اجرای داشته‌های موسیقایی هر منطقه برای اقوام و ملل دیگر یکی از راه‌های شناساندن میراث فرهنگی و تثبیت این سرمایه‌های ارزشمند هنری محسوب می‌شوند که معمولا در بسیاری از کشورها مرسوم است. در آثار شاخص موسیقی جهان می‌توان رد پای قطعات فولک و بومی را مشاهده کرد که به واسطه اجراهای علمی و ارکسترال شهرتی فراتر از مرزهای یک قوم یا کشور یافته‌اند و به بخشی از شناسنامه فرهنگی جامعه مبدأ تبدیل شده‌اند. این موضوع در موسیقی اقوام ایران نیز صدق می‌کند.
طی دهه‌های اخیر قطعات متعددی در موسیقی ملی و کلاسیک ایرانی ساخته شده که در آن‌ها بخش‌هایی از موسیقی فولک گوشه‌ای از ایران نیز به کار رفته است. فرآیندی که هم در موسیقی ارکسترال نسبت به موسیقی برخی اقوام دیده شده و هم در موسیقی فیلم و سریال مورد استفاده قرار می‌گیرد. در موسیقی فیلم و سریال می‌توان به بهره‌گیری از موسیقی مازندرانی برای موسیقی سریال «پایتخت» اشاره کرد که توانست بخشی از میراث موسیقایی مازندران را برای سایر ایرانی‌ها بشناساند.
اما در موسیقی ارکسترال طی سال‌های اخیر جز در یک مورد که استاد «محمدرضا درویشی» اوایل دهه ۶۰ قطعاتی از موسیقی مازندران را برای اجرای ارکستر تنظیم کرد و چند سال بعد منتشر شد، گام دیگری برای تنظیم قطعات ارکسترال بر پایه این موسیقی برداشته نشد. البته قطعات تنظیم شده توسط «محمدرضا درویشی»، بهمن ۱۳۹۵ توسط ارکستر فیلارمونیک مازندران به رهبری «محسن بافنده» در ساری و با حضور خود درویشی و خوانندگان اصلی قطعات یعنی «نورالله علیزاده» و زنده‌یاد «ابوالحسن خوشرو» طی دو شب برای مخاطبان موسیقی مازندران اجرا شد که مورد استقبال علاقه‌مندان و رسانه‌ها نیز قرار گرفت و نشان داد که میل به شنیدن موسیقی مازندران در قالب اجراهای ارکسترال بسیار بالاست.
نوای ارکسترال موسیقی مازندران
«سبحان مهدی‌پور» هنرمند ۳۹ ساله اهل بابل که نزدیک به ۲۵ سال است در تهران فعالیت‌های هنری خود را انجام می‌دهد، از مدت‌ها پیش با دغدغه تولید یک قطعه ارکسترال با کیفیت از موسیقی مازندران گامی را برداشت که به گفته او این روزها مراحل پایانی تولید آن در قسمت میکس و مستر انجام می‌شود و تا چند هفته دیگر نیز قرار است با برگزاری یک مراسم رونمایی، منتشر شود.
«مهر و مهربونی» نام احتمالی قطعه‌ای است که خوانندگی و پیگیری برای تولید آن توسط مهدی‌پور انجام شده و تنظیم قطعه بر اساس ملودی‌های فولک مازندران توسط آهنگساز و استاد برجسته موسیقی، کامبیز روشن‌روان انجام شده است.
مهدی‌پور درباره این قطعه به خبرنگار ایرنا گفت: تولید قطعه‌ای ارکسترال از موسیقی مازندران یکی از دغدغه‌های همیشگی من در عرصه موسیقی بود تا به شکلی نسبت به فرهنگ، زبان و مردم استان خودم در حوزه موسیقی ادای دین کنم. خوشبختانه پس از ماه‌ها تلاش و پیگیری با کمک برخی از دوستان توانستیم قطعه‌ای ارزشمند و ماندگار با تنظیم و ارکستراسیون استاد روشن‌روان تهیه کنیم که به نوعی بیانگر ظرفیت‌های موسیقی مازندران در عرصه ملی و بین‌الملل باشد.
وی افزود: اجرای موسیقی اثر توسط نوازندگان برجسته و مطرح موسیقی کشور در ارکستر بزرگی که ادغامی از ارکستر سمفونیک و ارکستر ملی است با استفاده از سازهای بادی، بادی برنجی، کوبه‌ای، مضرابی ایرانی و زهی کلاسیک انجام شد.
