زنبورهای عسل این بی‌مهرگان بالدار سخت‌کوش، حدود میلیون‌ها سال است که گیاهان را گرده‌افشانی می‌کنند و مردم شربت طلایی شیرینی که آن را عسل می‌نامند و در حقیقت زنبورها با گرده‌افشانی از امنیت غذایی انسان نیز حمایت و به یک سیستم زیست محیطی متنوع‌تر و پایدار کمک می‌کنند.
زنبورداری یکی از فعالیت‌هایی است، که علاقه‌مندان زیادی را در دنیا به خود جذب کرده است، زنبورداری دارای مزایای فراوانی است که عسل به‌عنوان یک ماده مغذی و دارو از دیرباز تاکنون مورد توجه مردم دنیا بوده است و تقاضای بالای این محصول بازار مناسبی برای تولیدکنندگان فراهم کرده است.
امروزه زنبورداری تجاری مدرن شناسایی بیماری‌های زنبور عسل و کنترل آنها، مواد جایگزین گرده و تلقیح مصنوعی ملکه باعث افزایش راندمان تولید عسل کلنی‌ها شده است.
بسیاری از محصولات دیگر شامل محصولات عسلی (مانند آب نبات)، موم زنبور عسل، گرده (به عنوان مکمل)، بره موم (یا چسب زنبور عسل که در مواد آرایشی استفاده می‌شود) و زهر را نیز می‌توان از زنبورهای عسل به دست آورد.
چهارمحال و بختیاری به دلیل آب و هوا، پوشش گیاهی و مراتع مناسب مکانی مستعد برای زنبورداری است و هر ساله زنبورداران زیادی را در کوچ بهاره به سمت خود می‌کشاند.
تولید ۲۹۰۰ تن عسل در استان
مدیر طیور و زنبور عسل جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه سال گذشته ۲ هزار و ۹۰۰ تن عسل در استان تولید شده است، تصریح کرد: با توجه به بارش‌های بهاری که در استان رخ داد پیش‌بینی می‌شود امسال نیز همین میزان عسل در استان تولید شود.
حسن رحمانی افزود: طبق سرشماری مهر ماه سال گذشته ۳۶۰ هزار کلونی زنبور عسل در استان وجود دارد و سال گذشته، ۱۰۶ کیلوگرم ژل رویال، ۷۰۰ گرم بره موم، ۷۰ تن موم، ۴ و نیم تن گرده گل و ۷۰۰ گرم زهر زنبور در زنبورستان‌های استان تولید شد.
به گفته وی، زهر تولیدی با توجه به شرایط آب و هوایی و ارتفاع استان دارای کیفیت بالایی بوده و برای مصارف دارویی به موسسه رازی و یا خارج از کشور فرستاده می‌شود.
رحمانی، تولید زهر را یک کار تخصصی عنوان و بیان کرد: افراد باید برای این کار آموزش دیده باشند، چرا که شرایط مدیریت زنبورستان، وضعیت تغذیه، زمان زهرگیری و محل اسکان زنبورها روی کار تاثیر می‌گذارد.
مدیر طیور و زنبور عسل جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه استان در زنجیره عسل تولید ملکه، بسته‌بندی و تولیدکننده دارد ولی تولید غذا ندارد، تصریح کرد: ملکه چند سالی به صورت دولتی توزیع می‌شد ولی اکنون توزیع ملکه توسط شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود.
صادرات ۲۰ تن عسل از چهارمحال و بختیاری به مالزی
معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به فعالیت پنج واحد فرآوری و بسته‌بندی عسل در شهرهای کوهرنگ، بروجن، بلداجی، شهرکرد و فارسان بیان کرد: سال گذشته ۹۰۰ تن عسل در استان فرآوری شد.
طهمورت فتاحی با بیان اینکه مشکلی در زمینه فروش و فرآوری عسل در استان وجود ندارد، ادامه داد: انتظار می‌رود امسال با توجه به شرایط آب و هوایی ظرفیت تولید در بحث فرآوری عسل رشد قابل ملاحظه‌ای داشته باشد.
