شیوع بیماری کرونا در ایران از هفته اول اسفند ۱۳۹۸ با تعطیلی همه رویدادهای فرهنگی از جمله کنسرت‌ها همراه بود که به ضررهای اقتصادی فعالان این عرصه انجامید. وضعیتی که به اقدام بزرگان حوزه موسیقی با حمایت دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری کنسرت‌های آنلاین از ایام نوروز در قالب طرح نوروزخانه منجر شد. همچنین استعفای شهرداد روحانی رهبر ارکستر سمفونیک در همین ایام و چشم‌انداز برگزاری کنسرت‌ها در سال جاری به دلیل ادامه شیوع کرونا سوالات زیادی را پیرامون اقدامات دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان نهاد دولتی مسئول این حوزه در اذهان موسیقیدانان و مردم علاقه‌مند به موسیقی پدید آورده است.
محمد الهیاری فومنی، در روزهای اخیر در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا به این سوالات و سوالات دیگر از جمله ابتکار کنسرت‌های برخط نوروزخانه در ایام نوروز، ادامه اجراهای آنلاین توسط دیگر هنرمندان مطرح و شائبه‌هایی که در اجرای برخط همایون شجریان پیش‌آمده و موضع‌گیری این دفتر در خصوص آن و سرنوشت موسیقی در سال کرونایی و برگزار شدن یا نشدن جشنواره‌ها در این سال پاسخ داد.
وی ضمن تاکید بر اولویت بودن سلامت مردم در برگزاری مجدد کنسرت‌های موسیقی در این مصاحبه گفت که دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تسلیم فشارهای احتمالی از سوی تهیه‌کنندگان نخواهد شد، همچنین این دفتر در پروژه نوروزخانه نقش ناظر را داشته است.
الهیاری در مورد حواشی پیرامون کنسرت همایون شجریان بر دخالت نکردن دفتر موسیقی در تعامل‌های خواننده‌ها با حامیان مالی در این زمینه تصریح کرد ولی گفت که دفتر موسیقی از رایگان نبودن کنسرت شجریان راضی نبوده‌اند. وضعیت برگزاری جشنواره‌های جوان، نواحی و فجر در سال جاری به دلیل ضرورت اجرای شیوه‌نامه‌های بهداشتی برای جلوگیری از افزایش شیوع کرونا، همچنین وجود رهبر دائم برای ارکستر سمفونیک یا رهبرهای مهمان برای این ارکستر از دیگر فرازهای مهم گفت‌وگوی خبرنگار ایرنا با الهیاری است که جواب‌های او را در ادامه می‌خوانید.
به هیچ فشاری جهت بازگشایی سالن‌های موسیقی تن نخواهیم داد
زمزمه بازگشایی سالن‌های موسیقی و اجرای کنسرت‌های زنده به گوش می‌رسد. بلاشک دفتر موسیقی تابع دستورات ستاد ملی مقابله با کرونا خاهد بود. اما شائبه‌هایی مبنی بر تاثیرپذیری دفتر موسیقی از تهیه کنندگان و اخذ تصمیم بدون در نظرگرفتن شیوع بیشتر کرونا به دلیل بازگشایی سالن‌ها وجود دارد.
بعد از جشنواره موسیقی فجر و در اسفند تعداد زیادی اجراهای صحنه ای پیش بینی شده بود که از همان اوایل اسفند و پس از مصوبه ستاد ملی مقابله با کرونا اجراهای زنده لغو شد. از همان روزها در جلساتی که با صنف تهیه کنندگان و ناشران موسیقی و برخی هنرمندان داشتیم موضوع اجراهای آنلاین مطرح شد تا در ایام نوروز موسیقی همچنان کنار مردم باشد. پس از اینکه محدودیت های اجتماعی به همه امور تسری پیدا کرد و آگاهی عمومی در باره جدی بودن این بیماری بیشتر شد، نامه‌ای از مجمع صنفی ناشران موسیقی دریافت کردیم که در آن پیشنهاد شده بود برای حفظ سلامتی مردم اجراهای صحنه ای تا پایان اسفند تعطیل شود.
