مجید آوری فرد که قبلا دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری قم مدیریت کرده، روز چهارشنبه درگفت و گو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر آسیب شناسی کرونا به اقتصاد قم، توجه اقتصاد خانواده‌ها و ایجاد بانک اطلاعاتی شاغلان کشور، پیرامون تاثیرات کرونا بر اقتصاد قم، ایران و تاثیرات احتمالی آن بر اقتصاد آینده دنیا به سئوالات ما پاسخ داد.
همه‌گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح استان قم ایجاد کرده‌است؟
قم، استانی است که یک از محورهای اصلی اقتصادی آن، خدمات است و بخش مهمی از این خدمات نیز شامل گردشگری می شود. استانی که محورش صنعت و یا کشاورزی بوده از کرونا بسیار آسیب ندیده است.
واحدهای صنعتی مقداری به واسطه کرونا آسیب دیدند و برخی نیز تعطیل شدند به ویژه برخی واحدهای مربوط به فراورده های غذایی مانند سوسیس و کالباس ها که در فست فودها استفاده می‌شد به دلیل عدم فعالیت آنها در ایام قرنطینه کرونا به فعالیتشان آسیب وارد شد.
در این ایام داد و ستدهای عمومی به جزء داد و ستدهای ناشی از نیازهای غذایی، مواد بهداشتی و سلولزی که به طور تمام وقت فعالیت می‌کردند و حتی افزایش شیفت داشتند، مابقی داد و ستدها به طور کامل تعطیل شدند. به عبارتی دیگر کرونا علاوه بر تعطیلی و یا کاهش فعالیت برخی مشاغل و کالاهای تولیدی، موجب افزایش فعالیت و چند برابر کردن تولیدات برخی واحدهای صنعتی شد.
ایجاد چندین کارخانه جدید و همچنین تغییر نوع فعالیت برخی خطوط کارخانه ها به تولید ژل، ماسک و مواد ضدعفونی کننده از جمله نقاط مثبت شیوع کرونا بر اقتصاد استان بوده است ولی در مقابل برخی واحدهای صنعتی استان به دلیل درگیری برخی کارگران به کرونا و همچنین برای تامین لوازم حفاظتی برای کارگران خود متحمل برخی هزینه ها مانند خرید تب سنج، ماسک و ژل برای کارگران خود شدند به گونه ای که با وجود تحمیل برخی هزینه‌ها به هر حال توانستند فعالیت واحد صنعتی خود را ادامه دهند و در مقابل نیز برخی واحدها نیز به ناچار مجبور به تعطیلی شدند.
تعطیلی فست فودها در قم، موجب کاهش تولید مواد اولیه مورد نیاز این واحدها نیز شد به طوری که عمده تولید کنندگان سوسیس و کالباس استان تا فروردین ماه به طور کامل تعطیل شد.
به عبارتی در زمان شیوع کرونا بخشی از صنعت استان فعال‌تر و بخش‌هایی بی‌تغییر و بخش‌هایی نیز به خاطر کرونا تعطیل و نیمه تعطیل شدند. اما آنچه اهمیت دارد این است که یک سری از این واحدها در بلند مدت مشکلی برای آنها ایجاد نمیشود مانند مصرف کننده‌ای که یخچال آن خراب شده ولی به دلیل شرایط کرونا بیرون نیامده است چون اولویت‌های ضروری زندگی آن ممکن است تعمیر آن وسیله برقی نباشد و از طرفی هم نیاز او برطرف نشده‌است بلکه این نیاز به تاخیر افتاده‌است و با کاهش کرونا برای تعمیر آن وسیله اقدام می کند. به عبارتی نیاز تغییر نکرده است بلکه نیاز و خرید تنها به تاخیر افتاده‌است که صدمه چنین واحدهایی ناچیر بوده‌است.
اما برخی نیازهای جامعه وقتی زمان آن گذشت دیگر آن نیاز هم برطرف می شود مانند تفریح و مسافرت، که صنایع و واحدهای مرتبط مانند شهر بازی‌ها، هتل‌ها و سوهان‌پزها که با کرونا تعطیل شدند با رفع کرونا این آسیب به راحتی جبران نمیشود، این صنایع صدمات سنگینی دیده‌اند و عادی شدن شرایط این خسارت را جبرن نخواهد کرد. بنابراین استان‌هایی مانند قم که محور اقتصاد آنها گردشگری و خدماتی بوده است صدمات بسیار سنگینی دیده‌اند.