وی افزود: پیش‌بینی می‌شود امسال نسبت به سال گذشته فرآوری عسل حدود ۵۰ درصد رشد داشته باشد.
معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری به کیفیت بالای عسل تولیدی در استان اشاره کرد و گفت: سال گذشته حدود ۲۰ تن عسل در بسته‌بندی‌های مختلف به کشور مالزی صادر شد.
افزایش بدون برنامه زنبورداری مشکل‌آفرین است
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری نداشتن سرمایه جاری را یکی از مشکلات صنعت زنبورداری استان برشمرد و بیان کرد: متاسفانه معرفی زنبورداری به عنوان شغل زودبازده، سبب ورود افراد بدون اطلاعات علمی به این حرفه و در نتیجه وارد آمدن خسارت‌های زیاد به این سیستم می‌شود.
محسن اویسی افزود: مراتع از نظر گل و گیاه و وسعت اندازه مشخصی دارند، بدون شک افزایش بدون برنامه زنبورداری مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری به مشکلات موجود در بحث شکر اشاره و بیان کرد: برخلاف تصور دیگران که فکر می‌کنند، زنبورداران نباید برای تولید عسل از شکر استفاده کنند، اما قبل از شهد باید زنبورها را با شکر تغذیه کرد تا زنده بمانند متاسفانه برای صنف و صنعت شکر داریم، اما مشخص نیست زنبوردار باید از کجا تامین کند و کسی هم متولی شکر زنبورداران نیست.
اویسی، بحث اسکان زنبورداران غیربومی را به عنوان یک مشکل دیگر دانست و خاطر نشان کرد: متاسفانه زنبورداران غیربومی با وارد شدن به استان و خرید یا اجاره زمین بخصوص در منطقه فارسان و چغاخور باعث می‌شوند که زنبورداران بومی تحت فشار قرار گیرند و زنبوردار نتواند در منطقه باشد.
وی ادامه داد: نمی‌توان گفت که زنبوردار غیربومی وارد استان نشود ولی ورود آنها باید با رعایت شرایط باشد، چرا که زنبورداری نیاز به پوشش گیاهی و رعایت حریم دارد باید به تعداد کلونی‌ها فاصله مشخصی شاید در حد چندین کیلومتر وجود داشته باشد که زنبوردار دیگری بتواند در آن منطقه مستقر شود.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، اولویت استفاده از مراتع با زنبورداران بومی است، یادآور شد: در این زمینه باید مشکلات زنبورداران بومی رفع شود.
مشکلی در خصوص استقرار زنبورداران غیربومی در استان وجود ندارد
مدیر طیور و زنبور عسل جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: همان‌گونه که زنبورداران ما به استان‌های گرمسیر می‌روند و از مراتع ملی استفاده می‌کنند، زنبورداران دیگر استان‌ها نیز به استان ما کوچ می‌کنند و هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد.
رحمانی با بیان اینکه یکی از تبصره‌های قانون نظام دامپروری در رابطه با ضوابط مهاجرت و استقرار زنبورستان‌ها است، ادامه داد: استقرار زنبورداران باید با گرفتن مجوز استقرار و رعایت فاصله‌های لازم انجام شود.
وی، با اشاره به فواید و نقش زنبور در بحث گرده‌افشانی، ادامه داد: در خصوص مراتع ملی اصلا بحث اجاره دادن و اجاره گرفتن مطرح نیست، شاید اجاره در خصوص اراضی شخصی مطرح باشد.
وی گفت: پیشتر زنبورداران به نرخ یارانه‌ای شکر دریافت می‌کردند در حال حاضر نیز به گفته اتحادیه زنبورداران می‌توانند، با داشتن دفترچه زنبورداری به کارخانه قند مراجعه و شکر مورد نیاز خود را تهیه کنند.
رحمانی، با بیان اینکه زنبورداری یک شغل تخصصی است، خاطر نشان کرد: متقاضیان زنبورداری باید آموزش‌های لازم را به صورت عملی و تجربی ببینند و بعد وارد این حرفه شوند.
