شنیدن خبر آتش‌سوزی جنگلها و مراتع و مشاهده سوختن قامت بلند گونه‌های درختان از آتش بی‌توجهی‌ها و ادامه تکرار غم‌انگیز آن پس از سالها، فصل مضاعفی است در کنار دردهای دیگر عرصه‌ها همچون تخریب، تصرف، قاچاق، آفات و خشکسالی که علاوه بر تحمیل هزینه‌های کلان بر اقتصاد ملی، مثل خوره این ذخایر گرانبها را تا امروز به نابودی کشانده است.
با توجه به وقوع آتش سوزی‌های پیوسته در سالهای اخیر و شدت وقوع این معضل در سال جاری، استفاده از فناوری نوین به جای روش‌های سنتی و غیر کارآمد برای اطفا حریق در عرصه‌های جنگلی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
افزایش گشت مراقبت، مشارکت‌های مردمی، آموزش و فرهنگ‌سازی و ارتقای تجهیزات اطفا حریق به اعتقاد کارشناسان از جمله راهکارهای اصولی برای مقابله و یا مهار به موقع با آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی ازجمله استان اصفهان است، مقوله‌هایی که هر کدام مهم و به برنامه‌ریزی اصولی و اقدام جدی نیاز دارد.
به اعتقاد کارشناسان، سرعت نابودی عرصه‌های جنگلی در ایران بسیار بالاست؛ ایران در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از نظر میزان نابودی مناطق جنگلی در اثر آتش سوزی‌ها، در رتبه چهارم قرار دارد.
حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی باید با مشارکت مردم انجام شود و در این زمینه آموزش مردم، برطرف کردن اختلافات و فرهنگ سازی از ضروریات اصلی به شمار می‌رود، برای نیل به توسعه پایدار همه نهادها و دستگاه باید برای حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب دست به دست هم بدهند، توسعه پایدار به این معنا که یک دستگاه متولی و انجام دهنده کار باشد نیست همه نهادها باید وظایف خود اقدام کنند، از سوی دیگر برخورد جدی با خرابکاران ضرورتی است بازدارنده که نباید از آن غافل شد.
استان اصفهان به مرکزیت شهرستان اصفهان با ۲۴ شهرستان، مساحتی معادل ۱۰.۷ میلیون هکتار دارد که بیش از ۹۰ درصد از این مساحت را معادل ۹.۸ میلیون هکتار عرصه‌های منابع طبیعی و ملی و از این میزان حدود ۴۰۳ هزار هکتار جنگل معادل (۴ درصد)، ۶ میلیون هکتار مرتع معادل (۶۴ درصد) و ۳ میلیون هکتار بیابان معادل (۳۲ درصد) در بر گرفته است.
جنگل‌های استان اصفهان بطور عمده در دو شهرستان فریدونشهر با ۴۰ هزار هکتار و سمیرم با ۲۵ هزار هکتار پراکنده است و سرانه جنگل در کمتر از ۰.۱ هکتار است اما با وجود سطح به نسبت کم از تنوع گونه‌ای خوبی (۳۵ گونه درختی ودرختچه ای) برخوردار است.
این استان از نظر تقسیم بندی نواحی رویشی در ۲ ناحیه رویشی زاگرسی و ایران تورانی قرار گرفته که ناحیه رویشی زاگرسی غرب و جنوب استان را شامل می‌شود و بقیه مناطق استان جزو ناحیه رویشی ایرانی تورانی است.
این استان واقع در مرکز کشور دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است و از این پهنه ۳.۲ میلیون هکتار معادل ۳۲ درصد سطح استان را اراضی بیابانی و شنزار تشکیل داده که به طور عمده در بخش‌های شمالی و شرقی آن پراکنش دارند، این اراضی مشتمل بر ۱۶ کانون بحرانی فرسایش بادی می‌باشند که حدود یکهزار ۱۰۰ هزار هکتار از استان را به خود اختصاص داده‌اند.
درباره مراتع استان اصفهان باید گفت که مشتمل بر مراتع ییلاقی ۱.۹ میلیون هکتاری و مراتع قشلاقی ۴.۳ میلیون هکتاری است و تعداد خانوار بهره بردار وابسته به مراتع حدود ۴۱ هزار خانوار بوده که ۷۵ درصد آنان ساکن روستا و ۱۵ درصد عشایر و مابقی مرتعداران مهاجر هستند.
