یکی از مهم‌ترین عوامل زیبایی ساختار شهری، داشتن چشم‌انداز برای ساخت بناها و همسان‌سازی تراکم‌ها در محلات مختلف شهر است، عاملی که در صورت رعایت نشدن، باعث ایجاد ساختار شهری ناهمگون و نامنظم می‌شود که نتیجه آن متضرر شدن اکثریت در قبال سودهای کلان عده‌ای اندک است.
این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که شهر از وجهه و بافت تاریخی برخوردار باشد و ارزش حفظ میراث گذشتگان اگر از درآمدزایی و سرمایه‌گذاری بیشتر نباشد، به طور حتم کمتر نیست.
برخی کارشناسان معتقدند که روند شهرسازی و توسعه عمرانی شهر بیرجند که پس از استان شدن این دیار، با پیشرفت بیشتری در حال انجام است، در برخی مناطق بدون برنامه و نقشه از پیش تعیین‌شده، صورت می‌پذیرد چراکه نبود ساز و کار مدون و نقشه شهری مصوب در بیرجند باعث سلیقه‌ای شدن مقوله شهرسازی در مرکز استان شده است.
انبوهسازی با زیرساخت‌های ۵۰ سال قبل همخوانی ندارد
یکی از شهروندان بیرجندی در این خصوص معتقد است که انبوهسازی و ارتفاع‌سازی در بافت‌های موجود تضییع حقوق شهروندی و ناهمگونی سیما و منظر شهری خواهد بود.
رضا فروزانفر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، محروم شدن مجاوران ساختمان‌های مرتفع از نعمت نور آفتاب، کمبود سرانه‌های خدماتی، فضاهای آموزشی، فرهنگی، بهداشتی و ورزشی را از جمله مواردی ذکر کرد که در سایه بلند مرتبه‌سازی می‌تواند در شهرها مشکل‌ساز شود.
وی افزود: افزایش ترافیک و کاهش آرامش شهروندان نیز از مواردی است که باید در بحث بلند مرتبه‌سازی به آن توجه کرد.
این شهروند بیرجندی که منزلش در مجاورت ملکی واقع شده و قصد ارتفاع سازی در آن وجود دارد عنوان کرد: برای این ملک پروانه‌ای با ۱۲ سقف از سوی شهرداری صادر شده که در سه هزار و ۵۰۰ متر مربع زیربنا ساخته و ۵۰۰ درصد هم تراکم برای آن در نظر گرفته شده است.
وی گفت: از دید اهالی محله این قبیل ساخت و سازها تضییع حقوق تک‌تک شهروندان است زیرا چنین ساختمان‌هایی اگر در سایر محلات هم تعمیم پیدا کند قطعا فاجعه‌ای برای شهرسازی خواهد بود.
فروزانفر عنوان کرد: تاکنون پیگیری‌های زیادی برای جلوگیری از صدور چنین پروانه‌هایی انجام شده اما آن قدر قوانین پچیده است که هر سازمانی از قوانین موجود تفسیر و تعبیری متفاوت دارند.
وی تفاوت عرض معبر را یکی از محل‌های اعتراض بین شهروندان و مسوولان شهرداری دانست و اضافه کرد: انتظار می‌رود در چنین مواقعی قوانین اصلاح و یا شفاف سازی شود تا حقی از شهروندان ضایع نشود.
این شهروند با بیان اینکه کمیسیون ماده پنج نیز در اینگونه موارد از حقوق شهروندان دفاع نمی‌کند اظهار داشت: شبکه آبرسانی که مربوط به ۴۰ سال پیش است آیا خواهد توانست در آینده پاسخگوی جمعیت زیادی در اینگونه مجتمع‌های مسکونی باشد؟
وی تاکید کرد: باید شهرداری انبوهسازی را به مناطق خاصی از شهر هدایت کند که از لحاظ تامین زیرساخت‌های شهری هم دچار مشکل نباشند.
فروزانفر گفت: در حالی شهردار بیرجند معتقد است که سیمای فعلی محلات باید حفظ شود، اما بدنه کارشناسی شهرداری با تفسیر قوانین به دنبال صدور پروانه‌های ساختمانی با تراکم بالا هستند که می‌توان آن را مصداق تراکم فروشی دانست.
وی با بیان اینکه مشوق‌های طرح تفصیلی شهر بیرجند هم به نفع انبوه سازی است افزود:با توجه به شرایط فعلی شهر بیرجند و زیرساخت‌های موجود که از پنج دهه قبل تغییری نکرده به نظر می‌رسد کشش انبوهسازی در محلات قدیمی شهر وجود نداشته باشد.