وی، با اشاره به اینکه مرکز آموزش کشاورزی دوره‌های کوتاه مدت و بلندمدت زنبورداری برگزار می‌کند، ادامه داد: متقاضیان می‌توانند با مراجعه به ادارات جهادکشاورزی شهرستان‌ها، مراکز فنی و حرفه‌ای و یا جهاد دانشگاهی آموزش‌های لازم در این زمینه را کسب کنند.
مدیر طیور و زنبور عسل جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری یادآور شد: سال گذشته با همکاری جهاد دانشگاهی، اتحادیه زنبورداران و اتاق بازرگانی دوره آموزشی ژل رویال، بره موم و تولید در استان زهر برگزار شد.
ملکه‌های شناسنامه‌دار در کشور تکثیر و توزیع شوند
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری بیان کرد: متاسفانه تولید و ورود ملکه‌های جیبی و تقلبی توسط افرادی که علمی از ملکه ندارند باعث گسترش یکسری بیماری در بین زنبورها شده است، کشورهایی مانند آلمان، کانادا و یا ایتالیا با تغییر ژنتیکی در زنبورها آنها را با شرایط اقلیمی و مراتع وفق می‌دهند ،ولی در ایران برخی بدون اینکه تحقیق کنند یک ملکه خریداری و سپس آن را تکثیر و بعد توزیع می‌کنند.
اویسی ادامه داد: ملکه باید دارای شناسنامه و از مراکز و موسسات خارجی معتبر و با علم به اینکه مناسب کشور و شرایط آب و هوایی ما است خریداری شود.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه هم اینک در استان تولید و تکثیر ملکه نیز انجام می‌شود، خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه در کشور ملکه غالب و با بازدهی خوب نداریم، به همین دلیل ملکه‌های وارداتی پرورش داده می‌شوند ولی چون مدیریت پشت آن نیست خروجی و نتیجه کار را متوجه نمی‌شویم.
اویسی بیان کرد: ملکه باید یک سال در کندو باشد تا خروجی آن از لحاظ آرامش، بیماری، نظافت و بازدهی مشخص شود ولی چنین کاری انجام نمی‌شود لازم است دولت برای تولید ملکه وارد عمل شده و ملکه‌های معتبر و شناسنامه‌دار را خریداری و پس از توزیع و تکثیر در اختیار متقاضیان قرار دهد در این صورت خروجی کار مشخص می‌شود.
ورود دارو از مجراهای غیرقانونی یک معضل در صنعت زنبورداری است
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری، ورود و انتقال بیماری‌های زنبور عسل را در کنار مسائل اجتماعی از دیگر مشکلات ایجاد شده توسط زنبورداران غیربومی برشمرد و بیان کرد: همواره احتمال انتقال بیماری‌هایی مانند کنه واروا، فرار زنبور از کلونی و بیماری‌های عفونی وجود دارد.
اویسی ادامه داد: ورود دارو از مجراهای غیرقانونی و فروش و مصرف آنها در زنبورستان‌ها یک معضل است که سبب بروز و شیوع بیماری بین کلونی‌های زنبور عسل می‌شود.
وی با بیان اینکه در هر حال حاضر و با توجه به شرایط موجود صادرات عسل وجود ندارد ، ادامه داد: البته مسائل دیگر مانند همان داروهای غیرقانونی به دلیل تاثیری که روی عسل و موم باقی‌می‌گذارند، نیز مشکلاتی را به وجود آورده‌اند، تاثیرات داروی نامناسب روی موم ماندگار است یعنی این عسل هر کجای دنیا برده شود، برگردانده می‌شود.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: در خصوص سایر محصولات جانبی زنبورداری مانند ژل رویال ما از چین واردات داریم سوال این است که چرا وقتی در کشور توان تولید محصولی وجود دارد باید آن را از خارج کشور وارد کرد.
داروی غیرمجاز در داروخانه‌های دامپزشکی وجود ندارد
رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم دامپزشکی چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: زنبورداران در صورت مشاهده بیماری در زنبورهای خود یا موضوع را اطلاع‌رسانی می‌کنند، که در این شرایط شبکه‌های دامپزشکی برای نمونه‌گیری به محل می‌روند و یا اینکه زنبوردار نمونه زنبور را به دامپزشکی می‌آورد که در این صورت نیز آزمایشات لازم انجام و خدمات مورد نیاز نیز به متقاضی ارائه می‌شود.
