ذخیره و تأمین آب ، تولید برق برای مصارف صنعت، کشاورزی، گردشگری و کنترل سیلاب از اهداف ایجاد سدها می باشد که در طول تاریخ یکی از نمادهای توسعه جوامع بوده است.
سدهایی که با اهدافی غیر از کنترل سیلاب ساخته می‌شوند، می‌توانند در مدیریت سیلاب با دوره بازگشت‌های کوتاه مفید باشند.
برای ساختن یک سد مطالعات مختلفی پیرامون ایجاد سد توسط متخصصان رشته‌های مختلف نظیر هواشناسی و هیدرولوژی، اجتماعی و اقتصادی، کشاورزی و شرب، محیط زیست و کیفیت آب، زمین‌شناسی و خاک و پی، سازه و هیدرولیک انجام می‌شود.
سدها نقش مهمی در کنترل سیلاب‌ها دارند به طوری که همراه با آبخیزداری در سرشاخه ها ترکیب مناسبی برای حفظ و بهره برداری صحیح از منابع آب و خاک ایجاد می‌کنند.
طبق اعلام وزارت نیرو از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۲ تعداد ۱۲۵ سد بزرگ و از سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۹۸ حدود ۳۷ سد ملی اضافه شده و طبق برنامه تا سال ۱۴۰۰ و پایان دولت به این عدد افزوده خواهد شد.
وقوع سیل فروردین ماه ۹۸ در لرستان و طغیان رودخانه‌ها و سرازیر شدن رواناب‌ها به محل زندگی مردم و تخریب زیرساخت ها ضرورت احداث سدهای بزرگ و تاثیرگذار در استان را بیش از پیش نمایان کرد.
لرستان به دلیل داشتن شیب تند و جغرافیای کوهستانی مستعد بروز سیلاب و طغیان رودخانه‌ها است که وقوع سیل فروردین ۹۸ علاوه بر هزاران میلیارد تومان خسارت به استان موجب جاری شدن آب به پایین دست و پر شدن سدهای خوزستان و بروز سیل در آن استان نیز شد.
اگر سدهای در دست ساخت در استان اجرایی و تکمیل شده بودند شاید سیلی در این استان رخ نمی داد و هزاران میلیارد تومان خسارت بر روی دست دولت نمی ماند.
سدها علاوه بر ذخیره سازی آب های روان برای تامین آب بخش کشاورزی، شرب و سایر مصارف نیز مورد استفاده قرار می گیرند.
طبق تعریف استاندارد کمیسیون بین المللی سدهای دنیا، تمام سدهایی که ارتفاع آن ها بیش از ۱۵ متر و حجم مخزن آن ها بیش از یک میلیون متر مکعب باشد، جزو سدهای بزرگ محسوب می‌شود.
از این رو سدهای ساخته شده یا در دست ساخت وزارت نیرو در استان لرستان از سد کزنار (با ارتفاع ۲۶ متر و حجم مخزن یک میلیون متر مکعب) تا سد بختیاری (با ارتفاع ۳۲۵ متر و حجم مخزن پنج میلیارد و ۱۵۹ میلیون مترمکعب) جزو سدهای بزرگ محسوب می شوند.
اکنون ۱۵ سد در استان لرستان با اهداف مختلف برق آبی و تامین آب شرب، صنعت، کشاورزی، کنترل و مهار سیلاب و گردشگری در دست ساخت است.
سدهای رودبار، بختیاری، کزنار، خان آباد، حوضیان و عالی محمود الیگودرز، سدهای آبسرده و شهید بروجردی شهرستان بروجرد، سد کمندان ازنا، سد مروک دورود، سد تاج امیر نورآباد، سدهای ایوشان، مخمل کوه و زیبامحمد خرم آباد و تنگ معشوره جزو سدهای در دست ساخت لرستان هستند.
لرستان به لحاظ شرایط زمین‌شناسی، گسترش سازندهای ریزدانه، توپوگرافی کوهستانی و میانگین بالای بارش‌ها با ۴۳۶ نقطه سیل‌خیز یکی از پنج استان اول سیل‌خیز کشور است و در بین شهرستان‌های استان نیز به‌ترتیب پلدختر و خرم‌آباد رتبه اول و دوم را دارند.
سدسازی ضمن کمک به مدیریت صحیح منابع آب، مانع از جاری شدن روان آب ها و بروز سیلاب های ویرانگر می شود.
کنترل سیلاب هدف اصلی ساخت سد است
کارشناس حوزه آب شرکت آب منطقه ای لرستان می گوید: با توجه به درصد دی اکسید کربن که به کره زمین اضافه شده، زمین به سمت گرم شدن می‌رود که تبعات بسیار زیادی دارد و تغییر اقلیمی یکی از آنهاست.
فرهاد ظهراب ادامه داد: ایران در کمربند خشک جهان قرار دارد میانگین باران هر ساله ۲۵۰ میلیمتر است با توجه به نعمت خداوند و جایگاه ویژه کشور میزان بارندگی مثبت ارزیابی می شود.
وی بیان کرد: ۱۳ میلیارد مترمکعب روان آب در استان در شرایط عادی داریم که موضوع سدسازی باید اهمیت و در اولویت استفاده از این میزان آب باشد.