وی با تاکید بر اینکه باید قوانین با وضعیت موجود شهر بازنگری شود اضافه کرد: تاکنون شورای شهر همکاری خوبی با شهروندان و خواسته آنها داشته اما به نظر می‌رسد مصوبه‌های شورای شهر کارایی برای مجریان قانون ندارد و باز هم به کمیسیون تطبیق فرمانداری استناد می‌کنند.
فرهنگ، لازمه انبوهسازی در شهر بیرجند
یکی از فعالان فرهنگی بیرجند هم با تاکید بر اینکه هر معماری شهری باید متناسب با اقلیم و فرهنگ آن جامعه باشد گفت: در استان‌هایی مثل خراسان جنوبی که دارای فرهنگ غنی و اصیل است، انجام کارهای عمرانی مانند ساخت و سازها با رعایت شرایط فرهنگی و اقلیمی منطقه باشد.
بی‌بی مهناز موسوی اضافه کرد: آنچه امروز موجب شده چهره ناهمگون در استان ایجاد شود، نبود نگاه جامع در خصوص معماری شهری است یعنی شهرداری‌ها به فروش تراکم و اخذ جریمه از تخلفات ساختمانی به عنوان منبع درآمد خود نگاه می‌کنند که موجب شده نسبت به مسائل فرهنگی در ساخت و سازها حساسیت لازم وجود نداشته باشد.
وی تصریح کرد: از سوی دیگر انبوه‌سازان به دنبال استفاده حداکثری اقتصادی از یک قطعه زمین هستند و نبود نگاه جامع در معماری شهری موجب شده تا به ویژگی‌های اقلیمی و فرهنگی توجه لازم و کافی نشود.
این فعال فرهنگی در شهر بیرجند گفت: به نظر می‌رسد در بحث رعایت ویژگی‌های اقلیمی باید از نماهای متناسب با منطقه استفاده شود و در فرهنگ غالب خراسان جنوبی مشرف بودن ساختمان‌ها به یکدیگر بسیار ناخوشایند است در حالی که امروز به شکل گسترده این اقدام انجام می‌شود و کسی هم پاسخگو نیست.
وی اظهار داشت: بعضی از جاها در وسط یک بافت سنتی که همه خانه‌ها شکل ویلا و باغ داشته به ناگاه مثل یک قارچ چندین مجتمع انبوه به بهره‌برداری رسیده و چهره شهر را ناهمگون کرده است که شرایط زندگی را برای ساکنان دشوار می‌کند.
حقوق شهروندی اولویت انبوهسازی
یک عضو شورای اسلامی شهر بیرجند معتقد است که حقوق شهروندان در زمینه انبوهسازی اولویت دارد.
مرتضی یزدان شناس گفت: بلند مرتبه‌سازی معمولا بر اساس طرح تفصیلی و طرح جامع که راه و شهرسازی ابلاغ کرده پروانه ساختمانی صادر می‌شود.
وی افزود: البته پروانه صادر شده بستگی به معبر و متراژ زمین دارد که بر این اساس تعداد طبقات مشخص می‌شود.
این عضو شورای اسلامی شهر بیرجند اظهار داشت: اخیرا در سطح شهر به دلیل کمبود زمین یا افزایش هزینه‌های ساخت و ساز مالکان تمایل دارند حداقل یک یا ۲ طبقه غیرمجاز ساخته شود تا هزینه کمتر پرداخت کنند و سود بیشتر به دست بیاورند.
وی عنوان کرد: این بحث در کمیسیون عمران شورای شهر مطرح شده و پیشنهاد کرده‌ایم شهرداری مطالعه و بررسی داشته باشد تا برای بلند مرتبه‌سازی نقاط خاصی در شهر مد نظر باشد.
یزدان شناس گفت: همواره تعداد طبقات زیاد در معابر کم عرض مورد اعتراض شهروندان است که نماینده ولی فقیه در استان هم بر این موضوع تاکید داشتند که حرمت خانواده و حریم منازل حفظ شود.
وی تصریح کرد: شهرداری حدود یک ماه فرصت دارد تا مطالعات لازم را برای انتخاب مکان مناسب بلند مرتبه‌سازی در شهر بیرجند انجام داده و پیشنهادات لازم را به شورای شهر ارایه دهد.
عضو شورای اسلامی شهر بیرجند گفت: شورای شهر به عنوان نماینده مردم این دغدغه را درک کرده و تلاش می‌کند تا مشکلات موجود به نحوی رفع شود هرچند ممکن است درآمدهای شهرداری هم کاهش پیدا کند اما بیشتر به دنبال آسایش مردم هستیم.
بلندمرتبه سازی مشوقی برای تغییر سبک زندگی
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بیرجند نیز درباره ضوابط بلندمرتبه‌سازی شهر بیرجند گفت: یکی از مبناهای طرح جامع شهر بیرجند که سال ۷۷ ابلاغ شده بلندمرتبه‌سازی و تشویق مردم به تراکم و تغییر سبک زندگی از ویلایی به آپارتمان‌نشینی است.