نسبت به زیان مالی هنرمندان بی‌تفاوت نیستیم
آینده صنعت موسیقی را در صورت تداوم شرایط موجود چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در جلسات این موضوع مطرح شد که با توجه به آگاهی مردم نسبت به کرونا حتی اگر اجراهای زنده موسیقی از سر گرفته شود، با استقبال روبرو نمی شود و برخی دوستان پیش بینی کرده بودند دست کم تا پایان شش ماه اول امسال اجراهای صحنه ای با اقبال مواجه نخواهد شد. اما به خاطر نقش موسیقی در ایجاد آرامش ذهنی برای مردم از طرفی و از سوی دیگر جلوگیری از ضرر اقتصادی دفتر موسیقی نمی‌توانست نسبت به این زیان مالی بی تفاوت باشد.
نظر دفتر موسیقی این بود که طرفین را به توافق برسانیم. از یک طرف هم سالن‌ها تخفیفاتی را در نظر بگیرند چون به هر شکل حتی در صورت بازگشایی باید با نیمی از ظرفیت خود پذیرای هنرمندان و مردم باشند، و از طرف دیگر قیمت بلیت‌ها به گونه‌ای افزایش یابد که ضررهای مالی هنرمندان را پوشش دهد و مردم برای خرید بلیت با مشکلات اقتصادی بیشتری روبرو نشوند.
آیا فکر می‌کنید با توجه به آگاهی مردم از خطرهای شیوع کرونا، کنسرت‌ها با استقبال مردم روبرو خواهند شد؟
ما در دستورالعمل بهداشتی که برای این موضوع تنظیم کردیم ضمن توجه به سه ضلع مثلث مربوط به این امر یعنی تهیه کنندگان و هنرمندان، سالن های اجراهای موسیقی و مردم، ۱۵ بند پیش‌بینی کردیم. از طرفی هم بین مجمع برگزار کنندگان موسیقی و سالن‌ها توافقی مبنی بر تخفیفاتی از سوی سالن‌ها صورت گرفت. برگزاری کنسرت‌ها با توجیه اقتصادی همراه باشند، اما ضلع سوم این مثلث یعنی مردم و اینکه ایا استقبال خواهند کرد یا خیر موضوعی است که تا کنون پاسخی برای آن پیدا نکردیم.
موضع ستاد ملی مقابله با کرونا و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این خصوص چیست؟
وزارت بهداشت هم در این امر دقت و وسواس خاصی دارد و پروتکل‌های (شیوه‌نامه‌های) بسیار جدی و ریزبینانه‌ای در این امر تهیه کرده است. اما هنوز پاسخ مشخصی از ستاد ملی مقابله با کرونا در باره اجتماعاتی از این دست به ما نرسیده است. تا جایی که اطلاع دارم این موضوع منوط به دستور وزارت کشور است و این بازگشایی ها در وزارت کشور دسته بندی و اولویت بندی دارد، بازگشایی سالن‌های موسیقی و تئاترها و ورزشگاه ها در اولویت های بعدی قرار دارد. اولویت‌ها مربوط به بازگشایی مشاغل است. ما در دفتر موسیقی از سویی حامی منافع دست اندرکاران صنعت موسیقی هستیم و از سوی دیگر همگام با دست اندرکاران صنعت موسیقی اولویت ما حفظ سلامتی مردم خواهد بود.
پس این شائبه که دفتر موسیقی برای آغاز مجدد کنسرت‌ها تحت فشار فعالان اقتصادی صنعت موسیقی است، بی پایه است؟
به هیچ عنوان تحت فشار نبوده و نیستیم و تن به فشارهای احتمالی نخواهیم داد. ذکر این موضوع شاید به رسیدن به پاسخ شما کمک کند که دست اندرکاران موسیقی افق روشنی را برای شش ماهه اول امسال برای صنعت موسیقی متصور نیستند. چون پیش بینی می‌کنند کنسرت‌ها در صورت بازگشایی با استقبال روبرو نمی‌شوند.
