در گزیده ای از گفت و گوی روزنامه آرمان ملی با احمد نقیب‌زاده استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و تحلیلگر روابط بین‌الملل، آمده است: یکی از مانفیست‌های اصلی مجلس یازدهم مبارزه با آمریکا و استکبار جهانی است و به‌نظر می‌رسد مجلس یازدهم نگاه ویژه‌ای به عرصه بین‌المللی خواهد داشت. این در حالی است که ترکیب مجلس یازدهم یکدست است و در صورت طرح لوایحی در این زمینه به احتمال زیاد تصویب خواهد شد. با این وجود این سوال وجود دارد که در شرایطی که اغلب نمایندگان حاضر در مجلس با برجام و رویکرد دولت حسن روحانی در زمینه سیاست خارجی مخالف بودند آیا در شرایطی که بحران جدی بین ایران و آمریکا اتفاق بیفتد این احتمال وجود دارد که مجلس یازدهم به سمت تصویب لوایحی مانند خروج ایران از برجام و یا افزایش سرمایه ایران در عرصه منطقه‌ای حرکت کند یا خیر. اتفاقاتی که ممکن است خیلی زود رخ بدهد. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی این موضوع «آرمان ملی» با دکتر احمد نقیب‌زاده استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.
با توجه به موضع‌گیری‌های اخیر رئیس و برخی نمایندگان مجلس دهم، رویکرد مجلس یازدهم را در عرصه بین‌المللی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا مجلس یازدهم در سیاست خارجی ایران تغییراتی همراه با گفتمان خود ایجاد خواهد کرد؟
مجلس یازدهم سیاست‌هایی که تاکنون جمهوری اسلامی در فضای بین‌المللی دنبال می‌کرده را ادامه خواهد داد. این در حالی است که دونالد ترامپ به احتمال زیاد در انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریکا به پیروزی خواهد رسید. به همین دلیل نمی‌توان انتظار تغییرات مهمی در روابط ایران و آمریکا و رویکرد ایران در عرصه بین‌المللی داشت. به‌نظر می‌رسد تهدیدها همچنان ادامه پیدا می‌کند و از سوی دیگر تحریم‌های آمریکا نیز تشدید خواهد شد. برخی گمان می‌کنند با توجه به اتفاقاتی که در آمریکا رخ داده احتمال اینکه ترامپ به یک رئیس‌جمهور چهارساله تبدیل شود زیاد است. این در حالی است که بنده چنین باوری ندارم و معتقدم ترامپ به احتمال زیاد دوباره به ریاست جمهوری انتخاب خواهد شد.
در صورتی که پس از دولت حسن روحانی یک دولت راست‌گرا روی کار بیاید و ترامپ نیز دوباره به ریاست جمهوری برسد، چه چشم‌اندازی پیش روی روابط ایران و آمریکا خواهد بود؟ آیا تقابل‌ها به حداکثر خود خواهد رسید؟
با تشکیل مجلس یازدهم و احتمال شکل‌گیری یک دولت راست‌گرا با ورژن تند این احتمال که رادیکالیسم در ایران شدت بگیرد وجود دارد. زمینه‌های این اتفاق نیز با شکل‌گیری مجلس یازدهم به وجود آمده است. در سال‌های اخیر ایران احتیاط معقولی در مقابل آمریکا در پیش گرفته و از برخورد مستقیم خودداری کرده است. با وجود این شرایط ممکن است به شکلی رقم بخورد که ترامپ که در دور نخست ریاست جمهوری خود احتیاط زیادی در مقابل ایران انجام می‌داد در دور دوم ریاست جمهوری خود این احتیاط را کنار بگذارد و تحرکات جدیدی را آغاز کند که این تحرکات در نهایت به درگیری‌هایی بین طرفین منجر شود. با این وجود این درگیری گسترده نخواهد بود و در حد محدودی صورت خواهد گرفت. واقعیت این است که تصمیم‌گیری درباره سیاست خارجی ایران در حوزه اختیارات مجلس نیست، بلکه ساختارهای نظام درباره آن تصمیم‌گیری خواهد کرد. مجلس در این زمینه نقش دارد اما به‌اندازه‌ای نیست که مسیر این سیاستگذاری‌ها را تغییر بدهد. در نتیجه تغییر نمایندگان مجلس نمی‌تواند نشانه‌ای برای تغییر مسیر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قلمداد شود. با این وجود مجلس یازدهم زمینه را برای تصمیمات سخت‌تری در زمینه سیاست خارجی ایران فراهم خواهد کرد و تصمیم‌گیران سیاسی با توجه به رویکرد مجلس یازدهم تصمیمات سخت‌تری خواهد گرفت.
