مصطفی محقق روز سه شنبه در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی ایرنا با اعلام این مطلب اظهار داشت: بحران جهانی ویروس کرونا نظام بین المللی مدیریت بحران و ریسک بلایا و امداد رسانی را به شکل عمیقی تحت تاثیر قرار خواهد داد و از این پس جامعه بشری مفاهیم و مکانیسم های جدیدی برای کاهش ریسک و تاب آوری و نیز امداد رسانی به کار خواهد گرفت.
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به وجود این بحران جهانی «مکانیسم های بین المللی مقابله با حوادث و بلایا» چگونه عمل خواهند کرد، افزود: نخستین امدادرسانی بین المللی در جنگ ها و درگیری های مسلحانه در اوایل نیمه دوم قرن نوزدهم توسط کمیته بین المللی صلیب سرخ در اروپا و به ویژه در جنگ های کریمه صورت گرفت. به خاطر خدمات برجسته و شایان تقدیر، نخستین جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۰۱ مشترکا به هانری دونان موسس سوئیسی صلیب سرخ و هلال احمر و فردریک پسی فعال صلح طلب فرانسوی اهدا شد.
هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) ادامه داد: صلیب سرخ و هلال احمر بین المللی سه بار دیگر در سال های ۱۰۱۷، ۱۹۴۴ و ۱۹۶۳ جایزه صلح نوبل را به خاطر کمک رسانی به سربازان مجروح، اسرای جنگی و غیر نظامیان در جنگ های جهانی اول و دوم و نیز درگیری های مسلحانه در مناطق گوناگون دنیا بدست آورد و نخستین امدادرسانی بین المللی خارج از جنگ ها و درگیری های مسلحانه از سوی صلیب سرخ و هلال احمر بین المللی به آسیب دیدگان از بیماری تیفوس و قحطی در لهستان در سال ۱۹۲۱ انجام شده است.
محقق توضیح داد: نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر که قدیمی ترین و بزرگترین شبکه خدمات بشردوستانه در جهان است در سال ١٨٦٣ با تاسیس کمیته بین المللی صلیب سرخ که وظیفه امداد رسانی در درگیری های مسلحانه را بر عهده دارد شکل گرفت. در سال ١٩١٩ لیگ صلیب سرخ تاسیس شد که نام خود را در ١٩٩١ به فدراسیون بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر تغییر داد و وظیفه امداد رسانی در حوادث و مخاطرات طبیعی و نیز کمک به ظرفیت سازی جمعیت های ملی عضو خود را بر عهده دارد. در حال حاضر جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر ۱۹۲ کشور عضو فدراسیون می باشند که مجموعا دارای ۱۴ میلیون داوطلب و میلیون ها عضو جوان، ٤٥٠ هزار کارمند، ١٦٠ هزار شعبه استانی و محلی و ارزش تقرییی٣٠ میلیارد دلار کمک های بشردوستانه در سال هستند.
وی افزود: جمعیت هلال احمر ایران (تاسیس شده در ١٣٠٢ تحت نام شیر وخورشید سرخ ایران) از قدیمی ترین و قوی ترین جمعیت های ملی است که هم اکنون عضو هیات حاکمه فدراسیون نیز است. موفق ترین عملیات امدادرسانی جمعیت هلال احمر در زلزله بم بوده است که موجب ارتقاء استانداردهای بین المللی اطلاع رسانی، هماهنگی، برنامه ریزی و ارائه کمک های امدادی درحوادث بزرگ شده است.
