مجتمع سنگ‌آهن سنگان خواف با یک میلیارد تن ذخیره یکی از ۱۰ معدن بزرگ سنگ‌آهن در جهان و تامین‌کننده خوراک اولیه برای تولید ۱۷.۵ میلیون تن کنسانتره، ۱۵ میلیون تن گندله و پنج میلیون تن سنگ‌آهن در ایران است.
مجموعه کانسارهای سنگان با ۳۰ درصد ذخایر سنگ‌آهن کشور در گستره‌ای به طول ۲۲ کیلومتر و عرض ۱۰ کیلومتر در ۳۰۰ کیلومتری جنوب شرقی مشهد، ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر خواف و ۱۸ کیلومتری شمال شرقی سنگان در جنوب شرقی خراسان رضوی و نزدیک مرز افغانستان قرار دارد.
بارزترین ویژگی‌های این معادن سنگ‌آهن امکان فعالیت‌های معدنکاری در طول ۱۲ ماه سال، وجود ماده معدنی در سطح زمین، کاهش هزینه‌های استخراج و معدنکاری و وجود عناصر نادر خاکی است که با مشارکت بخش دولتی و سازمان توسعه و نوسازی صنایع و معادن ایران (ایمیدرو)، فولاد سنگان، مجموعه اپال پارسیان، شرکت فراگیر توسعه سناباد و تعدادی دیگر از شرکت‌های بزرگ معدنی ایران الگوی موفق سرمایه‌گذاری و نمونه بسیار خوبی برای سایر نقاط کشور است.
دسترسی به محل کانسارهای سنگ‌آهن سنگان از ۲ مسیر آسفالته مشهد، تربت‌حیدریه، خواف، سنگان و مشهد، فریمان، تربت‌جام، تایباد و سنگان امکان پذیر بوده و معادن سنگ آهن در ۱۸ کیلومتری سنگان از طریق جاده اختصاصی آسفالته با سنگان، خواف و تایباد در ارتباط است و خط آهن سراسری که از تربت‌حیدریه به سوی هرات در افغانستان در حال احداث می‌باشد از جنوب سایت معدن سنگان عبور می‌کند.
عملیات اکتشاف مقدماتی در کانسارهای غربی و مرکزی سنگان خواف در سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۹ توسط شرکت ملی فولاد ایران و در سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ عملیات اکتشاف تفصیلی در کانسارهای غربی توسط کارشناسان شرکت ملی فولاد و شرکت مهندسی BHP (شرکت مشاور معدنی از کشور استرالیا) به اتمام رسید.
پس از آن طرح اکتشاف تکمیلی معادن سنگ آهن سنگان از سال ۱۳۸۳ توسط شرکت مهندسی معدنکاو در کانسارهای غربی A و کانسارهای شرقی آغاز شد و در حال حاضر فعالیت های اکتشافی تکمیلی توسط شرکت نوین معدن زیر نظر شرکت مشاورین کاوشکران در حال انجام است.
فعالیت‌های اکتشافی صورت گرفته در مجتمع سنگ آهن سنگان خواف شامل تهیه نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی، مگنتومتری، زمین‌شناسی ساختمانی، طراحی شبکه حفاری و برداشت داده ها، مدل‌سازی و تخمین ذخیره است.
مواد اولیه استخراجی حاصل از حفاری از ابتدا، پس از نمونه گیری در چهار انبار بایگانی شده است که در صورت نیاز در تمام مراحل استخراج معدن می‌توان به این آرشیو مراجعه کرد.
امروز (پنجشنبه ۲۲ خرداد سال جاری که توسط رهبر معظم انقلاب به سال جهش تولید نامگذاری شده)، ۲ واحد عظیم تولیدی با اشتغال پنج هزار نفر در سنگان خواف به بهره‌برداری می‌رسد.
این ۲ واحد تولیدی شامل کنسانتره و گندله سازی در مجتمع معدنی سنگان به صورت ویدئو کنفرانسی با فرمان رییس جمهوری افتتاح می‌گردد.
این واحدهای تولیدی در شرایط تشدید تحریم ها، شیوع ویروس کرونا و نیز بدون حضور حتی یک مهندس خارجی آماده افتتاح شده است.
