حضرت امام خمینی (ره) را تاکنون به ادبیات گونان و سخن‌های بسیار توصیف کرده‌اند که همگی بر عالی‌ترین صفات و ویژگی‌های شخصی و معنوی ایشان اشاره و تأکید داشته است.
بعد از پیروزی انقلاب، امام کشور را به‌سوی استقرار یک نظام مبتنی بر مردم‌سالاری دینی هدایت کرد و در دوران دفاع مقدس، دژی محکم در برابر توطئه‌ها و حمله دشمنان و همچنان قوت قلب آحاد مردم از پیر و جوان و کسانی که به دفاع از آیین و ناموس مملکت می‌پرداختند بود.
آزاداندیشی و اعتقاد به اجتهاد مستمر و پویا با التزام به مبانی و روش فقه سنتی در عین ابتکار عمل در تمام طول عمر با برکتش، نقش ارزشمند ایشان در اخذ تصمیمات حیاتی و هدایت انقلاب و نظام را بسیار پررنگ و گران‌سنگ کرده بود.
در این‌جهت راهگشایی‌های فقهی او در نوعی برقراری همزیستی میان زندگی توام با نشاط مشروع همچنان شیوه‌ای متهورانه در روش استنباط اجتهاد سنتی در مسائل پرچالش به شمار می‌آید.
امام در پاسخ به دو استفتاء درباره خرید و فروش آلات موسیقی و نیز بازی شطرنج، خرید و فروش آلات موسیقی را به قصد منافع حلال و نیز بازی شطرنج را به شرط در میان نبودن برد و باخت، بلا اشکال اعلام کردند. این دو فتوا در محافل سنتی فقهی سر و صدایی برانگیخت و همچنان در تاریخ احکام فقهی معاصر بی‌سابقه است.
روش و منش سیاسی امام همیشه و همواره برای این دیار و انقلاب تاریخی آن به یادگار باقی خواهدماند.
از سوی دیگر رای امام نسبت به نقش مردم در پیروزی انقلاب در مقایسه با علما و مراجع هم‌عصر خود درخشان است. ایشان عمیقا باور داشت میزان رای ملت است و اگر به مردم اعتماد کنیم و آنها نیز آگاه شوند همه چیز حل می‌شود. فوران آگاهی ملی در سطح کشور موجب شد که همه اقدامات رژیم سابق علیه خودش تمام شود و درون آن رژیم را مردم ببینند و آزادانه و آگاهانه دست به انقلابی چنین بزرگ بزنند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل شورای انقلاب برخی نظرشان این بود که کشور چند سالی با شورای انقلاب و دولت منصوب امام اداره شود چون کشوری که ۵۰۰ سال بی‌قانونی بر آن حاکم بود به شیوه دموکراتیک نمی‌تواند اداره شود، اما امام بر اساس بینش خود مبنی بر اینکه جامعه نباید به گونه‌ای بار بیاید که همواره بر آنها قیمومیت شود بلافاصله اصل نظام را به همه‌پرسی گذاشت که در تاریخ انقلابهای جهان بی سابقه بود و در عین حال گفتند حتی اگر اکثریت مردم نظام شاهنشاهی را بخواهند من هم قبول می کنم، ما تکلیفمان را انجام داده ایم لذا احیای حق پایمال شده رای مردم، در کانون توجه امام بود.
در اندیشه سیاسی امام، اسلامیت و جمهوریت دو رکن اصیل است و به تعبیر دیگر مشروعیت از دیدگاه امام هم الهی و هم مردمی است.
در توجه به نظرات مردم، آرای مردم و نیازهای مردم هیچ تردیدی نیست. بی‌تردید در نظام جمهوری اسلامی و در کلیت آن مردم موکلند و صاحبان قدرت وکیل. صاحبان قدرت باید توجه کنند وکیل نیازهای واقعی آنها، در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامی و قانون اساسی و حقوق شهروندی هستند به این معنا که صاحبان قدرت بر اساس اندیشه سیاسی امام حق ندارند اغواگرایانه نیاز کاذبی را بدمند یا بی‌توجه به نیازهای متغیر و مصالح عمومی باشند،هرچند پاسخگوی نیازهای واقعی باشند. حسب شرایط زمانی و مکانی ممکن است این نیازها بسط پیدا کنند.