آیا در برخوردهای احتمالی آینده بین ایران و آمریکا این احتمال وجود دارد که مجلس یازدهم به سمت اقداماتی مانند خروج از برجام و یا افزایش هزینه‌های نظامی ایران در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی حرکت کند؟
بله؛ چنین احتمالاتی وجود خواهد داشت. در سال‌های اخیر اقتصاد ایران صدمات جدی دیده است. به همین دلیل این احتمال که هزینه‌های زیادی صرف برخوردهای نظامی شود، کم است. اما محتمل است که مجلس یازدهم به سمت خروج ایران از برجام حرکت کند. آمریکا بیش از آنکه به‌دنبال برخورد نظامی با ایران باشد، دنبال تحریم‌های اقتصادی و فلج کردن اقتصاد ایران است. بنده این احتمال را قوی می‌بینم که اتفاقات کوچک بین ایران و آمریکا به یکباره شکل بزرگ و جدی به خود بگیرد. به همین دلیل وضعیت سیاست خارجی ایران در همین وضعی که هست در آینده نیز ادامه خواهد داشت و نمی‌توان به بهانه شکل‌گیری مجلس یازدهم انتظار داشت تغییرات مهمی در سیاست خارجی ایران رقم بخورد. شرایط به شکلی است که مجلس یازدهم ممکن است به سمت خروج از برجام حرکت کند. با این وجود بعید به‌نظر برسد با توجه به پیامدهای وحشتناکی که این تصمیم به همراه خواهد داشت چنین اتفاقی رخ بدهد. در چنین شرایطی علاوه بر اینکه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تشدید می‌شود پرونده ایران نیز به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده می‌شود و در نتیجه همه درها به روی ایران بسته می‌شود. بنده معتقدم مجلس بیش از آنکه رادیکال شود شعارگونه خواهد بود. به همین دلیل نمی‌توان عملکرد مجلس در راستای تغییرات اساسی در سیاست خارجی ایران حساب خاصی باز کرد. اگر مجلس یازدهم به‌دنبال انقلابی‌گری و مبارزه با استعمار است باید شرایط کشور، منطقه و جهان را نیز در نظر بگیرد. از سوی دیگر انقلابی‌گری با شعار محقق نمی‌شود. با نگاهی به افرادی که وارد مجلس شده‌اند نمی‌توان شرایطی را متصور شد که مجلس به سمت رادیکالیسم و تندروی افسارگسیخته حرکت کند. به‌نظر می‌رسد مجلس یازدهم از تاثیرگذاری زیادی برخوردار نخواهد بود.
ترامپ در ماجرای تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا با ذوق‌زدگی از عبارت «ایران متشکریم» استفاده کرد. از سوی دیگر وی عنوان کرد ایران منتظر رئیس‌جمهور بعدی آمریکا نباشد چون من دوباره به ریاست جمهوری انتخاب خواهم شد. این موضع‌گیری ترامپ در مقابل ایران به چه معناست؟
در شرایط کنونی به‌دلیل بحران داخلی که در آمریکا به وجود آمده و دولت ترامپ را در تنگنا قرار داده، وی دنبال یک فتح الفتوح است تا بتواند از این بحران و حتی انتخابات ریاست جمهوری سربلند بیرون بیاید. ترامپ متوجه این نکته شده که به دلایل مختلف و به خصوص پس از اتفاقاتی که پیرامون قتل جورج فلوید در آمریکا رخ داد، با کاهش محبوبیت مواجه شده و به همین دلیل به ایران و توافق با جمهوری اسلامی به‌عنوان یک فتح‌الفتوح نگاه می‌کند. این در حالی است که ما تغییراتی در رویکرد کشور در عرصه بین‌المللی مشاهده نمی‌کنیم. ما همواره بیش از آنکه به‌دنبال فرصت باشیم فرصت‌سوزی کرده‌ایم. بنده معتقدم اگر اراده‌ای برای تغییر در روابط وجود داشته باشد شرایط کنونی فرصت مناسبی است. البته نباید این نکته را فراموش کرد که آزاد کردن زندانی آمریکایی پاسخ مثبتی به آمریکا بود. به همین دلیل به‌نظر می‌رسد ابتکار عمل خاصی برای استفاده از فرصت ایجاد شده مشاهده نخواهد شد و نباید هم چنین انتظاری داشت. اینکه ترامپ از ایران تشکر کرده نشان می‌دهد ظاهرا می‌توان اقدامات موثری در زمینه ترمیم روابط انجام شود، البته آمریکا باید درک کند که باید به ایران بیش از اینها احترام بگذارد. ایران پاسخ برخی اقدامات را به بازگشت آمریکا به برجام منوط کرده است. آمریکا مدعی است که دوباره نمی‌تواند به برجام بازگردد و حتی تحریم‌های ایران را بردارد. بدون شک آمریکا درخواست‌های غیرمنطقی از ایران طلب می‌کند که ایران نمی‌تواند مطابق میل آنها اقدامات موثری انجام دهد.
