتم کاری عبارت است از چند ضلعی های منظم و رنگین بر سطح کار بر مبنای ایجاد طرحی هندسی یا موزاییک وار یا مثلثی که در مجموع یا ایجاد طرحی منظم اثری شکیل، زیبا و چشم نواز خلق می گردد.
خاتم کاری یکی از اصیل ترین و زیباترین شاخه های صنایع دستی ایران می باشد که ساخت آن علاوه بر ذوق و نگاه هنری سازنده مستلزم صرف وقت، دقت و صبوری و شکیبایی است. بر اساس نظر بیشتر کارشناسان آثار باستانی، میراث فرهنگی و صنایع دستی، شیراز را به عنوان خواستگاه این هنر-صنعت معرفی می کنند، اما با توجه به علاقه و توجه شاهان سلسله صفوی به این هنر، اصفهان به قطب تولید و ترویج خاتم کاری و مهد صنایع دستی تبدیل گشت. لیکن هنوز عده ای بر این باورند که خاتم شیراز دارای ظرافت و جذابیت بیشتری نسبت به سایر مناطق تولید این آثار هستند.