کارخانه‌های پنج میلیون تنی کنسانتره فولاد سنگان با سرمایه گذاری فولاد مبارکه و ۲.۵ میلیون تنی "سیمیدکو" (صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد) با سرمایه گذاری فولاد خوزستان در راستای سیاست های وزارت صنعت، معدن و تجارت و برنامه های کلان ایمیدرو برای تامین خوراک صنعت فولاد و جلوگیری از خام فروشی راه‌اندازی میشود.
افزون بر ۵۰ درصد تجهیزات این کارخانه ها ساخت داخل است و احداث آن نیز توسط متخصصان ایرانی انجام شده است.
مدیرعامل شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان خراسان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در این شرکت جهش تولید در سالی که با همین عنوان نامگذاری شده، با تداوم توسعه زیرساخت‌های معدنی محقق شده است.
علی امرایی افزود: این در حالی است که شیوع بیماری همه‌گیر کرونا موجب افت تولید فولادسازان چین و اروپا شده است.
وی ادامه داد: کارکنان شرکت فولاد سنگان خراسان در شرایط بحرانی شیوع بیماری کرونا با رعایت همه دستورالعمل‌های بهداشتی، مقابله و پیشگیری، موفق به ثبت رکورد تولید ماهیانه گندله به میزان ۳۸۱ هزار و ۹۳ تن در ابتدای امسال شدند و رکورد خوبی را در سال جهش تولید در کشور و منطقه ثبت کردند.
مدیرعامل شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان خراسان گفت: این شرکت با ارسال روزانه بیش از ۱۶ هزار و ۲۰۰ تن گندله به صورت حمل ریلی، علاوه بر شکستن رکورد ارسال گندله توسط حمل و نقل ریلی طی یک ماه گذشته ضمن کاهش تردد حمل و نقل جاده‌ای، کاهش تصادفات و صیانت از محیط زیست، در جهت تامین مواد اولیه شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان بزرگترین فولادساز کشور گام برداشته است.
وی بر نقش راهبردی و محوری فولاد سنگان در تامین مواد اولیه کارخانه‌های فولاد در ایران تاکید کرد و افزود: مجتمع فولاد سنگان خواف با تبعیت از منویات رهبر معظم انقلاب و تلاش برای تحقق شعار سال از طریق ایجاد اشتغال و رشد تولید، گام‌های خوبی در جهت پیشرفت و خودکفایی در زنجیره تامین فولاد ایران در آینده نزدیک برمی‌دارد.
امرایی ادامه داد: طرح عظیم ساخت کارخانه تولید کنسانتره با ظرفیت تولید پنج میلیون تن با وجود تشدید تحریم‌های اقتصادی و نبود مهندسان خارجی و همچنین مشکلات شیوع بیماری کرونا لحظه‌ای تعطیل نشد و توسط متخصصان توانمند داخلی با سرعت خوبی پیش رفت و تکمیل شد و تمامی تجهیزات مورد نیاز به کشور حمل شد.
وی ساخت واحد تولیدی کنسانتره فولاد سنگان را یک جهش بزرگ در تولید این بخش توصیف کرد و گفت: در زمانی که دنیا به خاطر شیوع بیماری کرونا با تعدیل و افزایش نرخ بیکاری مواجه است افتتاح این کارخانه بستر رونق اقتصادی منطقه را افزایش می‌دهد.
مدیرعامل شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان خراسان افزود: ۷۰۰ نفر به صورت مستقیم و پنج هزار نفر به صورت غیر مستقیم در شرکت فولاد سنگان خراسان مشغول کار هستند.
وی ادامه داد: با وجودی که کمبود کنسانتره یکی از مشکلات مهم تولیدکنندگان گندله طی سال گذشته به شمار می‌رفت شرکت فولاد سنگان خراسان توانست با ثبت رکورد تولید روزانه ۱۵ هزار و ۷۵۰ تن بسیاری از مشکلات و کمبودهای این بخش را در کشور کاهش دهد.