فراموش نکنیم که انتخابات ترجمان مردم سالاری دینی است و ناظر به وجه مقبولیت آن است. برخی مردم را از آن رو که فاقد قدرت فهم کافی برای تشخیص نیازها و اهداف خود می‌دانند، خواست مردم را قبول ندارند در حالی‌که در آرای امام خمینی جایگاه رای مردم از آنچنان اهمیتی برخوردار است که می‌فرمایند اکثریت نمی‌تواند اشتباه کند. اما به صراحت می‌فرمایند: "قهرا مردم وقتی آزاد هستند یک نفر صالح را انتخاب میکنند و آرای عمومی نمیشود خطا بکند". ( صحیفه امام، ج۵، ص: ۳۲۲)
و در جایی دیگر می‌فرمایند: "اکثریت هر چه گفتند آرای ایشان معتبر است و لو به خلاف، به ضرر خودشان باشد. شما ولیّ آنها نیستید که بگویید که این به ضرر شماست ما نمی خواهیم بکنیم. شما وکیل آنها هستید، ولیّ آنها نیستید. بر طبق آن طوری که خود ملت مسیرش هست. شما هم خواهش می کنم از اشخاصی که ممکن است یک وقتی یک چیزی را طرح بکنند که این طرح بر خلاف مسیر ملت است، طرحش نکنند از اول، لازم نیست، طرح هر مطلبی لازم نیست. لازم نیست هر مطلب صحیحی را اینجا گفتن. شما آن مسائلی که مربوط به وکالتتان هست و آن مسیری که ملت ما دارد، روی آن مسیر راه را بروید، و لو عقیده تان این است که این مسیری که ملت رفته خلاف صلاحش است. خوب، باشد. ملت این طور می‌خواهد، به ما و شما چه کار دارد؟ خلاف صلاحش را می خواهد. ملت رای داده؛ رایی که داده متَبع است". (صحیفه امام، ج۹، ص۳۹۵)
و در جایی دیگر به صراحت می‌گویند که هیچ‌کس نمی‌تواند رایی را به مردم تحمیل کند. عین عبارت امام خمینی (ره) این است: "در جمهوری اسلامی جز در مواردی نادر که اسلام و حیثیت نظام در خطر باشد، آن هم با تشخیص موضوع از طرف کارشناسان دانا، هیچ کس نمی‌تواند رأی خود را بر دیگری تحمیل کند و خدا آن روز را هم نیاورد". (صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۴۳).
بی‌شک صراحت و شجاعت در اعلام مواضع و اجتناب از ملاحظه‌کاری و رودربایستی از واضح‌ترین صفات شخصیت آن بزرگ‌مرد بود که هیچ‌گاه نه در ایام رژیم طاغوت با انبوه فشارهای سیاسی و امنیتی و نه در دوران پس از انقلاب در عین فشارهای ابرقدرت‌های جهانی، از اعلام مواضع روشن و صریح اجتناب نورزید.
اعتقاد راسخ و عملی به پیروزی خون بر شمشیر، اصرار و پافشاری در اعلام و پیگیری آرمان‌ها ازجمله مبارزه با استکبار جهانی، حفظ اعتدال در خط "نه شرقی و نه غربی"، اصرار فراوان بر استقلال حقیقی و همه‌جانبه ملت، پافشاری فراوان و تمام نشدنی بر حفظ اصول دینی و شرع و فقه اسلامی، ایجاد وحدت و همبستگی، توجه به ملّت‌های مسلمان و مظلوم دنیا، عزت بخشیدن به اسلام و ملت‌های اسلامی و مرعوب نشدن در مقابل قدرت‌های جهانی، ایجاد قسط و عدل در جامعه اسلامی، حمایت بی‌دریغ و همیشگی از مستضعفان و محرومان و قشرهای پایین جامعه و لزوم پرداختن به آنها وجه ویژه و منحصربه فردی به چهره پیر انقلابمان بخشیده بود.
وی به اعتماد و اعتقاد حقیقی و صادقانه به مردم باور داشت، از راهنمایی ملت و مسوولین بر اساس تحلیل سیاسی دست نمی‌کشید و امیدبخشی به جامعه حتی در سخت‌ترین شرایط از صفات بارزش بود.
امیدواری وی مبتنی بر ایمان، در تمام بحران‌ها و وقایع از حمله دژخیمان رژیم طاغوتی پهلوی به مدرسه فیضیه و کشتار و سرکوب طلاب تا سقوط خرمشهر و آبادان بی‌نظیر بود و همواره این جمله از لسان گوهربارش در ذهن‌ها طنین داشت: "این‌ها می‌روند شما می‌مانید، ایستادگی کنید، این‌ها باطلند".
ایستادگی بر موضع حق حتی در شرایط محدودیت با حفظ صراحت و قاطعیت نکته جذاب شخصیت رهبری و هدایت‌گر امام بود. وی هیچ ترسی از شکوه ظاهری و مادی و اقتدار امپراتوری‌های مجهز استکبار به دل نداشت و همیشه بر اهمیت اخلاق و تهذیب نفس تاکید داشت. چنانچه خطاب به روحانیون گفته بود: "اگر ما مهذّب باشیم خواهیم توانست هستی خود را در خدمت اسلام و نظام اسلامی قرار دهیم. ولی اگر مهذّب نباشیم آنچه داریم در خدمت قرار نخواهد گرفت و چه بسا که در جهت عکس هم قرار گیرد".
اعلم بودن امام نسبت به فقها و علمای زمان و جامعیت در فقاهت، فلسفه، عرفان، اصول و آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی ایشان را به مظهر نوآوری علمی و جامعیت صفات و ویژگی‌های ممتاز بدل کرده بود.
وی همیشه به اقدام و عمل بر اساس تکلیف و وظیفه تاکید داشت و پیروزی را عمل به تکلیف معنا می‌کرد.
همه این ویژگی‌ها در کنار زهد و ساده زیستی ایشان، تواضع و خشوع در برابر مردم و اعتقاد قاطع به آنکه "همه ما سربازان خداوند در راه حق هستیم"، امام انقلاب را به پدر معنوی ایران مدرن، اسوه اخلاق و اعتقاد و سرمشق ایمان و ادای وظیفه تبدیل کرده بود.
از این باب بر همه ما واجب است خداوند را شاکر باشیم که در زمانه‌ای زیسته‌ایم که از برکات حضور آن بزرگ‌مرد ایمان و اراده متاثر بوده و بر حفظ راه و منش و خواست ایشان بکوشیم.
محمد رضا حیدری، رییس شورای اسلامی شهر مشهد