این خواننده مازندرانی خاطرنشان کرد: قطعه تولید شده بر پایه سه ملودی معروف موسیقی بومی مازندران تهیه شده که ادغام این سه ملودی، قطعه‌ای جدید با تنظیمی متفاوت را رقم زده است. در واقع روایتی قدیمی با تنظیمی جدید است که با شعری از استاد «حجت‌الله حیدری» تهیه شده.
روایت قدیمی، بازتنظیم جدید
مهدی‌پور اظهار کرد: با هدف انسجام و یکپارچگی محتوای شعر تصمیم گرفتیم که روی ملودی‌های قدیمی که در کنار هم قرار گرفته‌اند، شعری واحد را قرار دهیم. به همین دلیل از استاد حیدری درخواست شد که شعری بومی با حفظ اصالت واژگانی و البته نزدیک به موقعیت امروز زبان مازندرانی در جامعه برای این اجرا بسرایند. کلامی که استاد حیدری به کار برد به زبان مازندرانی امروز نزدیک و برای نسل‌های مختلف بیشتر قابل درک است. به عبارتی دیگر تلاش شده که با وفاداری به اصل روایت، ملودی‌های بومی با اشعار جدید بازسازی شود.
این هنرمند اهل بابل درباره ظرفیت‌های و ضرورت‌های موسیقی مازندران گفت: هدف اصلی من این است که بگویم موسیقی مازندران قابلیت اجرای ارکسترال با ارکسترهای بزرگ را دارد. دوستانی که در مازندران مشغول فعالیت در عرصه موسیقی بومی هستند تلاش زیادی می‌کنند و آثار خوبی هم توسط آن‌ها تولید می‌شود. کنسرت‌های متعددی برگزار می‌شود و در سیمای مازندران هم پخش و اجرای موسیقی مازندرانی مورد توجه قرار دارد. اما در ژانر کلاسیک و ارکسترال به جز اقدام ارزشمند آقای درویشی در دهه ۶۰، گام دیگری برای معرفی ظرفیت‌های موسیقی مازندران برداشته نشد.
ظرفیت‌های موسیقی مازندران
مؤسس و مدیر مرکز موسیقی آوای دل افزود: تولید این قطعه یک پیام مهم دارد؛ این که موسیقی بومی مازندران در صورت حمایت می‌تواند توسط ارکسترهای ملی و سمفونیک اجرا شود و مخاطب زیادی هم داشته باشد. با این روش موسیقی اقوام دیگر کشور به مخاطبان موسیقی فاخر و حتی در عرصه بین‌المللی معرفی شد. اجرای آثار کردی با صدای استاد «شهرام ناظری» و به رهبری «لوریس چکنواریان» یکی از این نمونه‌هاست که توانست جایگاه موسیقی کردی را در نگاه مخاطب ارتقا دهد. از این موارد متعدد هستند. اما در مازندران این اتفاق نیفتاد و موسیقی بومی این استان همچنان در مازندران مانده است. در حالی که ظرفیت کافی برای این کار وجود دارد و فقط کافی است که کمی از این فعالیت حمایت شود.
مهدی‌پور درباره تأمین مالی اجرا و تولید این قطعه ارکسترال مازندرانی اظهار کرد: تا کنون نزدیک به ۴۰ میلیون تومان برای تولید این قطعه هزینه شد. این بودجه‌ای غیردولتی است که قرار بود برای تولید آثاری در بخش‌های دیگر هزینه شود، اما برای پاسداشت زبان و موسیقی مازندران ترجیح داده شد که در تولید این قطعه مورد استفاده قرار گیرد. به نظرم مسئولان و متولیان اداری حوزه فرهنگ مازندران باید تلاش کنند تا هر سال اثری با کیفیت از موسیقی مازندران تولید شود.
به گفته این هنرمند مازندرانی، قطعه مهر و مهربونی در مرحله مستر قرار دارد و احتمالا مرداد امسال منتشر خواهد شد. پیش از این قرار بود که این قطعه در اردیبهشت منتشر شود، اما شیوع کرونا و محدودیت‌های ایجاد شده برای برگزاری برنامه‌های هنری، امکان برپایی مراسم رونمایی و اجرای ارکسترال این قطعه را از بین برد.