بی شک حراست از منابع طبیعی بدون مشارکت مردم بسیار سخت است و در این راستا باید بیش از گذشته به شکل‌گیری تشکل‌های مردمی کمک کرد و تشکیل این چنین سازمان‌های محلی برای جلب مشارکت فعال مردم برای تصمیم گیری منطقی و اثر بخشی مناسب در زمینه حفظ منابع طبیعی باید بیش از گذشته دنبال شود.
افزایش گروه‌های گشت و مراقبت مرتبط با آتش سوزی به ۳ هزار نفر
به گفته رییس یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان، در مدت اخیر که احتمال آتش سوزی‌ها در جنگلها و مراتع افزایش یافته، در استان اصفهان با هماهنگی با فرمانداری‌ها و تشکیل اکیپ‌های همیاران طبیعت و مشارکت شوراهای اسلامی شهرها و روستاهای مشرف به عرصه‌های طبیعی موضوع آتش سوزی در جنگل و مهار آن به طور جدی دنبال می‌شود.
سرهنگ علیرضا طاهری در گفت و گو با ایرنا با هشدار به تمامی متخلفانی که عامدانه قصد ایجاد آتش سوزی دارند، تصریح کرد: هرگونه تخلف و وقوع حادثه در عرصه‌های طبیعی از رصد این نهاد به دور نخواهد بود و جریمه‌های سنگین در انتظار متخلفان خواهد بود و ما هشدار می‌دهیم که برخورد سرسختانه ای با خرابکاران خواهیم داشت.
رییس یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان ادامه داد: ۷۰ گروه عملیاتی گشت‌زنی و بررسی جنگل ها و مراتع در مدت اخیر راه اندازی شده و ۳ هزار نفر تحت عنوان دیده بان‌های منابع طبیعی با مشارکت بسیج در جنگل ها و مراتع فعالیت خود را آغاز کرده اند.
وی اضافه کرد: مطابق ماده ۴۷ قانون حمایت و حفاظت از جنگلها و مراتع، افرادی که عامدانه دست به آتش سوزی جنگلها و مراتع بزنند از ۲ تا ۱۰ سال حبس در انتظارشان خواهد بود و بر اساس ماده ۴۵ قانون، آتش زدن مزارع خشک سبب از ۲ ماه تا یک سال حبس پیش بینی شده است.
طاهری با بیان اینکه آموزش به مردم از طریق رسانه‌ها فضای مجازی و همچنین نحوه های مختلف آتش مهار کردن جز برنامه های اخیر این نهاد بوده است خاطرنشان کرد: ما از مردم درخواست می‌کنیم که در روزهای پیش رو در جنگلها و مراتع آتش روشن نکنند زیرا کوچکترین بی احتیاطی سبب وقوع آتش سوزی‌های وسیع می‌شود.
وی اظهارداشت: جنگلها و مراتع به نوعی ریه‌های تنفسی کشور و استان به شمار می‌روند و آتش گرفتن و مرگ آنها دودی است که به چشم خود انسان ها خواهد رفت.
رییس یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان به افزایش همکاری با آتش نشانی ها و بسیج در مدت اخیر اشاره کرد و گفت: هماهنگی های لازم با این ۲ نهاد صورت گرفته است.
لزوم استفاده از فناوری‌های نوین برای جلوگیری از آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی
به نظر عضو هیات علمی و استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، استفاده از تجهیزات پیشرفته و فناوری های نوین در زمینه پیشگیری و رصد آتش سوزی‌ها نقش اساسی دارد و باید از آنها در استان و کشور بیش از گذشته استفاده شود.
رضا جعفری در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه در فصول مختلف دمای هوا با دمای سطح زمین متفاوت است خاطرنشان کرد: بر همین اساس ممکن است در سطح جنگل و مرتع درجه دما بالاتر از درجه هوا باشد و همین امر سبب بالا رفتن احتمال آتش‌سوزی‌ها می شود.
