دکتر روح‌الله اسلامی روز پنجشنبه در گفتگو با خبرنگار ایرنا به مناسبت سالگرد قیام مردمی سال ۱۳۴۲ در ایران، چرخش دیدگاه های مارکسیستی به سمت بینش اسلامی و همچنین فعالیت های شهیدان بهشتی و مطهری در دانشگاه ها را از رخدادهای مهم تاثیر پذیرفته از قیام مردمی سال ۱۳۴۲ توصیف و بیان کرد: از همین سال به بعد بود که نقش سیاسی روحانیت نیز در بطن مردم رو به افزایش رفته و پررنگتر شد.
وی افزود: محمدرضا پهلوی نیز که تا پیش از قیام مردمی سال ۴۲ به عنوان یک شاه جوان و خام در عرصه سیاسی ایران فعالیت داشت، برای کنار زدن منتقدان و تصاحب قدرت سیاسی مطلقه نیازمند حذف گروه ها و افراد منتقد بود.
این استاد علوم سیاسی گروه های منتقد شاه را در آن زمان شامل نخبگان قجری، توده‌های چپگرا و ملی‌گرایان ذکر و بیان کرد: اینها پس از کودتای سال ۱۳۳۲ با جریان حذف روبه‌رو شدند و شاه با حذف این افراد در پی ایجاد شبکه حامیان داخلی و خارجی برای مبارزه با گروه های سیاسی در داخل کشور رفت و به همین دلیل به سمت آمریکا و انگلیس گرایش زیادی پیدا کرد.
وی ادامه داد: آمریکا و انگلیس هم برای آنکه بتوانند جلوی توسعه کمونیست را در خاورمیانه و شرق اروپا بگیرند سعی کردند در کشورهای مختلف مانند ایران، پاکستان و ترکیه حضور موثری داشته باشند.
دکتر اسلامی گفت: شاه به توصیه کِندی رییس جمهور وقت آمریکا و با همکاری اسدالله عَلم برای جلوگیری از شکل‌گیری گروه های کمونیستی در ایران به سمت "انقلاب سفید" حرکت کرد و بر همین اساس تصمیم به اصلاحات ارضی گرفت که علاوه بر تقسیم زمین های بزرگ کشاورزی شامل تقسیم سود کارخانه‌ها در میان مردم نیز بود.
وی افزود: پشت این تصمیم محمدرضا شاه چنین تحلیلی وجود داشت که به جای شکل‌گیری انقلاب سرخ در ایران به تاثیر از نظام کمونیستی شوروی، انقلاب سفید با نگاه صلح‌آمیز توسط خود شاه در کشور رخ دهد.
رییس گروه مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی دانشگاه فردوسی ادامه داد: در پی این اقدامات شاه نقش سیاسیون چپگرا، مخالفان سیاسی و نخبگان قجری در ایران کمرنگ شد او تا پیش از وقوع قیام مردمی سال ۱۳۴۲ فضا برای سیاسی شدن مذهب در ایران شکل گرفت.
وی گفت: با وجود آنکه بسیاری از بزرگان دینی تا آن زمان وارد قدرت سیاسی نشده بودند، امام خمینی (ره) به عنوان یک مرجع تقلید دینی با برداشت سیاسی از اسلام دست به انتقادهای تند در مقابل اقدامات شاه و تاثیر حضور نیروهای آمریکایی و اسراییلی در ایران زدند.
دکتر اسلامی افزود: از سال ۱۳۴۲ به بعد بود که نقش سیاسی روحانیت در بطن اجتماع و میان مردم پررنگ تر شد و همزمان برخی جریانهای سیاسی موجود در ایران نیز به سمت رویکرد مسلحانه و تغییر نظام سیاسی شاهنشاهی گام برداشتند.