این مقام مسئول در سازمان ملل متحد با بیان اینکه فدراسیون بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر نیز فعالیت جمعیت های ملی را برای کمک به یکدیگر و نیز جذب کمک های بین المللی از دیگر منابع را ا از طریق سیستم های زیر هماهنگ می کند، گفت: این فدراسیوناز طریق «صندوق امداد اضطراری پاسخ به سوانح» - (Disaster Relief Emergency Fund (DREF - در صورت نیاز به کمک فوری بین المللی این صندوق فدراسیون تحت ضوابطی تا سقف یک میلیون دلار به جمعیت های ملی کمک می کند، «استمداد اضطراری» -Emergency Appeal - در صورت نیاز بیشتر و درخواست هر جمعیت ملی، فدراسیون بین المللی از طریق صدور استمداد بین المللی دریافت و انتقال کمک دیگر جمعیت های ملی و دولت ها و سازمان ها و انتقال آن به جمعیت درخواست کننده و مصرف آن را هماهنگ می کند، «تیم های ارزیابی و هماهنگی بین المللی» -(Field Assessment and Coordination Team (FACT - این تیم فدراسیون برای ارزیابی، تهیه استمداد بین المللی و هماهنگی با جمعیت ملی و مقامات کشور آسیب دیده از حادثه اعزام میگردد و «واحد های پاسخگویی اضطراری به حوادث» - (Emergency Response Unit (ERU - واحد های عملیاتی میدانی در بخش درمان، آب و بهداشت، سرپناه، لجستیک و امثال آن است که در صورت نیاز کشور آسیب دیده و درخواست جمعیت ملی آن با هماهنگی فدراسیون اعزام می شوند.
محقق به نقش و جایگاه سازمان ملل متحد در مکانیسم های بین المللی مقابله با حوادث و بلایا اشاره کرد و گفت: سازمان ملل متحد بعنوان یک نهاد بین الدولی چند جانبه، دو رویکرد کلان درخصوص مقابله با مخاطرات و بلایای طبیعی دارد که رویکرد اول آن توسعه محور بوده و ناظر بر پیشگیری و کاهش خطر حوادث و بلایا از طریق اصلاح سیاست ها و روش های برنامه های توسعه ای مانند گسترش مناطق شهری و روستایی، استانداردسازی و مقاوم سازی ساخت و سازها، بهبود استفاده از منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب محیط زیست است.
وی توضیح داد: اصطلاح و عنوان رسمی این رویکرد «ایجاد تاب آوری برای کاهش خطر حوادث و بلایا برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار» است که از طریق کاهش خطر و آثار منفی حوادث از طریق به حداقل رساندن عوامل سه گانه ریسک از جمله «کاهش مخاطرات طبیعی تا حد امکان مانند مدیریت بارش های جوی»، «کاهش آسیب پذیری های چهارگانه فیزیکی مانند ساخت و سازهای غیر استاندارد، اجتماعی مانند مهاجرت و حاشیه نشینی شهرها، اقتصادی مانند فقر و فقدان بیمه حوادث و زیست محیطی مانند تخریب منابع طبیعی و آثار منفی تغییر اقلیم» و «کاهش در معرض مخاطرات قرارگرفتن مانند ساخت ساز در حاشیه رودخانه ها» است و مهم ترین سند بین المللی این رویکرد «چارچوب سندای برای کاهش خطر بلایا» است که برای دوره ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ به تصویب دولت های جهان رسیده است و هماهنگ کننده بین المللی این رویکرد سازمان ملل متحد می باشد ولی اجرای آن بر عهده همه دولت ها است.
هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) اظهار داشت: رویکرد دوم سازمان ملل متحد بشردوستانه و متمرکز بر ارائه کمک های امدادی اضطراری در زمان وقوع حوادث و بلایا است. مهمترین مبنای بین المللی این رویکرد قطعنامه ٤٦/١٨٢ مجمع عمومی سازمان ملل در ١٩٩١ است که بر اساس آن دهه ٩٠ میلادی به نام «دهه بین المللی کاهش حوادث و بلایا» نامگذاری شد و اداره امور بشردوستانه سازمان ملل تاسیس شد که بعدا به «دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل» یا «اوچا» تغییر نام داد. عالیترین مرجع بین المللی این رویکرد «کمیته دایمی بین سازمانی» سازمان ملل است که اعضای اصلی آن آژانس های مرتبط سازمان ملل و اعضای مدعو صلیب سرخ و هلال احمر و نمایندگانی از شبکه سازمان های غیر دولتی می باشند.
وی با اشاره به برخی مکانیسم های اصلی سازمان ملل برای امداد رسانی بین المللی که از طریق تقسیم بندی خوشه ای خدمات میان سازمان های عضو و بر اساس نوع نیازها صورت می گیرد، گفت: «صندوق مرکزی امداد اضطراری» - (Central Emergency Relief Fund (CERF، «صدور استمدادهای فوری» - Flash Appeal -، «تیم های سازمان ملل برای ارزیابی و هماهنگی حوادث و بلایا» - (International Search and Rescue Advisory Group (INSARAG، «گروه مشورتی - بین المللی جستجو و نجات»، «ابتکار ظرفیت سازی برای کاهش خطر بلایا» - (Capacity Development for Disaster Risk Reduction Initiative (CADRI و وب سایت مرکزی امدادرسانی جهانی سازمان ملل متحد www.reliefweb.org از جمله این مکانیسم ها هستند.