وی اضافه کرد: برای مثال دمای هوای منطقه‌ای ممکن است ۴۰ درجه سانتی‌گراد اما دمای سطح جنگل یا مرتع آن محدوده ممکن است تا ۶۵ درجه سانتی‌گراد هم برسد و برای این امر باید از تصاویر ماهواره‌ای که به صورت سنجش از دور، دمای نقاط مختلف را می‌سنجند استفاده کرد و بر مبنای آمار و ارقام و محاسبات، اینکه کجا احتمال خطر بیشتر است را به دست آورد و از حیث مراقبت و حفظ آمادگی برای مهار آتش مورد توجه قرار داد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه درجه دما در عرصه‌های طبیعی مانند جنگلها و مراتع در مقایسه با زمین‌های کشاورزی، مناطق مسکونی در شهرها و روستاها بالاتر است اظهارداشت: بنابراین خطر در چنین عرصه‌هایی بیش از سایر نقاط است و باید بیشتر مراقب آنها بود.
جعفری با اشاره به اینکه جنگل‌هایی که احتمال آتش‌سوزی در آنها بالاست در جنوب و غرب استان واقع هستند، بیان کرد: پوشش های گیاهی نواحی نامبرده در مقایسه با شرق، مرکز و شمال استان باید بیشتر مراقبت شوند.
وی با تأکید بر اینکه از مهم‌ترین عوامل مهار به موقع آتش‌ها در جنگلها و مراتع و جلوگیری از خسارات وسیع، برخورداری از تجهیزات و امکانات پیشرفته و مورد نیاز است گفت: اداره‌های منابع طبیعی در استان و شهرستان‌ها باید بهترین امکانات را مهیا کنند تا بتوانند در زمان وقوع حوادث مشکلی در این خصوص نداشته باشند زیرا در زمان وقوع حریق، ثانیه‌ای از زمان را نباید از دست داد.
این پژوهشگر منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان اینکه رها کردن بطری‌های شیشه‌ای در طبیعت یکی از دلایل آتش‌سوزی‌ها به شمار می رود خاطرنشان کرد: مواقعی که آفتاب به سطوح شیشه‌ای یا بطری می‌تابد مانند ذره بین عمل کرده و باعث ایجاد حرارت و آتش سوزی در مناطق مختلف می‌شود بنابراین رها کردن اینگونه زباله در طبیعت اثرات زیانباری به همراه دارد.
جعفری به اهمیت فرهنگ سازی و آموزش به صورت عمومی برای حفظ منابع طبیعی اشاره کرد و ادامه داد: خود مردم باید بدانند که بی احتیاطی در طبیعت و برای مثال رها کردن آتش به حال خود، چه اثرات زیان بخشی برای جنگل و مرتع به دنبال دارد و تخریب محیط زیست چه اثرات دراز مدت نامطلوبی به همراه خواهد داشت.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان به ضرورت برخورد مناسب با متخلفان و سودجویان منابع طبیعی اشاره کرد و افزود: قوانین مرتبط با محیط زیست منابع طبیعی و آب و دیگر مواهب الهی کم نداریم اما به نظر می‌رسد در زمینه اجرا باید بسیار جدی تر از گذشته وارد عمل شویم تا سودجویان و تبهکاران نتوانند این داشته‌های الهی را برای منافع شخصی خود تباه کنند.
بی احتیاطی عاملی برای نابودی جنگلها و مراتع
در همین ارتباط معاون حفاظت و امور اراضی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان همکاری هرچه بیشتر اهالی مناطق جنگلی و مرتعی و دیگر شهروندان را برای جلوگیری از آتش سوزی در عرصه‌های طبیعی خواستار شد.
داریوش سعیدی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: از آنجا که از الان تا اواخر شهریور احتمال وقوع آتش سوزی در عرصه‌های طبیعی کشور و استان بالاست، لذا رعایت موارد پیشگیرانه مانند نیانداختن ته سیگار و کبریت در طبیعت و رها نکردن آتش به حال خود را همواره تاکید کرده ایم.
وی با بیان اینکه ۱۰ درصد از عرصه‌های منابع طبیعی استان با توجه به شاخص پوشش گیاهی اعم از مرتعی و جنگلی به عنوان پهنه‌های بحرانی و نیمه بحرانی از حیث احتمال بروز حریق شناسایی شده است.