اگر یک دموکرات مانند بایدن نیز به ریاست جمهوری آمریکا برسد این احتمال که آمریکا به برجام بازگردد منتفی است؟
بایدن عنوان کرده که اگر به ریاست جمهوری آمریکا برسد به برجام بازخواهد گشت. با این وجود وی در انتخابات آینده پیروز نخواهد شد و شانس چندانی برای پیروزی بر رقیب خود یعنی ترامپ نخواهد داشت. به احتمال نوددرصد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آینده آمریکا پیروز خواهد شد. تنها اگر در ماه‌های منتهی به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اتفاقات غیرمترقبه و غیرمنتظره‌ای در جامعه آمریکا رخ بدهد که به ضرر ترامپ شود دموکرات‌ها می‌توانند شانس زیادی برای پیروزی در انتخابات آینده برای خود متصور باشند. در غیراین صورت ترامپ دوباره به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب خواهد شد. وی نیز به‌دلیل اینکه یک بار از برجام خارج شده نمی‌تواند به راحتی تصمیم گذشته خود را نقض کند و دوباره به برجام بازگردد. در چنین شرایطی برای مردم آمریکا سوال‌های زیادی پیرامون این موضوع شکل خواهد گرفت و ترامپ ناچار خواهد بود به این سوال‌ها پاسخ بدهد.
آیا جنش اخیر در آمریکا در حمایت از سیاهپوستان یکی از این زمینه‌ها نبود که ترامپ را گرفتار کند؟ این در حالی است که نخبگان و روشنفکران آمریکا نیز از ترامپ حمایت نخواهند کرد. در چنین شرایطی ترامپ با اتکا به کدام پایگاه اجتماعی شانس زیادی برای رسیدن به قدرت خواهد داشت؟
پایگاه اجتماعی ترامپ را باید در بین توده‌های جامعه آمریکا جست‌وجو کرد که تغییر نکرده و همچنان در انتخابات آینده از ترامپ حمایت خواهد کرد. پایگاه اجتماعی نخبگان و روشنفکران در جامعه آمریکا درحدود بیست‌درصد است. این در حالی است که سیاهان نیز در حدود ده‌درصد دارای پایگاه اجتماعی هستند. به همین دلیل با اتفاقات رخ داده در جامعه آمریکا نمی‌توان انتظار داشت معادلات انتخابات آینده ریاست جمهوری در این کشور تغییر کند. تاریخ آمریکا بجز موارد محدودی نشان داده که اغلب ریاست جمهوری‌ها به‌صورت دو دوره‌ای خواهد بود. تنها در صورتی ترامپ در انتخابات آینده آمریکا به پیروزی دست نخواهد یافت که اتفاقات جدید و مهمی در جامعه آمریکا رخ بدهد که ترامپ را از صحنه خارج کند.
آیا برخی در ایران به شکست ترامپ در انتخابات آینده خوش‌بین هستند؟ آیا این خوش‌بینی در ساختارهای تصمیم گیر هم وجود دارد؟
بله؛ برخی به شکست ترامپ در انتخابات خوش‌بین هستند و ترامپ نیز به خوبی به این نکته آگاهی دارد. به همین دلیل نیز در موضع‌گیری اخیر خود به این نکته اشاره کرده است. با این وجود برخی به این مساله به‌عنوان یک فرصت نگاه می‌کنند. تجربه تاریخی نیز نشان داده ما کمتر از فرصت‌ها استفاده می کنیم. در سیاست خارجی دو مساله اختفا و سرعت دارای اهمیت است. به هر حال تا قبل از کرونا وضعیت اقتصادی مردم حال خوبی نداشت بود و به‌نظر می‌رسد پس از بحران کرونا نابسامان شود. در نتیجه شمار تهیدستان افزایش پیدا می‌کند و این مسائل باید مدنظر تصمیم‌گیران قرار گیرد.