محقق به جایگاه های سازمان های بین الدولی منطقه ای به عنوان مکانیسم های بین المللی مقابله با حوادث و بلایا در دنیا نیز اشاره کرد و افزود: سازمان های بین الدولی منطقه ای نقش فزاینده ای در امداد رسانی بین المللی ایفا می کنند که یکی از عوامل اصلی این افزایش نقش، مطالبه گری از دولت ها برای حفاظت بیشتر از جان و دارایی های اتباع خود در پی وقوع حوادث بزرگ در دو دهه گذشته است.
وی تصریح کرد: نقطه عطف در این روند وقوع سونامی آسیا در سال ٢٠٠٤ بود که بر اثر آن صدها هزار نفر از مردم منطقه و توریست های کشورهای اروپایی جان خود را از دست دادند و دولت های متبوع در برابر افکار عمومی تحت فشار زیادی قرار گرفتند و شرکت های بیمه اروپایی مجبور به پرداخت مبالغ هنگفت و بی سابقه ای برای بیمه زندگی قربانیان سونامی شدند.
هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) با بیان اینکه در این بخش می توان به چند سازمان منطقه ای که در امداد رسانی بین المللی نقش فعالی دارند اشاره کرد، گفت: «اتحادیه اروپا European Union) - کمک های امدادی و بشردوستانه اتحادیه اروپا از طریق «اداره کل حفاظت از افراد غیر نظامی و عملیات امدادی بشردوستانه» وابسته به کمیسیون اروپا برنامه ریزی و ارائه می شود که اتحادیه اروپا سالانه کمک های امدادی اضطراری به ارزش بیش از یک میلیارد یورو برای کمک رسانی از طریق سازمان های مجری مانند سازمان ملل، صلیب سرخ و هلال احمر و سازمان های غیر دولتی بین المللی به آسیب دیدگان از حوادث در سراسر دنیا ارائه می کند، اتحادیه اروپا به همراه دولت های عضو آن بزرگترین اهداء کننده کمک های امدادی بین المللی در دنیا بشمار می رود؛ اتحادیه اروپا در گذشته در حوادثی مانند خشکسالی اوایل دهه هشتاد، زلزله بم و نیز سیل های سال گذشته به ایران نیز کمک کرده است.
وی اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) (Association of Southeast Asian Nations (ASEAN را از دیگر سازمان های بین الدولی منطقه ای موفق در بخش های توسعه اقتصادی و اجتماعی در حوزه مقابله با حوادث و مخاطرات طبیعی معرفی کرد و اظهار داشت: آسه آن با تاسیس کمیته منطقه ای مدیریت بحران نقش مؤثری در مقابله و کاهش ریسک بلایا در کشورهای عضو در جنوب شرق آسیا داشته است.
محقق گفت: سازمان همکاری اسلامی(Organization of Islamic Cooperation (OIC نیز از دیگر سازمان های منطقه ای نسبتا فعال در امدادرسانی بشردوستانه به ویژه در کشورهای اسلامی است که با کمک بازوی مالی خود یعنی بانک توسعه اسلامی و ارگان امدادی آن کمیته اسلامی هلال بین المللی کمک های مالی قابل ملاحظه ای در اختیار کشورهای عضو در قالب کمک های امدادی اضطراری و یا بازسازی قرار داده است به بطور مثال کمک های مالی سازمان همکاری اسلامی به ایران پس از زلزله گیلان و زنجان در سال ١٣٦٩ قابل ذکر است.