نظارت بر افزایش قیمت بلیت‌ها
با توجه ضررهای مالی در صنعت موسیقی در صورت بازگشایی سالن‌ها شاهد افزایش قیمت بلیت‌ها خواهیم بود. آیا در این مورد تدابیری اندیشیده شده است؟
یکی از موضوعات مورد گفت‌وگو دقیقا همین مورد بود. قرار شد سالن‌ها تخفیف بدهند اما همین سالن‌ها هم هزینه هایی از قبیل نیروی انسانی و هزینه های دیگری دارند. شاید برخی هنرمندان موسیقی با توجه به درآمدهای دوران قبل از کرونا بتوانند مدتی ولو یک سال تاب آورند. اما نوازندگان و صدابرداران از چنین پشتوانه مالی برخوردار نیستند و حتی اگر سالن‌ها مجبور به بازگشایی با نیمی از ظرفیت شده و برای اجراهای صحنه ای تخفیفاتی قایل شوند؛ قطعا با توجه به ضررهای مالی چند ماه گذشته ناچار به افزایش قیمت بلیت‌ها خواهیم بود؛ اما اینکه مردم این افزایش قیمت را در کنار پذیرش حضور در سالن‌ها بپذیرند موضوعی است که در حال حاضر پاسخ روشنی برای آن نداریم. اما بعد از اینکه ستاد ملی کرونا اعلام کند اینگونه اجتماعات می‌توانند شکل بگیرند حتما دفتر موسیقی در این بازه زمانی قبل از رسیدن به ایام محرم و صفر بر روی قیمت بلیت‌ها نظارت دقیقی خواهد داشت.
نوروزخانه و همکاری دفتر موسیقی و بنیاد رودکی در اجراهای آنلاین با استقبال روبرو شد، اما با توجه به اینکه اعلام کرده بودید این اجراها رایگان خواهد بود. چرا اجرای همایون شجریان بر خلاف اجراهای نوروزخانه و وعده دفتر موسیقی در مورد برگزاری رایگان کنسرت‌ها چرا رایگان نبود؟ این تضاد بین اعلام رایگان بودن اجراهای تالار وحدت و بلیت ده هزار تومنی اجرای همایون شجریان گمانه‌زنی‌هایی را در باره فقدان صداقت دفتر موسیقی در رایگان بودن این اجراها و زد و بندهای احتمالی مالی مطرح کرد. پاسخ شما چیست؟
اجراهای آنلاین از اجراهای خانگی هنرمندان در اسفند آغاز شد و چند اجرا هم در استودیوها برگزار شد. ما با شرکت‌ها گفت‌وگو کردیم که این امر به شکل جدی‌تر و رسمی‌تری برگزار شود. نگرانی وجود داشت که به واسطه پوشش اینترنت در تمام کشور بسیاری هموطنان موفق به دیدن این اجراها نشوند. در این میان نقش دفتر موسیقی صدور مجوز و نظارت بر محتوی است. هر اجرای آنلاینی که برگزار شده با مجوز دفتر موسیقی برای مجموعه ساترا (سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی) ارسال شده است. دفتر موسیقی در پروژه نوروزخانه هم نقش نظارت بر محتوی و صدور مجوز داشت. معتقدم شان دفتر موسیقی نظارت بر محتوی است و ما در موضوع قراردادها دخالت نمی‌کنیم، همچنین دفتر موسیقی دخالتی در قرارداد مالی ایرانسل و کنسرت شجریان نداشت.
از آنچه بین حامی این کنسرت و بنیاد گذشته اطلاعی دارید؟
در ارتباط با پروژه بنیاد رودکی و ایرانسل هم دفتر موسیقی و بنیاد رودکی دخالتی نکرده اند و مطلع نیستم ایرانسل با شجریان به چه صورت قرار بسته است. اگر قراردادهای نوروزخانه هم منتشر بشود مشخص خواهد شد که دفتر موسیقی هیچ دخالتی در قرارداهای هنرمندان و ساید نهادها نداشته است.
