حسن بلخاری در نشست مجازی روز صنایع دستی و روز فرهنگ پهلوانی و ورزش‌های زورخانه‌ای همزمان با روز جهانی صنایع دستی (۱۰ ژوئن، ۲۱ خرداد) درباره نسبت میان دو مفهوم صنایع دستی و ورزش پهلوانی گفت: در فرهنگ ما این دو، یک نسبت جدی با هم دارند.
وی ادامه داد: در بند اول اساسنامه انجمن آثار ملی که در سال ۱۳۰۱ شمسی تدوین شد، آمده هدف از تشکیل این انجمن ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران است و به منظور نگهداری صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها این انجمن تأسیس می‌شود. پس هدف اول این انجمن، احیای صنایع دستی و ملی ماست.
بلخاری با تشریح مفهوم صنعت در دنیای امروز، اظهار داشت: در روزگار فعلی دو مفهوم متفاوت از صنعت داریم: یکی به معنای فناوری است که به امور فنی مربوط می‌شود اما وقتی کلمه دستی کنار صنعت قرار می‌گیرد، معنای دومی می‌یابد که اشاره به بخش خاصی از آن دارد.
سه واژه در باب هنر داریم: یکی خود هنر که ریشه اوستایی دارد، صنعت و فن. این دو کلمه آخر، ترجمه عربی کلمه تخنه یونانی هستند. هنگامی که در فرهنگ سنتی، نه معاصر، در باب صناعت حرف می‌زنیم می‌بینیم این مفهوم، معنای فلسفی گسترده‌ای دارد. یونانی‌ها کلمه صنعت را در مقابل فوزیس به معنای طبیعت به کار می‌بردند. تخنه یا صناعت از نظر آنها تمام مصنوعاتی بود که انسان تولید می‌کرد. بنابراین تخنه، مفهومی انسانی بود و درباره تمام تولیدات انسان به کار می‌رفت، چه از دیدگاه نظری، مثل شعر، چه از دیدگاه عملی مثل معماری.
بلخاری به دوره های تاریخی کلمه صناعت اشاره کرد و افزود: در یک دوره تاریخی، کلمه صناعت خیلی خاص شد و به دست‌سازهایی می‌گفتند که با ظرافت و زیبایی همراه بودند؛ مثلا انسان می‌توانست اثری را با دست خودش بیافریند اما وجوهات ظریفه یا زیبایی‌شناختی نداشته باشد که اصطلاح صناعت را برای آنها به کار نمی بردند.
وی صنایع مستظرفه، را این گونه شرح داد: صنایع مستظرفه، دو ویژگی داشتند: تمثالی از فرهنگ ما بودند و فرم و صورت هنری داشتند.
رئیس انجمن مفاخر ایران گفت: نکته جالب دیگر این که انسان، فارغ از این که خالق صنایع‌دستی است، خودش اکمل صنایع‌دستی عالم است. این را بر بنیاد یکی از آیات قرآن عرض می‌کنم، هنگامی که خداوند به ابلیس می‌فرماید «چه چیزی تو را منع کرد که به آن کسی که من با دستان خودم خلقش کردم، سجده کنی؟» این آیه از لحاظ صوری با اصطلاحی که ما از صنایع‌دستی داریم، سازگار است.
وی افزود: نکته بعدی، بحث در باب ماهیت ورزش پهلوانی و فرهنگ آن است. وقتی وارد حوزه فرهنگ می‌شویم، به مفهوم فرهنگی صنایع‌دستی هم نزدیک می‌شویم. یک متن تاریخی هم وجود دارد که در آن از کشتی با عنوان فرهنگ نام برده است، در فرهنگ ما اخلاق پهلوانی نمی‌تواند منفک از فرهنگی باشد که عقبه نظری صنایع‌دستی ما را تشکیل می‌دهد. ما در جهان سنت با نوعی وحدت مواجهیم که در آن همه اجزا باهم ارتباط دارند. میان صنایع دستی و ورزش پهلوانی نسبت وجود دارد.