وی آژانس های دولتی توسعه بین المللی و کمک های بشردوستانه را از دیگر مکانیسم های بین المللی مقابله با حوادث و بلایا معرفی کرد و افزود: از پدیده های نوین روابط بین الملل در دوران معاصر چارچوب های «توسعه بین المللی» است که می توان ریشه های این پدیده را ابتدا در دوران بازسازی پس از جنگ جهانی دوم و ضرورت کمک های مالی و فنی به اروپای ویران شده در جنگ و آنگاه تاسیس سازمان ملل متحد و توجه به رشد کشورهای محروم و توسعه نیافته در اقصی نقاط دنیا می توان جستجو کرد که این روند ابتدا با مفهوم «رشد اقتصادی» آغاز شد و سپس به مفهوم «توسعه» یعنی پیشرفت چند بعدی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نهایتا به «توسعه پایدار» گسترش یافت که بر اساس رشد بلند مدت مبتنی بر حفظ سرمایه های انسانی و طبیعی استوار شده است. آخرین چارچوب بین المللی توسعه تحت عنوان «اهداف توسعه پایدار» که شامل ١٧هدف است از سال ٢٠١٥ تا ٢٠٣٠ به تصویب دولت های جهان رسید.
این مقام مسئول در سازمان ملل متحد اظهار داشت: بدلیل مشکلاتی که بر سر راه کمک های مالی یکجانبه کشورهای توسعه یافته به کشورهای توسعه نیافته و فقیر پدید آمد مانند عدم نظارت بر نحوه استفاده از این کمک ها و بروز فساد های مالی و نهایتا اثربخشی محدود این کمک ها، دولت های کمک کننده اقدام به ایجاد نهادهای تخصصی نمودند تا از طریق ایجاد روش ها، استانداردها و مقررات و چارچوب های مشخص برای ارزیابی، برنامه ریزی، اجرا، نظارت و گزارش و به کار گیری سازمان های اجرایی با تجربه مانند صلیب سرخ و هلال احمر اطمینان حاصل کنند این کمک ها به نحو صحیح و مؤثری مورد استفاده قرار می گیرد.
وی افزود: بر این اساس تقریبا همه کشورهای توسعه یافته نهاد یا بخش هماهنگی و برنامه ریزی برای کمک های بین المللی خود ایجاد کرده اند که دارای عناوین، ساختار و روش های متنوعی است که می توان به عناوین این نهادها از جمله آژانس همکاری های بین المللی ژاپن (جایکا) - (Japan International Cooperation Agency (JICA - آژانس توسعه و همکاری های سویس(Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC - اداره توسعه بین الملل انگلستان(Department for International Development (DFID - آژانس همکاری های بین المللی آلمان(Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ - آژانس همکاری های بین المللی توسعه سوئد(Swedish International Development Cooperation Agency (SIDA) و آژانس توسعه بین المللی دانمارک (Danish International Development Agency (DANIDA) در برخی از کشورهای توسعه یافته و اهدا کننده اشاره کرد.
محقق به سازمان های غیردولتی و بشردوستانه بین المللی به عنوان برخی دیگر از مکانیسم های بین المللی مقابله با حوادث و بلایا اشاره کرد و گفت: ماهیت سازمان های غیر دولتی بشردوستانه بر چهار اصل «مبنای تاسیس که بر اساس اراده افراد و یا بخش های اجتماعی غیر دولتی ایجاد می گردد»، «ماموریت و کارکردها که عمدتا آگاهی بخشی عمومی، مطالبه گری و یا کمک رسانی به نیازمندترین و آسیب پذیرترین افراد در بخش های گوناگون است»، «سطح فعالیت که معمولا جامعه محور است» و «منابع مبتنی بر کمک های مردمی و عمومی» استوار است که در این زمینه صلیب سرخ و هلال احمر با همه سازمان غیر دولتی دنیا یک تفاوت عمده دارد و آن برخورداری از پشتیبانی قوانین خاص مجالس (مثل قانون مجلس برای هلال احمر ایران) یا مصوبات دولت ها در سطح ملی و قوانین خاص بین المللی مشخصا کنوانسیون های ژنو (١٩٤٩) و پروتکل های الحاقی (١٩٧٧ و ٢٠٠٥) آن است که هیچ سازمان غیر دولتی دیگر در دنیا مشابه آن را دارا نیست. به همین دلیل به رغم اینکه صلیب سرخ و هلال احمر مستقل، غیر دولتی و غیر سیاسی است و اصول و مقررات مستحکمی برای حفظ این اصول دارد ولی در تقسیم بندی بین المللی نه در گروه سازمان های غیر دولتی قرار می گیرد و نه در گروه سازمان بین الدولی بلکه برای خود تعریف و جایگاه مستقل و جداگانه ای دارد.