یعنی حتی پیگیری هم نکردید؟
تا جایی که اطلاع دارم و از مذاکرات با مدیران ارشد بنیاد، بین بنیاد و این شرکت‌ها قرارداد مالی وجود ندارد. اصل را بر همین حرف دوستان گذاشتم که قرارداد مالی وجود نداشته است. البته ما هم گله داریم از اینکه مردم وجهی پرداخت کردند و به دلیل ناکارآمد بودن تلویزیون تعاملی لنز موفق به دیدن برنامه نشدند.
از رایگان نبودن کنسرت شجریان راضی نیستیم
ایا برای پوشش بهتر این کنسرت امکان اندیشیدن تمهیداتی وجود نداشت؟
موضوع ناکارآمدی تلویزیونی تعاملی لنز را پیش بینی کرده بودیم و چه بسا تعدادی از تلویزیون های تعاملی به لنز گفته بودند آماده کمک هستند . کما اینکه تلوزیون تعاملی که پروژه نوروزخانه را پوشش داد فضای پوشش اینترنتی را برای حضور تلویزیون‌های تعاملی دیگر فراهم کرده بود و چیزی بیش از ۲۰ تلویزیون تعاملی و پلتفرم این اجراها را پوشش دادند. در مجموع کلیه عوامل معاونت هنری از اینکه برای کنسرت همایون شجریان مردم مجبور به پرداخت پول به تلویزیون تعاملی لنز شدند راضی نبودیم. چون هدف این پروژه صد در صد رایگان بودن این اجراها بود
با توجه به اینکه دخالتی در توافق بنیاد رودکی و حامی مالی برنامه نداشتید، به انتقاد ناشی از حضور ده‌ها مهمان حاضر در سالن چه پاسخی دارید؟
دفتر موسیقی حتی یک مهمان در این اجراها نداشته و حاضران در سالن یا تعداد معدودی خبرنگار بودند که با هماهنگی مستقیم ما امکان حضور داشتند یا عوامل فنی اجرایی سالن بودند. تعدادی که به عنوان مهمان در زمان اجراها در سالن بودند از طریق حامی مالی برنامه و نهادهای دیگر دعوت شده بودند.
همه چیز به کرونا بستگی دارد
با توجه به شرایط و ادامه همه‌گیری کرونا در کشور، پیش‌بینی دفتر موسیقی برای جشنواره های موسیقی از قبیل جوان، نواحی و فجر چیست؟
جشنواره موسیقی جوان را پیش از آغاز سال در اسفند و در زمان انتشار فراخوان طی جلسه ای با معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیر جشنواره و مدیر انجمن موسیقی مشخص شد مثل هر سال تا پایان اردیبهشت داوطلبان فرصت دارند فیلم اجراها را بفرستند. اما بعد از جدی شدن موضوع کرونا طی جلساتی قرار شد با دو شیوه راه را ادامه بدهیم. یکی اینکه فرض بر این باشد که در تیر و مرداد ستاد ملی مقابله با کرونا فضا را عادی اعلام کند و امکان حضور هنرمندان در تهران به وجود بیاید. دیگر اینکه در مرحله دوم هم اجراها به صورت غیرحضوری برگزار شود. در مرحله اول بعد از ارسال فیلم‌ها و بازبینی و ریزش ها از بین داوطلبان اگر امکان حضور در تهران برای دواطلبان فراهم شود که طبق روال معمول جشنواره برگزار شود و اگر این امکان فراهم نشد جشنواره جوان را غیرحضوری برگزار کنیم.
با توجه به خطر ناشی از شیوع کرونا بهتر نیست این جشنواره لغو شود؟
این جشنواره قابل حذف نیست و جزو جشنواره های خوب کشور است و از همه مهمتر از جشنواره‌هایی است که در زمینه استعدادیابی خوب عمل کرده است.