حسن محمدی، شایع‌ترین بیماری‌های زنبورعسل در استان را کنه واروا، نوزما و خیلی کم "لوک آمریکایی "دانست و افزود: زنبورداران قبل از کوچ می‌بایست به ادارات دامپزشکی مراجعه کنند ،در این شرایط موافقت استان مقصد گرفته و پس از انجام یکسری آزمایشات روی زنبورهای آنها و براساس نتایج آزمایش گواهی حمل بهداشتی برای آنها صادر می‌شود.
وی تاکید کرد: زنبورداران بومی یا غیربومی حاضر در استان می‌توانند در صورت مشاهده تلفات یا بیماری در زنبورهای خود از خدمات دامپزشکی بهره‌مند شوند.
رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم اداره کل دامپزشکی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه زنبورداران خودشان در رابطه با اثربخشی داروهای زنبورعسل اطلاعات و تجریه لازم را دارند، تصریح کرد: افرادی که داروها را به صورت قاچاق وارد می‌کنند، به جای بازدهی دنبال سود بیشتر هستند.
محمدی ، با تاکید بر اینکه داروی غیرمجاز در داروخانه‌های دامپزشکی وجود ندارد، یادآور شد: معمولا این قبیل داروها از طریق فضای مجازی تبلیغ و به فروش رسانده می‌شوند.
زنبورداران داروهای مورد نیاز را از داروخانه‌های دامپزشکی تهیه کنند
سرپرست اداره تشخیص و درمان دامپزشکی چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اینکه داروهای مربوط به زنبورعسل به صورت مجاز در داروخانه‌های دامپزشکی عرضه می‌شوند، بیان کرد: ممکن است افرادی که لوازم زنبورداری عرضه می‌کنند داروهایی به صورت قاچاق و یا حتی داروی خارجی با کیفیت خوب بیاورند ولی از نظر ما هر دارویی که خارج از شبکه و بدون مجوز واردات باشد قاچاق محسوب می‌شود.
عباس گنجی با بیان اینکه به دلیل فصلی بودن زنبورداری داروهای زنبور محدود و بیشتر مربوط به کنه واروا است، خاطر نشان کرد: سال گذشته بر حسب گزارش‌هایی که شده بود ،دو فروشگاه عرضه لوازم زنبورداری اقدام به فروش داروی غیرمجاز و قاچاق می‌کردند شناسایی، داروها ضبط و به مراجع قضایی معرفی شدند.
وی با بیان اینکه در سال جاری تاکنون موردی در این خصوص مشاهده نشده است، تاکید کرد: عرضه‌کنندگان لوازم زنبورداری مجاز به فروش دارو نیستند. مردم می‌توانند در صورت مشاهده چنین مواردی موضوع را به دامپزشکی برای رسیدگی اطلاع دهند.
سرپرست اداره تشخیص و درمان دامپزشکی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: ماهانه ۷۰ تا ۱۰۰ مورد بازدید از داروخانه‌های دامپزشکی سراسر استان انجام می‌شود.
گنجی یادآور شد: با توجه به اینکه زنبورهای زنبورداران غیربومی می‌توانند سبب گسترش بیماری‌های این حشره شوند از همین‌رو حمل زنبور حتما باید با گواهی حمل قرنطینه بهداشتی باشد.
آزمایشگاه تخصصی عسل در استان راه‌اندازی شود
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری به بسته‌بندی عسل اشاره و خاطر نشان کرد: در استان برخی شرکت‌ها که مربا تولید می‌کنند بسته‌بندی عسل هم انجام می‌دهند تعدادی نیز به تازگی اقدام به بسته‌بندی عسل کرده‌اند ولی کسانی نیستند که تخصص این کار را داشته باشند.
اویسی تاکید کرد: از سوی دیگر هنوز برای مردم جا نیفتاده است که عسل کارخانه‌ای بخرند چون اعتماد ندارند و بیشتر سعی می‌کنند از خود زنبورداران عسل بخرند.