مدیرعامل شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد سنگان خواف (سیمیدکو) هم به خبرنگار ایرنا گفت: راه‌اندازی واحد دو و نیم میلیون تنی گندله سازی این شرکت بستر جهش تولید را در بخش فولاد و سنگ آهن کشور هموار کرد.
محمد مدنی‌فر افزود: واحد گندله سازی شهید قاسم سلیمانی این شرکت طی ۲ ماه گذشته توسط متخصصان داخلی و در شرایط تشدید تحریم‌ها با هدف افزایش خودکفایی در صنعت فولاد راه‌اندازی شد.
وی ادامه داد: این واحد به صورت مکانیزه بوده و گندله بعد از تولید به صورت مستقیم به واحدهای تولیدی هدف در مجتمع سنگان خواف منتقل میشود.
مدیرعامل شرکت سیمیدکو به راه‌اندازی طرح فیلتراسیون به عنوان یکی از طرح‌های مهم این شرکت طی نیمه نخست امسال اشاره و بیان کرد: این طرح در استحصال آب و حفظ محیط زیست شرکت‌های معدنی نقش اساسی دارد.
وی گفت: راه‌اندازی طرح توسعه شرکت توسعه فراگیر سناباد در جلوگیری از خام فروشی مواد معدنی و همچنین اشتغال مستقیم در شهرستان خواف بسیار موثر است.
"گندله" سنگ‌آهن از کنسانتره این ماده معدنی با گلوله کردن (pelletizing) و پختن تولید شده و به عنوان ماده اولیه در کوره احیای مستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد (سیمیدکو) به عنوان یکی از واحدهای تابع "گروه فولاد خوزستان" با هدف اشتغال زایی و توسعه متوازن منطقه‌ای و تامین نیاز مواد اولیه واسطه‌ای صنایع تولید فولاد خام کشور به ظرفیت سالیانه ۲.۵ میلیون تن کنسانتره و گندله در سال ۹۲ در سنگان خواف واقع در ۳۰۰ کیلومتری جنوب شرقی مشهد فعالیت خود را آغاز کرد.
مدیرعامل مجتمع سنگان خواف هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا مهمترین رویکرد و اهداف این مجتمع را برای پنج سال آتی استخراج ۳۰۰ میلیون تن باطله و ۱۳۰ میلیون تن سنگ‌آهن اعلام و بیان کرد: قرارداد باطله برداری با مبلغ ۳۰ هزار میلیارد ریال نهایی شده و بر این اساس ظرف ۲ سال آینده ظرفیت نهایی تولید کنسانتره در این مجتمع به ۱۷.۵ میلیون تن و گندله سازی به ۱۵ میلیون تن می‌رسد.
علی همتی گفت: برنامه اکتشاف در وسعت ۱۶.۵ کیلومتر مربع در سنگان خواف آغاز شده که با دستیابی به ذخایر جدید، بر مجموع سنگ آهن این مجموعه افزوده می‌گردد.
وی افزود: میزان استخراج سنگ آهن در این مجتمع طی سال گذشته با افزایش ۵۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن به هشت میلیون و ۳۸۰ هزار تن رسید.
مدیرعامل مجتمع سنگان خواف ادامه داد: با استخراج این میزان سنگ آهن ۱۰۴ درصد اهداف مجتمع سنگان خواف طی سال ۱۳۹۸ محقق شد.
وی گفت: امسال که به عنوان سال جهش تولید از سوی رهبر معظم انقلاب نامگذاری شده است هدف گذاری مجتمع سنگ آهن سنگان خواف، استخراج ۱۵.۲ میلیون تن سنگ آهن و ۳۵ میلیون تن باطله برداری است و با آغاز به کار پیمانکاران جدید، برداشت ۴۳۰ میلیون تن سنگ آهن و باطله برداری طی پنج سال آینده در برنامه اصلی این مجتمع قرار دارد.
همتی افزود: این مجتمع تامین سنگ‌آهن مورد نیاز کارخانه‌های کنسانتره این منطقه و از طرفی دستیابی به ذخایر جدید را دنبال می‌کند و با انتخاب پیمانکار اکتشاف در محدوده‌های کمتر اکتشافی، اکتشافات تکمیلی به میزان ۲۰ هزار متر را طی پنج سال آینده در دستور کار خود قرار داده است.