جشنواره نواحی چطور؟
درباره جشنواره نواحی هم که آبان برگزار خواهد شد، آیین‌نامه این جشنواره در مراحل پایانی تدوین قرار دارد که بعد از تدوین و تصویب ابلاغ خواهد شد. ضمنا استان کرمان طبق سنوات گذشته بر میزبانی این جشنواره در کنار دو استان دیگر تاکید دارد. جشنواره نواحی را نمی‌توان غیرحضوری برگزار کرد. چون ماهیت آن به گونه ایست که باید با حضور هنرمندان برگزار شود. برنامه اجرایی این جشنواره را برای برگزاری حضوری پیش بینی کردیم ولی تمام این پیش بینی ها وابسته به این موضوع خواهد بود که در آبان وضعیت کشور از لحاظ بیماری کرونا در چه وضعیتی باشد.
جشنواره سی و ششم فجر چه خواهد شد؟
همزمان با جشنواره سی و پنجم در سال گذشته شورای ارزیابی جشنواره تشکیل شد و طبق آیین نامه فعلی اگر این آیین نامه نیاز به تغییر داشته باشد، شورای ارزیابی باید در این مورد تصمیم گیری کند. در همین رابطه شورا حدود هفت جلسه تشکیل داد و اصلاحاتی را بر آیین نامه فعلی نوشت که برای مجموعه حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صنوف موسیقی، خانه موسیقی و مجموعه صنفی ناشران موسیقی و مجموعه صنفی هنرمندان موسیقی فرستاده شد. دوستان ملاحظات خود را اعلام کردند. پیش بینی من این است ظرف یک ماه آینده فرآیندهای اجرایی جشنواره سی و ششم را حضوری آغاز کنیم. اما در آبان یا آذر بسته به شرایط کشور کاملا مشخص شود چه تمهیداتی باید اندیشیده شود.
ارکستر سمفونیک، یک رهبر و دو نظریه
شنیده ها حاکی از آن است که مدیرعامل بنیاد رودکی تصمیم دارد ارکستر سمفونیک را بدون رهبر دائم با دعوت از رهبران میهمان اداره کند. از طرفی هیچ ارکستری در دنیا بدون رهبر ثابت نیست و نداشتن رهبر ثابت یعنی نداشتن برنامه مدون و نداشتن تمرینات مستمر و برنامه فصلی اجراها آیا دفتر موسیقی تصمیمی ندارد که در باره این موضوع با مدیر عامل بنیاد رودکی گفت‌وگو کند؟
روزی استاد لوریس چکناواریان به من گفت که وقتی من به عنوان رهبر مهمان به ارکستری در کشورهای دیگر دعوت می‌شوم، نهایتا یک یا دو جلسه با ارکستر تمرین می‌کنم. چون ان ارکستر در طول سال تمرینات مستمر و جدی دارد. من به عنوان رهبر تفسیر خودم از آن موسیقی را با ارکستر تمرین و ارائه می‌کنم. از همین صحبت می‌توان دریافت یک رهبر دائم تا چه میزان می‌تواند بر کیفیت تمرینات و اجراهای ارکستر تاثیر داشته باشد.
پس چرا در ایران این مشکل ایجاد شده است؟
در حقیقت در باره ارکسترها دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی اینکه بسیاری معتقدند یک ارکستر باید رهبر دائم داشته باشد و در طول هفته تمرین کند و آخر هفته کنسرت بدهد تا سرزنده و پویا باشد. دوم این که یک ارکستر می‌تواند رهبر دائم نداشته باشد و با رهبران مهمان بسته به رپرتوار تمرین کند و کنسرت بدهد. پس به صورت قطع نمی‌توان گفت کدام یک از این دو دیدگاه غلط است چون هر دیدگاهی طرفداران خودش را دارد.
از تلاش‌های بنیاد رودکی در این زمینه اطلاعی دارید؟
مدیرعامل بنیاد رودکی هم در این باره همواره در حال رایزنی و تعامل است و هفته گذشته هم با من جلسه داشت. اما در باره مدیریت ارکستر و انتخاب رهبر دفتر موسیقی قدری عقب تر از بنیاد حرکت می‌کند. چون موضوعات مختلفی از قبیل بودجه و دستمزدها از طریق بنیاد رودکی صورت می‌گیرد. همه باور داریم هرچه زودتر یک حلقه فکری با حضور کارشناسان تشکیل شود و موضوع به سرانجام برسد.