وی با اشاره به فعالیت آزمایشگاه تعیین کیفیت عسل در استان، تصریح کرد: با این حال آزمایشگاه تخصصی که فقط روی عسل کار کند در استان نداریم.
به گفته اویسی، چند کارگاه تولید کندوی زنبور عسل در استان فعال است ولی تولید آنها به اندازه‌ای نیست که نیاز استان را تامین کند.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: نبود نرخ‌گذاری در خصوص محصولات و نیازهای زنبورداری یک معضل بزرگ است به عنوان مثال سال گذشته کندوی زنبور عسل ۳۰۰ هزار ریال بود اما امسال قیمت آن تا ۲ میلیون ریال افزایش یافته است.
زنبورداری به عنوان یک شغل پشتوانه کاری ندارد
وی با انتقاد از اینکه زنبورداران برخلاف زنبورها مشمول بیمه نمی‌شوند، تصریح کرد: زنبورداری به عنوان یک شغل پشتوانه کاری ندارد، افرادی با ۴۰ سال سابقه در این حرفه هنوز بیمه نشده‌اند اگر زنبورداری یک شغل است پس حداقل زنبوردار باید بیمه شود.
زهر زنبور عسل تولیدشده در استان کیفیت بالایی دارد
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری بیان کرد: این استان با توجه به شرایطی که دارد می‌تواند در صورت حمایت به عنوان پایلوت کشوری در بحث زنبور عسل مطرح باشد، استان می‌تواند در بحث تولید ژل و یا زهر بهترین باشد، میزان ملیتین زهر در نیا ۳۷ و در استان به دلیل ارتفاعی که دارد حدود ۷۰ است و این یک امتیاز محسوب می‌شود ولی متاسفانه مدیریت و ابزار آن وجود ندارد.
اویسی به تاثیر ریزگردها روی زندگی زنبورها اشاره و بیان کرد: ریزگردهایی که وارد می شوند، از هوا زنبور چشم مرکب دارد و از طریق رادار مسیریابی می‌کند به همین دلیل با ایجاد ریزگردها زنبورها مسیر خود را گم کرده و نمی‌توانند به کندوی خود برگردند ضمن اینکه نشستن ریزگرد روی گل کیفیت شهد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی با اشاره به برگزاری کارگاه‌های آموزشی تولید زهر، ژل رویال، طب سنتی و فرآورده‌های زنبورعسل در اتاق بازرگانی و جهادانشگاهی تصریح کرد: در استان تعداد انگشت شماری به بحث تولید زهر و ژل رویال مشغول هستند ولی متولی خاصی برای آن وجود ندارد البته ژل رویال خرید و فروش خوبی در استان دارد چون مصرف عمومی دارد و همه با هر شرایطی می‌توانند از آن استفاده کنند، ولی زهر این گونه نیست علاوه بر متولی باید آزمایشگاه هم برای کیفیت آن وجود داشته باشد.
وی با تاکید بر اینکه عسل به عنوان تنها غذای زنده یک دارو نیز است، خاطرنشان کرد: برخی افراد بدون داشتن علم برای آن که عسل شکرک نزند آن را گرم می‌کنند، در حالی که این کار باعث از بین رفتن بعضی خواص و ویژگی‌های عسل می‌شود.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری با انتقاد از اینکه از سوی متولیان نظارت صحیحی روی بحث عسل وجود ندارد، یادآور شد: خیلی از دوره‌گردها فروکتوز (شیره گیاه ذرت) را به همراه مقداری موم خرده شده به عنوان عسل به مردم می‌فروشند این عسل به محض قرارگیری در یخچال شکرک می‌زند در حالی که عسل طبیعی چنین نیست. مردم باید عسل را از جاهای معتبر خریداری کنند.
اویسی یادآور شد: عسلی که در معرض نور قرار گیرد تغییر رنگ می‌دهد و پر رنگ می‌شود این گونه نیست که آن عسل نوع خاصی از عسل با ویژگی‌های ممتاز باشد.
چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰ شهرستان با بیش از ۹۷۹ هزار نفر جمعیت است و ارتفاع آن از دریا ۲ هزار متر است.