وی ادامه داد: نمی توانیم سد سازی را در استان لرستان منسوخ اعلام کنیم، هدف اصلی از سدسازی کنترل سیلاب های فصلی است و بسیاری از مسائل لرستان با استفاده صحیح آب برطرف می شود.
ایجاد سد معشوره راهکاری برای کنترل سیلاب در لرستان است
معاون برنامه‌ریزی آب منطقه‌ای لرستان در این باره گفت: گرچه امسال سیل در لرستان جاری شد اما در برخی نقاط استان برغم بارندگی های بی سابقه، بدلیل نبود سیستم ذخیره آب از این همه نعمت خدادادی استفاده صحیحی نشد بلکه عدم کنترل روان آب ها منجر به بروز سیل و خسارت به زیرساخت های استان و زندگی مردم شد.
بهروز ابراهیمی با بیان اینکه در سیل اخیر آبگرفتگی های زیادی از منازل و زمین های کشاورزی صورت گرفت اظهار داشت: اکنون وزارت نیرو اصرار دارد که ساخت سدهای نیمه تمام لرستان سرعت پیدا کرده و به آبگیری برسند.
وی اظهار داشت: سد معشوره در کوهدشت با توجه به ضرورت کنترل سیلاب های فصلی ایجاد می شود ضمن اینکه به صورت تنظیم شده آب را در اختیار کشاورزان قرار خواهد داد.
وی با توجه به اینکه برخی می گویند اگر سد معشوره اجرا شود مشکلاتی برای کشاورزان شهرستان پلدختر ایجاد می شود، ادامه داد: شهرستان پلدختر نیاز به تخصیص آب ندارد چرا که تخصیص آب داشته اما موضوع این است که نمی توانند از این تخصیص بهره ببرند.
۷۲ درصد حجم مخازن سدهای لرستان پر است
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان نیز گفت: براساس آمار اردیبهشت ماه امسال ۷۲ درصد از حجم مخازن سدهای لرستان پر است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۸ درصد کاهش نشان می‌دهد.
داریوش حسن نژاد اظهار کرد: دبی ورودی به سدهای استان معادل حدود ۱۵ متر مکعب بر ثانیه می‌باشد که در حال حاضر با بستن دریچه سدها در صدد هستیم رواناب های ناشی از بارش های بهاری را در ظرفیت خالی سدها ذخیره کرده و آب مورد نیاز بخش کشاورزی را تامین کنیم.
وی با توجه به بارش‌های بی‌سابقه سال گذشته که منجر به وقوع سیلاب‌های مخرب پنجم و دوازدهم فروردین ماه و هفتم اسفندماه سال ۹۸ شد و خسارت زیادی به زیرساخت‌های استان وارد کرد، افزود: در این راستا با کنترل و تنظیم مخزن سدها، آب کافی برای تامین نیاز ماه‌های کم آب ذخیره و بخشی از حجم دریاچه سد خالی می شود تا ظرفیت پذیرش سیلاب های احتمالی ایجاد گردد.
وی افزود: پایش و به هنگام سازی مستمر بهره‌برداری از سدها با ملاحظات سیلاب از اولویت‌های شرکت آب منطقه‌ای لرستان می‌باشد.
وی اظهار داشت: حجم کل ۶ سد مخزنی کزنار، خان‌آباد، حوضیان، مروک، هاله و ایوشان که تاکنون به بهره‌برداری رسیده معادل ۲۰۷ میلیون مترمکعب بوده که در حال حاضر ۱۵۰ میلیون متر مکعب از حجم آنها پر است.
تکمیل سد عالی محمود الیگودرز ۳۰میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان در خصوص تکمیل سد عالی محمود الیگودرز که از مطالبات مردمی مهم است، گفت: سد عالی محمود الیگودرز ۲۳ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و برای تکمیل عملیات باقیمانده این سد ۳۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
حسن نژاد اظهار داشت: این سد با هدف استفاده بهینه از پتانسیل آب رودخانه عالی محمود به منظور تامین ۶میلیون متر مکعب آب کشاورزی و صنعت، مهار سیلاب‌های حوضه آبریز و استفاده از آن در فصول کم آب احداث می شود.
وی با بیان اینکه تخصیص آب سد برای اهداف کشاورزی، صنعت و زیست محیطی به ترتیب ۵، ۱ و ۱/۶ میلیون مترمکعب در سال از اهداف و مزایای طرح می باشد ، افزود: سد عالی محمود به صورت سنگریزه ای با هسته رسی و با ۳۲.۵ متر ارتفاع و ۲.۸۸ میلیون متر مکعب حجم مخزن می باشد.
وی بیان کرد: از سال گذشته با تامین اعتبار عملیات اجرایی این سد که در سال ۹۱ کلنگ زنی شد با انتخاب پیمانکار جدید شرکت عمران و تولید نیروی مجدد شروع شده و عملیات اجرای جاده جایگزین و تکمیل تجهیز کارگاه در حال انجام است.
حسن نژاد گفت: با تخصیص اعتبار به موقع طرح های عمرانی در سال جاری شاهد جهش خوبی در پروژه های عمرانی از جمله سد ها و شبکه ی آبیاری خواهیم بود.
وی انجام اقدامات زیربنایی برای بهبود راندمان های آبیاری و بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی را از ضروریات این حوزه دانست.