این هنرمند خاطرنشان کرد: قطعه ارکسترال مازندرانی هم با عادی‌تر شدن شرایط در کشور و فراهم شدن برپایی مراسم رونمایی منتشر می‌شود. سعی ما بر این است که در مراسم رونمایی دست‌کم بخشی از ارکستر نیز حضور داشته باشند و این قطعه با حضور استاد روشن‌روان برای حاضران به صورت زنده اجرا شود.
حفظ اصالت در تنظیم
مهدی‌پور درباره اجرای قطعات ارکسترال از موسیقی‌های بومی گفت: مهم‌ترین راه شناساندن موسیقی بومی به اقوام و ملل دیگر ساختن آثار با کیفیت و فاخر بر پایه موسیقی بومی است. البته در این بین باید به جزئیاتی مانند لحن و لهجه موسیقی در تنظیم و ارکستراسیون قطعه نیز توجه کرد. نکته دقیق و مهمی که در این قطعه توسط استاد روشن‌روان به طور جدی مورد نظر قرار داشت. قبل از ایشان با چند تن از آهنگسازان برجسته کشور برای این قطعه همکاری کردم که در عین علمی بودن خروجی تنظیم آن‌ها، طعم و لحن موسیقی مازندران را در اثر احساس نکردم.
وی افزود: وقتی بازسازی یک قطعه موسیقایی مازندران را انجام می‌دهیم باید طعم و رنگ و بوی شمال را به مخاطبی که اهل این منطقه نیست هم برسانیم. در غیر این صورت موفق نبودیم. یعنی فقط نت‌ها قرار نیست اجرا شود. بلکه باید حال و هوا نیز انتقال یابد. موسیقی باید تصویری از خاستگاه خود را ارائه کند. در این ارکستر این اتفاق افتاده است.
جریان‌سازی با موسیقی
این هنرمند مازندرانی موسیقی بومی را یکی از اجزای میراث فرهنگی و عنصری اثرگذار در اقتصاد گردشگری برشمرد و گفت: باید توجه داشته باشیم که چنین اقداماتی صرفا یک حرکت موسیقایی نیستند. بلکه جریانی اجتماعی محسوب می‌شوند. اگر آثار موسیقایی فاخر و جذاب تولید شود و در توزیع و انتشار آن نیز با حمایت مسئولان برنامه‌ریزی و حمایت لازم صورت پذیرد، قطعا یک ملودی یا قطعه موسیقی می‌تواند بازتابی چندمنظوره داشته باشد. البته متأسفانه در مازندران حمایت و همراهی لازم با هنرمندان اثرگذار اهل این استان در عرصه ملی را ندیدم و متأسفانه بی‌مهری‌هایی مواجه شدم که میل و انگیزه برای فعالیت در این استان را از بین می‌برد.
وی اردیبهشت ماه قطعه بازخوانی شده «دیگه عاشق شدن فایده نداره» را با هدف تجلیل از استاد «کوروس سرهنگ‌زاده» منتشر کرد که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت.
او حال حاضر نیز قطعه‌ای به نام «با قدسیان آسمان» با تنظیم «مهیار علیزاده» آهنگساز شناخته شده مازندرانی را آماده انتشار دارد که طی روزهای آتی در اختیار علاقه‌مندان به موسیقی قرار خواهد گرفت. مهدی‌پور علاوه بر این قطعه‌ها این روزها سه آلبوم نیز در دست تولید دارد که امسال منتشر خواهند شد. «قصه آفاق»، «یادواره اقبال آذر ۱»، «جرعه‌ای دگر» و «پیدا و پنهان» تعدادی از آلبوم‌های منتشر شده با صدای این هنرمند مازندرانی هستند. او طی سال‌های اخیر دو اجرا با گروهش در مازندران داشت و یک کارگاه نیز در بابل برگزار کرد. در کارنامه این هنرمندان جوان مازندرانی اجرای ده‌ها کنسرت داخلی و خارجی و همکاری با تعدادی از اساتید بزرگ موسیقی ایران و همچنین هنرجویی در محضر بسیاری از اساتید شناخته شده موسیقی مانند «احمد ابراهیمی»، «حسین دهلوی»، «محمد رضا لطفی» و «علی اصغر شاهزیدی» دیده می‌شود.