حمید فخیم‌زاده افزود: براساس ضوابط طرح تفصیلی و مقررات ساخت و ساز شهر هم این موضوع دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه ساخت و ساز در شهر بیرجند براساس مساحت زمین و عرض معبر عرصه دارای ۲ طبقه است یادآور شد: تعدادی طبقات براساس عرض معبر و برخی طبقات هم براساس مساحت زمین تعلق می‌گیرد که هر کدام کمتر باشد ملاک صدور پروانه ساختمانی است.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بیرجند با اشاره به ساخت ساختمان‌هایی با بیش از ۱۰ طبقه در شهر بیرجند اضافه کرد: این مهم وابسته به مساحت زمین و عرض معبر بوده و این جزو ضوابط تشویقی صدور پروانه برای افرادی که است که متقاضی انبوهسازی هستند.
وی عنوان کرد: تا ۱۰ طبقه صدور پروانه در اختیار شهرداری است و بیش از آن نیاز به مصوبه کمیسیون ماده پنج استان دارد.
فخیم‌زاده با اشاره به اعتراضات شهروندان درخصوص معایب بلند مرتبه‌سازی شهر بیرجند نیز گفت: در بافت‌های تاریخی و روستاشهری ضوابط محدود کننده داریم و این ضابطه بلندمرتبه‌سازی اجرا نمی‌شود.
وی افزود: برخی هم به این اعتراض‌ها انتقاد دارند زیرا معتقد هستند که باید از زمین به عنوان یک کالای تجدیدناپذیر بهترین استفاده را برد.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بیرجند با بیان اینکه هر ۲ تفکر برای شهرداری قابل احترام است تصریح کرد: برای شهرداری اجرای ضوابط طرح تفصیلی مهم است و زیاد تفاوتی در صدور پروانه ساختمانی با طبقات بالا ندارد.
وی گفت: برای هر طبقه ساختمانی که افزایش پیدا کند به ازای هر نفری که در آن واحد سکونت پیدا کند ۱۰۰ متر مربع استانداردهای خدماتی باید تامین شود لذا با توجه به کمبود زمین کار سخت می‌شود لذا از این طریق توازنی در افزایش تعداد طبقات و شدت استفاده از زمین باید وجود داشته باشد.
فخیم‌زاده ادامه داد: هر ملکی که پروانه برای آن صادر می‌شود به تناسب مجاورت‌ها از طبقه چهار به بعد باید عقب نشینی پلکانی را انجام دهد که هدف از آن تامین نور همسایگان است.
وی با بیان اینکه تلاش می‌شود تا این مهم در شهر اتفاق بیافتد اضافه کرد: نمونه‌های متعددی در سطح شهر وجود دارد که این ضابطه را اجرا کرده‌اند اگرچه تخلفاتی هم مشاهده می‌شود که نمی‌توان کتمان کرد.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بیرجند گفت: در خیابان معلم با توجه به اینکه بیشتر زمین‌ها مساحت آن بالای ۷۰۰ متر مربع بوده در دهه ۷۰ پیش‌بینی شده که به لحاظ گنجایش معابر آن به سمت بلند مرتبه‌سازی برود.
وی افزود: این نگاه برای توسعه سبک زندگی آپارتمان نشینی در شهر بیرجند بوده که طرفدارانی هم دارد.
فخیم‌زاده با تاکید بر اینکه استفاده از زمین‌هایی که خدمات زیربنایی در آن تامین شده اهمیت بیشتری دارد عنوان کرد: به هر صورت ساخت و ساز در ارتفاع بلند باید متناسب با منازل ویلایی شهر باشد.
وی مساحت شهر بیرجند را سه هزار و ۶۰۰ هکتار عنوان کرد و گفت: تبدیل شهر به هشت یا ۱۰ هکتار صرفا به خاطر تمایل به زندگی ویلایی با منطق شهرسازی همخوانی ندارد زیرا باید توان فنی و اجرایی خدمات زیربنایی و روبنایی شهر در نظر گرفته شود.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بیرجند گفت: طرح جامع شهر بیرجند سال ۸۱ و طرح تفصیلی شهر بیرجند در سال ۸۷ برای ۲۷۹ هزار نفر جمعیت ابلاغ شده که عرف بر آن است بعد از ۱۰ سال به‌روزرسانی شود اما به طور مثال در مشهد طرح مربوط به سال ۵۸ است.
وی افزود: اگر طرح بازنگری شود اتفاق خوبی خواهد بود اما طرح جامع و تفصیلی شهر بیرجند از کارافتاده نیست و متناسب با جمعیت فعلی شهر می‌توان از آن استفاده کرد.