وی ادامه داد: پس از انتخاب پیمانکار، حفاری و اکتشاف حدود هفت هزار متر برای سال جاری در دستور کار قرار دارد که برای تحقق این امر هزار نفر اشتغالزایی توسط شرکت‌های معدنی در مجتمع طی امسال صورت می‌گیرد و طی سال‌های آینده میزان اشتغال افزایش می‌یابد.
مدیرعامل مجتمع سنگان خواف تولید سنگ‌آهن دانه‌بندی شده را از دیگر رویکردهای این مجتمع برای امسال ذکر و بیان کرد: در این راستا بعد از طی مراحل قانونی، پیمانکاران برای چهار واحد سنگ شکن جذب می شوند که با احتساب این امر ظرفیت تولید محصول سنگ‌آهن دانه‌بندی در سنگان خواف به ۱.۸ میلیون تن می‌رسد.
وی گفت: با شروع به کار پیمانکاران در واحدهای سنگ‌شکن برای ۲۵۰ نفر در این بخش‌ها اشتغال ایجاد میشود.
همتی مهمترین رویکرد و اهداف این مجتمع را برای پنج سال آینده "استخراج ۳۰۰ میلیون تن باطله و ۱۳۰ میلیون تن سنگ‌آهن" ذکر کرد و افزود: قرارداد باطله برداری با مبلغ ۳۰ هزار میلیارد ریال نهایی شده و بر این اساس ظرف ۲ سال آینده ظرفیت نهایی تولید کنسانتره در این مجتمع به ۱۷.۵ میلیون تن و گندله سازی به ۱۵ میلیون تن می‌رسد.
وی ادامه داد: برای توسعه زیرساخت‌های منطقه سنگان احداث جاده ۱۴۰ کیلومتری سنگان تا تربت‌حیدریه با سرمایه گذاری هشت هزار میلیارد ریال و با مشارکت وزارت راه و شهرسازی و شرکت‌های مستقر در این منطقه طی سال ۱۳۹۸ آغاز شده است همچنین یک جاده ۱۶ کیلومتری از محل معادن به بخش سنگان با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیارد ریال در حال احداث است.
مدیرعامل مجتمع سنگان خواف گفت: بومی گرایی در جذب نیرو رویکرد مهم مجتمع سنگان خواف است و بخش اعظم اشتغال ایجاد شده و در دست اقدام تا پایان امسال مربوط به نیروهای بومی شهرستان‌های خواف، رشتخوار، تایباد و تربت‌جام است مگر اینکه در صورت لزوم نیروی کار متخصص از دیگر نقاط جذب شود.
وی افزود: ساخت جاده ۱۴۰ کیلومتری سنگان به تربت‌حیدریه نیز با مشارکت مجتمع های فولاد سازی و وزارت راه و شهرسازی آغاز شده است.
همتی ادامه داد: با توجه به تردد روزانه ۲۰۰ دستگاه تریلی از این مجتمع به دیگر نقاط کشور اجرای این طرح نقش مهمی در توسعه زیرساخت‌ها و افزایش ایمنی جاده‌ای و آرامش خاطر مردم منطقه دارد.
وی همچنین مهمترین چالش مجتمع صنعتی سنگان را تامین آب دانست و گفت: واحدهای آهن اسفنجی و شمش بیشتر از سایر بخش‌ها به آب نیاز دارند و نیاز فعلی سنگان ۲۰ میلیون متر مکعب آب در سال است و انتقال آب از دریای عمان به استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد، خراسان رضوی در بلند مدت و بهره‌گیری از پساب شهر مشهد با طول خط انتقال ۲۵۰ تا ۲۶۰ کیلومتر در کوتاه مدت برای رفع این مشکل مورد نظر می‌باشد.
مرکز شهرستان ۱۵۰ هزار نفری خواف که پذیرای بخش مهمی از صنایع رو به توسعه استخراج سنگ‌آهن و تولید فولاد در ایران است، در ۲۶۷ کیلومتری جنوب شرقی مشهد قرار دارد.