روزنامه ابتکار در گزارشی از چرخش مواضع کشورهای عربی در قبال قطر آورده است: مقامات قطری اعلام کرده‌اند که آمادگی دارند از طریق دیپلماتیک تنش‌های موجود با همسایگان عرب خود را کاهش دهند به طوری که نماینده قطر در سازمان ملل متحد تصریح کرده که دوحه از هر مناسبتی برای همکاری با کشورهای حاشیه خلیج فارس در جهت آغاز گفتوگوهای بیقید و شرط جهت عبور از بحران فعلی استقبال می‌کند. همچنین بنا بر گزارش خبرگزاری بلومبرگ، روز جمعه نیز محمد بن عبدالرحمان آل ثانی وزیر خارجه قطر در گفتوگو با شبکه الجزیره به یک ابتکارعمل جدید برای حل اختلاف با همسایگان خود و بازگشت وحدت به حاشیه خلیج فارش اشاره کرده است.
سیاست تهاجمی نافرجام
شکاف روابط در میان اعراب خلیج فارس زمانی آغاز شد که عربستان به همراه امارات، بحرین و مصر ضمن قطع روابط دیپلماتیک خود با قطر، به محاصره اقتصادی این کشور دامن زدند. عربستان و متحدانش قطر را به حمایت از تروریسم و مداخله در امور داخلی اعراب متهم کرده و برای از سرگیری روابط ۱۳ شرط برای دوحه تعیین کردند. از جمله مهمترین این شروط که قطر هیچگاه آنها نپذیرفت، قطع روابط با ایران و ترکیه، مسدود کردن حساب اعضای حماس، اخراج اخوانالمسلمین مصر، توقف فعالیت شبکه الجزیره و عذرخواهی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بود. در همان زمان جرقه محاصره قطر توسط عربستان و متحدانش سخنان منسوب به امیر این کشور پس از شرکت در اجلاس کشورهای عربی با حضور دونالد ترامپ بود. در ابتدا گفته شد که امیر قطر تصریح کرده که ایران وزنه مهمی در خاورمیانه و جهان اسلام است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و در عین حال افزایش تنش‌ها با تهران نیز به صلاح نخواهد بود. هر چند وزیر خارجه قطر بعد از انتشار این سخنان مدعی شد که امیر این کشور چنین سخنانی را مطرح کرده و خبرگزاری قطر توسط هکرها مورد حمله قرار گرفته است، اما چند روز پس از این ماجرا در اقدامی از پیش هماهنگ شده، عربستان به همراه امارات، بحرین، مصر و بعدها کشورهایی نظیر لیبی، مالدیو، سنگال، موریتانی، چاد، کومور، نیجر و گابن تمامی مناسبات سیاسی و اقتصادی خود را با قطر قطع کردند.
در همان زمان نیز کارشناسان معتقد بودند دلیل چنین اقدامی از سوی عربستان و متحدانش نه ادعاهای مطرح شده علیه قطر، بلکه واگرایی‌های علنی و خاموش ده‌های گذشته میان دوحه و ریاض بوده است. امری که به ناگهان در ژوئن ۲۰۱۷ به نقطه جوش خود رسید و علاوه بر افتراق بیسابقه میان کشورهای حاشیه خلیج فارس، به گفته برخی از ناظران مقدمات فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس را نیز فراهم آورد.
با این حال پس از گذشت سه سال از بحران خلیج فارس و مقاومت قطر در برابر عربستان و متحدانش که با کمک‌های ایران و ترکیه همراه بود، در اوایل هفته جاری کویت به عنوان میانجی میان قطر و کشورهای محاصره کنند، اعلام کرده که پیشرفت‌هایی در انجام مذاکرات صورت گرفته است. در همین رابطه بلافاصله پس از کویت و در حالی که عمان و پادشاه جدید این کشور نیز تحرکات ملموسی را در جهت کاهش تنش‌ها میان اعراب حاشیه خلیج فارس صورت داده است، عربستان سعودی نیز با کاستن از شروط سیزده‌گانه خود بار دیگر گره کوری بر تنش‌های موجود افزوده است. در همین راستا، عبدالله معلمی نماینده عربستان در سازمان ملل متحد به بیبیسی گفته که یکی از شروط مهم کشورهای چهارگانه برای حل و فصل اختلافات با قطر، پایان یافتن حضور نظامی ترکیه در این کشور و کاهش مناسبات با ایران است.
به گفته تحلیل‌گران امکان قبول این شرایط از سوی قطر بعید به نظر می‌رسد، خاصه آنکه روزنامه وال استریت‌ژورنال آمریکا هفته گذشته فاش کرد که ترامپ به عربستان و امارات فشار آورده که تحریم هوایی قطر را بردارند تا این کشور از فضای هوایی ایران استفاده نکند.
آسیب‌پذیری سعودی‌ها
در مقابل برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که عربستان سعودی با توجه به تغییر رفتار خود طی ماه‌های گذشته به خصوص درمورد ایران، یمن، سوریه، عراق و امارات به شدت به دنبال خروج از دام‌های خود ساخته است و تنها در این مسیر با مطرح کردن شروطی این چنینی قصد دارد در ظاهر امر وجهه خود را برای خروج آبرومندانه از بحران حفظ کند. در همین رابطه در حدود یک ماه قبل نشریه میدل ایست آی به نقل از دو مقام آگاه گزارش داد که محمد بن سلمان در گفت و گوی خود با مصطفی الکاظمی نخست وزیر جدید عراق خواستار میانجی‌گری بغداد در روابط با ایران شده است. طبق تحلیل‌های صورت گرفته سیاست‌های عربستان در مقابله با ایران و قطر و نیز جنگ یمن به نتیجه نرسیده است؛ به همین دلیل در شرایط کنونی و بحران فراگیر کرونا اعراب حاشیه خلیج فارس به این نتیجه رسیده‌اند که بیش از این نمی‌توانند با سیاست‌های آمریکا علیه ایران همکاری کنند و همین امر سبب شده تا به ناگهان طی چند ماه چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای در سیاست‌های خود اعمال کنند.
درواقع خارج کردن سامانه پاتریوت توسط آمریکا از عربستان و نیز وقایع خلیج فارس در سال گذشته بیش از هر زمان دیگری آسیب‌پذیری اعراب در منطقه را در مقابل ایران نمایان ساخته است. آنها اکنون به خوبی درک کرده‌اند که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس علاوه بر اختلافات اساسی، فاقد عمق استراتژیک و سیستم دفاع جمعی هستند و همین امر تهدیدی جدی برای آنها در مقابله با همسایگان و نیز اقتصاد به شدت متکی به نفت این کشورها خواهد بود.