اینکه چون این دو نظریه هرکدام طرفدارانی دارد دلیلی بر صحت هر دو نظر نیست. یعنی طرفداران یک نظریه شرط لازم و کافی برای صحت موضوع یا نظریه نیستند. نظریه اداره ارکستر بدون رهبر ثابت نظریه اشتباهی است. چگونه یک ارکستر بدون رهبر دائم می‌تواند به برنامه مدون برسد و چگونه می‌توان برای یک ارکستر بدون رهبر دائم چشم اندازی ولو میان مدت متصور شد؟
به نظر من باید در باره آینده ارکسترها قدری صبر کنیم تا دوستان رایزنی کنند و به نتیجه جامع برسند. چون فکر می‌کنم در آینده ارکسترها دچارتغییر شوند. کاملا در جریان هستم دوستان در بنیاد رودکی از زمان تعطیلی رویدادهای فرهنگی و تعطیلی ارکسترها نهایت استفاده را برای رایزنی و رسیدن به نتیجه می‌برند و در روزهای آتی با یک طرح جدید از سوی دوستان بنیاد رودکی روبرو می‌شویم.
محمد الهیاری به عنوان مدیرکل دفتر موسیقی معتقد به وجود رهبر دائم برای ارکستر سمفونیک هست یا خیر؟
بر اساس دانشی که دارم تصور می‌کنم یک ارکستر به مدیر هنری ثابت و حلقه فکری که کار رهبری را انجام بدهد و متناسب با اجراهای پیش رو و برای ارکستر در یک اجرای خاص یا مناسبت خاص از رهبران مختلف دعوت بشود، نیاز دارد. تصور می‌کنم ارکستر مانند یک دانشگاه است و نوازندگان باید با دانش رهبران مختلف به مثابه اساتید مختلف بهره مند شوند.
اینکه ارکستر باید از رهبران مهمان مختلف بهره مند شود منافی این نیست که ارکستر باید رهبر ثابت داشته باشد و می‌توان در بازه زمانی مشخصی از رهبر ثابت برنامه خواست و ارکستر به تقویم اجرایی مشخص و رپرتوارهای مشخص برسد و معلوم شود در چه زمان‌هایی ارکستر نوازنده های میهمان داشته باشد. در کل معتقدم می‌توان با حضور رهبر ثابت از رهبران مهمان هم بهره برد.
دوران کرونا و خانه‌نشینی مردم باعث بروز نگاه متفاوتی به شبکه های اجتماعی نظیر اینستاگرام و یوتیوب و تقریبا مشخص شد این شبکه ها در ذات مخرب نیستند. در این دوران شاهدپخش بسیاری اجراهای خانگی هنرمندان در این شبکه‌ها بودیم، ایا این فعالیت‌ها با مجوز دفتر موسیقی انجام شده است؟
شبکه های اجتماعی نظیر اینستاگرام یا یوتیوب که در چهارچوب قوانین جمهوری اسلامی فعالیت نمی‌کنند، تابع مجوز نیستند و مجوزی از سوی دفتر موسیقی برای فعالیت آنها صادر نشده است.
یعنی این فعالیت‌ها جرم محسوب می‌شوند؟
از نظر حقوقی جنبه مجرمانه آنها را نمی‌دانم. ولی به هر حال این شبکه ها جزء شبکه‌هایی هستند که به لحاظ قانونی تایید نمی‌شوند، اما از طرفی هم اجراهای خانگی و سخنرانی های زنده در این شبکه ها در زمره فعالیت‌های رسمی هم نیستند که بشود برایشان پیش بینی جرم کرد. اما خوشبختانه هنرمندان ما هنگام بهره برداری از این شبکه ها عموما چهارچوب‌ها و قوانین کشور را رعایت می‌کنند. بسیاری از این افراد هم اصولا هنرمند رسمی نیستند که فعالیت های آنها به هر شکل در چهارچوب قوانین پلیس فتا بررسی خواهد شد.