معاون حفاظت و امور اراضی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان اضافه کرد: تمهیدات حفاظتی لازم به منظور کنترل و پیشگیری از آتش‌سوزی توسط این اداره کل در این مناطق که بیشتر در غرب و جنوب استان است پیش‌بینی شده و امیدواریم با مشارکت مردم و اهالی این مناطق شاهد بروز حریق و نابودی این داشته‌های با ارزش طبیعی نباشیم.
وی اضافه کرد: بارش‌های بهاری و افزایش پوشش گیاهی در پهنه‌های طبیعی استان از یک سو و پیش بینی هواشناسی مبنی بر افزایش نسبی دما طی روزهای آینده از سوی دیگر احتمال حریق در جنگلها و مراتع استان را افزایش می دهد.
معاون حفاظت و امور اراضی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان افزود: بر همین اساس شورایی در اداره کل به عنوان شورای حفاظت با محوریت پیشگیری و اطفا آتش‌سوزی احتمالی شکل گرفت که با هماهنگی مدیریت بحران در سطح استان و در شهرستان‌ها با هماهنگی فرمانداری‌ها و برنامه‌های پیشگیرانه و عملیاتی اجرا خواهد شد.
وی با اشاره به دسته‌بندی پهنه های طبیعی به به مناطق بحرانی شدید، بحرانی، نیمه بحرانی و سفید گفت: این بخش بندی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و دیگر داده‌های مرتبط با دما و پوشش گیاهی انجام شده و به بر مبنای آن و شدت خطرهای مختلف دستورالعمل های مرتبط به شهرستان‌ها ابلاغ شده است تا برنامه ریزی لازم صورت گیرد.
سعیدی خاطرنشان کرد: آتش‌سوزی های اخیر در جنگل‌های زاگرسی و مراتع در مرزهای استان نبوده و هیچ نوع آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های استان گزارش نشده است.
سعیدی با تاکید بر اینکه سخت‌ترین نوع اطفا حریق در ارتفاعات و مناطق سخت‌گذر است، اظهارداشت: برای این امر باید از بالگرد استفاده شود بنابراین تامین این وسیله برای کاهش هرچه بیشتر خسارات در آتش سوزی احتمالی ضروری است.
لزوم ارتقای توان و تجهیزات مهار آتش‌سوزی
استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، مهار به موقع آتش در جنگلها و مراتع را منوط به داشتن تجهیزات پیشرفته دانست و ادامه داد: متاسفانه در کشور تجهیزات به میزان کافی وجود ندارد و همین امر سبب می‌شود که سالانه بخش قابل توجهی از منابع طبیعی را از دست بدهیم.
مصطفی ترکش اصفهانی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به آتش سوزی‌های اخیر در برخی عرصه‌های طبیعی افزود: یکی از مشکلات اصلی مهار آتش همچون سایر کشورها دسترسی نداشتن به مناطق سخت‌گذر و ارتفاعات است و برای این موضوع نهادها و صنایع نظامی می‌توانند با ساخت تجهیزات برای مثال بالگردهای اختصاصی مهار آتش اقدام کنند
این پژوهشگر منابع طبیعی اضافه کرد: عمده آتش سوزی‌ها در مراتع و جنگلها به صورت عمدی و سهل انگاری رخ می‌دهد و بندرت عوامل طبیعی سبب این حوادث می‌شود.
ترکش اصفهانی ادامه داد: عده‌ای هستند که برای تصاحب اراضی، اختلاف با دیگر کشاورزان، مرتعداران و دامداران و دلایل دیگر به آتش زدن مراتع و جنگلها اقدام می‌کنند که نقش دستگاه‌های نظارتی و حقوقی و اجرای احکام بازدارنده بسیار مهم است.
این استاد دانشگاه اظهارداشت: گونه‌های گیاهی خاص مانند گَوَن و گیاهان تیغ دار با درجه اشتعال بالا وجود دارد که دام برای خوردن آن تمایلی ندارد و برخی دامداران و مرتعداران برای حذف این پوشش گیاهی و روییدن گیاه‌های علوفه ای دست به آتش زدن آنها می‌زنند.