بلخاری با اشاره به فتوت‌نامه‌ها، گفت: این آثار، منشور عینی، اخلاقی، عملی و هویتی صنوف مختلف در جامعه سنتی ایرانی هستند. مرحوم کاشفی در فصل سوم فتوت‌نامه خود، در شرح اهل زور حرف می‌زند و از هشت طایفه نام می‌برد که اولین آنها، کشتی‌گیران هستند. در این متن در باب اخلاق و منش کشتی‌گیران و همچنین آداب استادان کشتی سخن به میان آمده است. با یک نظام استاد شاگردی مواجه هستیم که جوانمردی را مبنا قرارمی‌دهد، بعد سراغ تکنیک و فن می‌رود. اگر بر این بنیاد به صنایع‌دستی و ورزش‌های پهلوانی نگاه کنیم؛ می‌بینیم هر دو مبتنی بر یک فرهنگ هستند.
پهلوانی رسم مردان خداست
استاد دانشگاه امیرکبیر و رئیس سابق سازمان ترتبیت بدنی کشور اظهار کرد: در فرهنگ ورزشی جهان واژه‌ای به نام champion یا قهرمان وجود دارد؛ به معنای کسی که در یک مسابقه ورزشی پیروز می‌شود یا در ورزش‌های گروهی، مثلا بیشتر گل می‌زند. اما در فرهنگ ورزشی ایران واژه‌ای به نام پهلوان وجود دارد. این واژه منحصر بفرد است و ضمن داشتن همه مشخصات قهرمان، از غنای بیشتری برخوردار بوده و جنبه قدسی دارد.
حسن غفوری فرد افزود: پهلوانی در زور بازو خلاصه نمی‌شود، بلکه جلوه اصلی‌اش در خشوع و فتوت و کمک به دیگران و گره‌گشایی از مشکلات مردم و گرفتن بازوی ناتوانان است. واژه پهلوانی در ادبیات فارسی مثال‌های بی‌شماری دارد. بنابراین نمی‌توان این واژه مقدس را به هر کسی اطلاق کرد، پهلوانی رسم مردان خداست.
غفوری فرد ادامه داد: یکی از مصادیق پهلوانی حضرت علی (ع) است. پوریای ولی هم اسطوره تاریخی ایرانیان و از پهلوانان است که در اوج قدرت جسمانی، عارفی است که درس تواضع و فروتنی می‌دهد.
ورزش روحانی باستانی منسوخ شده است
کشتی‌گیر پیشکسوت و رئیس چند دوره فدراسیون کشتی، ادبیات را پایه پهلوانی دانست و گفت: وقتی در کشورمان امثال خیام و حافظ و فردوسی و سعدی داریم ولی آثارشان را نمی‌خوانیم، اما در دنیا رغبت بسیار به این آثار وجود دارد، غبطه می‌خورم. انسان‌های جواهرگونه زیادی داشتیم که قدرشان را ندانستیم.
محمدرضا طالقانی، ادامه داد: مردم ما از قدیم عقلشان خیلی خوب کار می‌کرد و برای اینکه در جنگ آمادگی داشته باشند، چیزهایی درست می‌کردند که بتوانند خودشان را آماده نگه دارند. این میل و کباده‌ای که امروز داریم در گذشته به این شکل نبوده است. ورزش باستانی زورخانه‌ای هر قدر سنتی بماند، قشنگی‌اش بیشتر است؛ اما مدرنیته باعث شده مردم کمتر متوجه شوند این ورزش چقدر قشنگ است. امروز ورزش خوب و روحانی باستانی تا حدی منسوخ شده است و رو به قهقرا می‌رود.
مدیریت اشتباه، کارگاه های صنایع دستی را تعطیل کرده است
رئیس دانشگاه استاد فرشچیان، صنایع دستی را هنری گرانمایه دانست و گفت: امروز انواع صنایع‌دستی را در اختیار داریم که سرمایه‌های کشورمان هستند ولی به دلایل مختلف توسعه و تولید آنها با مشکلاتی روبروست و امیدوارم از این وضعیت نجات پیدا کنند. کارگاه‌های ما که در آنها صنایع دستی ایرانی انجام می‌شد، متأسفانه به دلیل مدیریت اشتباه و نوع ارتباط ما با دنیا در شرف تعطیلی هستند.