وی توضیح داد: اما تاسیس سازمان های غیر دولتی بین المللی از جنگ جهانی دوم افزایش سریعی یافته است. در ابتدا اکثر سازمان های غیر دولتی بین المللی در کشورهای غنی و توسعه یافته ایجاد شدند ولی در دهه های اخیر در کشورهای در حال توسعه نیز سازمان های غیر دولتی بین المللی بسیار موفق ظهور کردند. از جمله در بنگلادش سازمان غیر دولتی "کمیته توسعه مناطق روستایی بنگلادش " که در سال ١٩٧٢ تاسیس شد با رشد و توسعه بسیار خوب امروزه در کشورهای متعددی فعالیت دارد و بودجه آن به یک میلیارد دلار در سال می رسد. این سازمان براساس رده بندی مؤسسه مشاوره سازمان های غیر دولتی مستقر در سویس بعنوان برترین سازمان غیر دولتی بین المللی در سال ٢٠١٨ انتخاب شده است. دیگر سازمان غیر دولتی بین المللی موفق که بر کشورهای اسلامی تمرکز دارد سازمان امداد رسانی اسلامی است.
به گزارش ایرنا، «اپدیم» (APDIM) یک مرکز وابسته به کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه (اسکاپ) است که به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و به طور اخص سازمان برنامه و بودجه کشور، با گذشت بیش از یک دهه پیگیری مداوم، رایزنی و مذاکره با طرف‌های مرتبط داخلی و خارجی؛ سرانجام در تهران افتتاح شده است.
این مرکز با هدف خدمت رسانی در زمینه اطلاعات بلایا به ویژه زلزله برای کشورهای عضو «اسکاپ» راه‌اندازی شده و تلاش دارد در زمینه مدیریت دانش، ظریف‌سازی، انتقال دانش فنی و تجارب موفق سایر کشورها در قالب همکاری‌های جنوب - جنوب در راستای افزایش تاب آوری در زمینه بلایا و کاهش خطرات آن انجام وظیفه کند.
از ۴۰ بلای طبیعی شناخته شده در دنیا، ۳۰ مورد آن در کشورمان رخ داده که از مهمترین و پربسامدترین آنها می‌توان به زلزله اشاره کرد که تلفات و خسارات فراوانی بر جای گذاشته است. با توجه به این مسائل، تاسیس مرکز «اپدیم» در راستای پاسخگویی به نیازهای منطقه و کشور بوده است.
راه اندازی مرکز منطقه ای اپدیم (APDIM) در تهران در شصت و هفتمین اجلاس اسکاپ در سال ۲۰۱۱ ( ۱۳۸۹) با اجماع کشورهای عضو در قطعنامه ۴/۶۷ تصویب شد و در سال ۲۰۱۵ ( ۱۳۹۴) در قطعنامه ۱۱/۷۱ برنامه راهبردی، اساسنامه آن به تصویب رسید.
مرکز اپدیم (APDIM) با محور اهداف بشر دوستانه جمهوری اسلامی ایران و با تلاش‌های پیگیرانه سازمان برنامه و بودجه کشور و همکاری وزارت امور خارجه، سازمان مدیریت بحران کشور، سازمان نقشه برداری و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در همکاری با اسکاپ و با هدف جذب کمک‌های فنی و بهره‌مندی از امکانات سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، اعتمادسازی و معرفی توانمندی‌های کشور و تعامل با کشورهای منطقه ایجاد می شود.
کاهش آثار منفی بلایای طبیعی از طریق تقویت مدیریت اطلاعات حوادث و بلایا در آسیا و اقیانوسیه، تقویت توانایی ها و ظرفیت‌های فنی و سازمانی کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای در زمینه مدیریت اطلاعات بلایا، کاهش خطرپذیری بلایا و اجرای چارچوب توافق سندای (این توافق اهداف و برنامه اقدام نخست را برای کاهش خطر در زمان وقوع بلایای طبیعی شناسایی می کند) در خصوص افزایش مقاومت پذیری در برابر بلایای طبیعی و کمک به تقویت همکاری‌ها و هماهنگی‌های منطقه‌ای میان کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای در زمینه مدیریت اطلاعات بلایا همسو با توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها و دستیابی به اهداف توسعه هزاره، از اهداف مرکزاپدیم(APDIM) است.