وی اضافه کرد: آتش زدن بخشی از مراتع از جمله روش‌های اصلاحی اراضی در جهان به شمار می‌رود اما این عمل باید با تدابیر خاص و با روش‌های استاندارد از جمله رعایت زمان و شرایط مناسب انجام شود، برای مثال باید از آتش‌بُرها که برای مهار آتش در پهنه‌ها بکار می‌رود استفاده کرد تا آتش‌سوزی در بخش وسیعی از منابع طبیعی رخ ندهد.
ترکش اصفهانی با تاکید بر ضرورت حفظ پوشش گیاهی، خاطرنشان کرد: این موضوع با فرهنگ‌سازی و آموزش و اشاره مداوم تمامی جنبه‌های مثبت منابع طبیعی از جمله دلیل اصلی سلامتی انسان و ادامه حیاتش ضروری است.
وی با اشاره به اینکه مناطقی که دچار آتش‌سوزی می‌شود به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی در اولین بارندگی دچار فرسایش خاک خواهد شد، گفت: بنابراین می‌بینیم که خود آتش سوزی که به سبب از بین رفتن گیاهان و جانوران می شود تنها یک مشکل محض نخواهد بود و معضلات بعدی را در پی خواهد داشت.
عضو هیات علمی و استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان به افزایش احتمال آتش‌سوزی در مراتع و جنگلها در ایام پیش رو به دلیل بالا رفتن درجه حرارت اشاره و بیان کرد: نگهداشت منابع طبیعی و مشارکت برای ذخیره این داشته‌های الهی وظیفه همگانی است و نباید آن را مختص یک سازمان یا نهاد خاص قلمداد کرد.
ترکش اصفهانی به وقوع آتش‌سوزی های اخیر در کشور اشاره و اظهار امیدواری کرد که این حریق‌ها تعمدی و به دلیل ساخت ویلا و یا تصاحب اراضی نباشد.
وی تصریح کرد: احیای یک پهنه طبیعی یا جنگل مدت زمان طولانی می‌طلبد و حتی تا ۱۰۰ سال زمان نیاز دارد، بنابراین پیشگیری از وقوع هرگونه حادثه به ویژه آتش‌سوزی در راستای حفظ منابع طبیعی امری حیاتی به شمار می‌رود.
این استاد دانشگاه با اشاره به انجام پهنه‌بندی اراضی در اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان و دسته بندی منابع طبیعی از حیث آتش‌سوزی به بحرانی و نیمه بحرانی و سفید ادامه داد: اگر آتش سوزی ها را امری عمدی تلقی کنیم نمی توان از این شیوه استفاده کرد.
ترکش اصفهانی با تاکید بر سرمایه‌گذاری برای پایداری منابع طبیعی استان و کشور افزود: اگر چه آتش سوزی‌های اخیر ایران مانند حریق‌های چند وقت گذشته استرالیا و به آن وسعت نبود اما باید بدانیم که میزان جنگلها و مراتع کشورمان آنقدر نیست که انتظار داشته باشیم با آتش سوزی هایی حتی محدود تمامی آنها حفظ شود.
وی تاکید کرد: باید همین داشته های حداقلی را هم حفظ کنیم و به نسل آینده بطور سالم تحویل دهیم، همچنین آموزش، فرهنگ سازی و قوانین بازدارنده درخصوص منابع طبیعی باید به شکلی باشد که در سالهای آینده میزان تخریب و حوادث به حداقل ممکن خود برسد.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان به اهمیت بخشیدن به دیدگاه پیشگیری در تخریب بویژه جلوگیری از آتش سوزی به جای مهار اشاره کرد و افزود: برای این موضوع باید برنامه‌های ویژه‌ای در سطح عمومی بوسیله رسانه‌ها تولید و پخش شود.
به اعتقاد متخصصان امور جنگل و محیط زیست، عرصه‌های طمعه حریق شده، حداقل ۱۰۰ سال زمان می‌برد تا دوباره احیا شود.
طبق آمار موجود مساحت جنگل های کشور ۱۲ میلیون هکتار و متوسط سرانه فضای جنگلی برای هر نفر ۱۸صدم و متوسط جهانی این رقم هشت دهم هکتار است پس استفاده از فناوری‌های نوین و پیشرفته برای اطفا حریق و بکارگیری هر راهبرد علمی و اصولی برای حفظ عرصه‌های جنگلی ضروری است.