بهمن نامور مطلق افزود: متنوع‌ترین صنایع دستی دنیا، بیشترین تحصیلکرده در حوزه صنایع دستی را داریم و صنایع ما در مسابقات جهانی بیشترین امتیازات را دارند ولی جایگاه شایسته خود را ندارند؛ زیرا نتوانستیم در عرصه تجارت، الگوهای مناسبی برای این صنایع طراحی کنیم. در تولید صنایع دستی سرآمد جهان هستیم و کشورهای هند و چین می‌توانند با ما رقابت کنند ولی در تجارت، در انتهای فهرست هستیم و کامبوج از ما بالاتر قرار است. هنرمندان ما در عرصه هنری چیزی کم نیاوردند و همواره درخشیدند.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی، نبود گفتمان‌سازی را بزرگترین خلا، در رشد صنایع دستی دانست و گفت: ضعف ما در حوزه گفتمان‌سازی و تجاری‌سازی صنایع‌دستی است که به دلایل مختلف، از جمله ضعف‌های تشکیلاتی و ساختاری، رخ داده است.
پهلوانی، صفت حضرت علی (ع) است
استاد دانشگاه آزاد اسلامی نیز درباره پهلوانی گفت: حماسه‌ها در زمره گفتارهای توصیفی هستند که یکی از انواع آنها، حماسه پهلوانی است. ما داستان‌های پهلوانی زیادی داریم که جغرافیای آنها معمولا در سیستان است؛ از جمله حماسه‌های منسوب به فرزندان رستم، فرامرزنامه، جهانگیرنامه و غیره. ماجراهای اسطوره‌ای در غرب هم فراوانند، از جمله ایلیاد و ادیسه.
امیر اسماعیل آذر، درباره جوانمردی توضیح داد: جوانمردی از صد سال پیش به این طرف، با صفاتی بیان شده که منتسب به حضرت علی (ع) است. محله‌های قدیم سردمدار داشتند و کسانی بودند که مواظب بودند کسی بی‌اخلاقی نکند. آنها سعی داشتند اخلاق میان جوانان حفظ شود. ماجرای جوانمردی به ورزشکاران هم کشیده و مرسوم شد و در طی تاریخ صفات امام علی (ع) را آویزه گوش جوانان کرده‌اند.
بعد از آن که کشورهای پیشرفته پس از جنگ جهانی دوم به صنایع دستی با رویکرد هنری و فرهنگی توجه کردند، نخستین همایش جهانی در این زمینه در ۱۰ ژوئن سال ۱۹۶۴ میلادی در نیویورک برگزار شد. در این همایش شماری از اساتید دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران از ۴۰ کشور جهان شرکت داشتند. در پایان این همایش، تاسیس شورای جهانی صنایع‌دستی، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد و دبیرخانه آن را در شهر آمستردام هلند تعیین کردند.
تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه های متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو، حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت رکن عمده ای از حیات فرهنگی ملت ها و ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان از جمله این اهداف است. ایران نیز در سال ۱۳۴۷ خورشیدی برابر با ۱۹۶۸ میلادی به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه فعالیت خود را آغاز کرد.
در سال ۲۰۱۰ بود که ایران پیشنهاد اختصاص روزی به صنایع دستی را داد و روز ۱۰ ژوئن یعنی تاریخ تاسیس شورا را برای آن در نظر گرفت. شورای جهانی صنایع دستی با این پیشنهاد موافقت کرد و این روز با عنوان روز جهانی صنایع دستی نامگذاری شد. ایران سومین کشور تولیدکننده صنایع دستی از لحاظ تنوع در دنیا بعد از هند و چین است. صنایع‌دستی ایران شامل ۱۸ گروه، ۱۵۵ رشته و ۱۴۰ زیرمجموعه است و با وجود اینکه فرش از قدیمی‌ترین هنرهای ایرانی به شمار می‌رود اما زیرمجموعه سازمان صنایع‌دستی این کشور نیست.
همینطور ایران با داشتن هشت شهر و دو روستای جهانی صنایع‌دستی، نخستین کشور دنیا از لحاظ ثبت شهرها و روستاهای جهانی است. تخمین زده می‌شود بیش از یک میلیون نفر در رشته‌های صنایع‌دستی مشغول به کارند که بسیاری از آنها در شهرهای دوردست و روستاها کار می‌کنند.