وی ادامه داد: همچنین در این دوران جریان های سیاسی کشورهای منطقه شاهد درگیرهایی با نظام حاکم خود بودند که در نهایت منجر به سرکوب جنبش های اسلامگرا در کشورهای مصر، عربستان و عراق شد.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد به تاثیر جریان های سیاسی فعال در ایران پس از سال ۱۳۴۲ در محیط دانشگاه ها اشاره و بیان کرد: حضور نیروهای جوان با گرایش های مختلف سیاسی و دینی باعث جریان یافتن دیدگاه های سیاسی در دانشگاه شد و در ادامه آن برخی دانشجویان به عنوان رهبران اصلی گرایش های سیاسی پای به میدان سیاست گذاشتند.
وی گفت: شکل‌گیری انجمن های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا و آمریکا نیز در این دوران بطور کامل با رویکرد سیاسی و توسط دانشجویان کشورمان رخ داد لذا می‌توان گفت که بیشتر فعالان تاثیرگذار در ابتدای انقلاب اسلامی از دانشجویان عضو همین انجمن های اسلامی در دانشگاه های آمریکا و کشورهای اروپایی بودند.
دکتر اسلامی افزود: پس از شکل‌گیری انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی (ره) نیز شاهد درگیرهایی بین نیروهای چپ و راست بودیم ولی در نهایت این جریان های اسلامگرا بودند که توانستند در شکل‌گیری حکومت و قدرت سیاسی تاثیرگذار باشند.
وی ادامه داد: دانشجویان نیز در چنین شرایطی برای تثبیت وضع موجود در کشور دست به فعالیت های همچون حضور در جبهه‌های دفاع مقدس زدند و پس از این سال ها دانشجویان به دو تفکر اصلاح‌طلب و اصولگرا در محیط دانشگاهی گرایش پیدا کردند.
رییس گروه مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: بطور کلی تفاوتی که میان فعالیت های دانشجویان ایرانی و سایر کشورهای منطقه وجود دارد این است که دانشجویان ایرانی نگاه سیاسی خود را به همراه کسب دانش و علم در دانشگاه ها ادامه دادند ولی در دیگر کشورها که بیشتر نظام سیاسی بسته و یا پادشاهی داشتند دانشجویان فقط به فعالیت علمی می‌پردازند.
قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲
آیت‌الله سید روح‌الله خمینی ۱۴ خرداد ۱۳۴۲ مصادف با عاشورای حسینی در جمع مردم قم در محل مدرسه فیضیه این شهر طی سخنانی کوبنده با اقدامات شاه مخالفت کرده و او را نوکر اربابان آمریکایی و اسراییلی دانست. به همین خاطر سحرگاه روز بعد یعنی ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ عوامل رژیم شاه مخفیانه به خانه امام(ره) در قم یورش برده و ایشان را دستگیر و به تهران منتقل کردند.
با انتشار این خبر، مردم قم به منزل امام رفته و از آنجا یا فریادهای "یا مرگ یا خمینی" به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (س) راهپیمایی اعتراضی برپا کردند اما با ورود سرکوبگران رژیم به قم تیراندازی شروع شد و تعداد زیادی از مردم زخمی شده یا به شهادت رسیدند. این درگیری در قم تا ساعت پنج عصر روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ادامه یافت.
مردم در تهران، مشهد، تبریز، شیراز و بسیاری از دیگر شهرهای کشور نیز همان روز در اعتراض به دستگیری امام خمینی (ره ) به خیابانها آمده و با عمال مسلح رژیم درگیر شدند که به شهادت، جراحت و دستگیری تعداد زیادی انجامید و بدین ترتیب قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شکل گرفت.
شاه در برابر این قیام گسترده و اقدام موثر مراجع تقلید، علمای طراز اول قم و نجف که با صدور اعلامیه‌ای "امام خمینی (ره) را مجتهد جامع‌الشرایط و مرجع تقلید" دانسته و ایشان را از محاکمه و تعرٌض مصون اعلام کردند، دست به عقب‌نشینی زد و امام را روز هجدهم فروردین ۱۳۴۳ آزاد کرد.
بر این اساس یوم‌الله ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به جنبشی ماندگار، اثرگذار و نقطه عطفی در روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی مبدل شد که سرانجام در روز بهمن سال ۱۳۵۷ به حکوت دو هزار ۵۰۰ ساله شاهنشاهی در ایران خاتمه داد.