از طرفی برخی شاخصه‌های اقتصادی در تمام شهرها آسیب دیده‌اند. در ایام کرونا خرید برخی اقلام غیر ضروری کاهش یافته است مانند تنقلات که فروش این اقلام در کرونا به شدت کاهش یافت و مردم تنها در این ایان به نیازهای ضروری خود مانند لوازم بهداشتی توجه جدی داشتند.
اگر چه دولت دارد بخشی خسارت وارد شده به واحدهای صنفی و تولیدی را جبران می کند ولی کارگران بسیاری در استان در این ایام بیکار شدند.
برخی صدمات ناشی از درآمد است که واحدهای صنفی و تولیدی به دلیل تعطیلی درآمد کسب نکردند، اما یک سری صدمات نیز ناشی از هزینه هایی ثابت آنهاست مانند مغازه ای که استیجاری است و چه کار کند و چه کار نکند باید اجاره خود را پرداخت کند چنین مشکلاتی حتی اگر کارگران خود را اخراج و دولت هزینه کارگران را پرداخت کند، باقی است.
اگر چه برخی خیران واردشدند و برای اجاره با موجران خود مدارا کردند ولی خواب سرمایه قابل جبران نیست. مثلا وام و قسط و سود آن توسط سیستم بانکی امهال نشده و تنها وام های قرض الحسنه مهلت داده اند و در باقی موارد بانک‌ها تمام سود را به لحظه محاسبه می‌کنند و سود و جریمه را به صورت سیستمی می گیرد و این قسمت جبران نشدهو هزینه خواب سرمایه نیز جبران نشده‌است.
همه گیری کورنا چه تغییرت اقتصادی در سطح ملی ایجاد کرده است؟
آسیب کرونا در همه کشور یکسان نبوده است اما یک حداقل آسیبی را همه استان ها داشتند چون مراودات اقتصادی میان استان‌ها و همچنین میان کشورها کاهش پیدا کرده‌است به همین دلیل حتی استانی که درگیر نشد اگر آن استان جنبه توریستی داشت مانند کیش و خوزستان که اوایل درگیر نبودند، وقتی استان‌های دیگر مانند قم درگیر کرونا بودند، اقتصاد آنها نیز دچار آسیب شده‌است چرا که شیوع کرونا در برخی استان ها موجب توقف تمام مبادلات میان استانی شد.
بنابراین همه استان‌ها درگیر شدند ولی مقدار این درگیری اقتصادی استان‌ها کم و زیاد بوده‌است و نمی‌توان گفت که هیچ استانی از نظر اقتصادی آسیب ندیده‌است.
اساسا وقتی آسیب اقتصادی وارد شود همه آسیب می بینند ولی این آسیب شدید و ضعیف دارد.
شما کدام مورد از تغییرات نام برده را پایدار می دانید؟
یکی از تاثیرات نسبتا بلند مدت، افزایش نرخ بیکاری ناشی از شیوع کروناست. مثلا در قم، تا پیش از کرونا ۲ تا ۳ هزار بیکار حقوق بگیر از بیمه بیکاری داشتیم ولی در این ایام بیش از ۱۰ هزار نفر در استان قم به جمع این بیکاران افزوده شدند.
خوشبختانه با آغاز مجدد فعالیت ها آمار بیکاری در استان دوباره در حال کاهش است. حتی برخی واحدهای سوهان‌پزی که صادرات داشتند، دوباره فعال شده‌اند.
آنچه طبیعی است این است که به طور قطع در بلند مدت احتیاط هایی نیز در میان مردم به وجود می آید و برخی فرهنگ ها مانند مصرف برخی خوراکی در خانواده ها تغییر می‌کند و این تغییر سبک زندگی ممکن است تا مدت ها ادامه داشته باشد. مصرف سرانه مواد بهداشتی مانند ماسک و ژل و مواد ضدعفونی کننده افزایش یافته است و این فرهنگ رعایت مسائل بهداشتی که نسبت به قبل رشد چشیمگیری داشته است تا مدت ها همچنان ادامه می یابد.
کرونا چون ممکن است مانند بسیاری از بیماری‌ها به بیماری فصلی تبدیل شود به همین دلیل احتمال تغییرسبک زندگی بخشی از جامعه نیز وجود دارد.
برخی سیاست مداران، کرونا را بزرگترین بحران خود در دهه‌های اخیر دانسته‌اند، آیا کرونا در حوزه اقتصادی، پدیده‌ای بحران زا تلقی می‌شود که در اقتصاد بتواند مشکلات اساسی ایجاد کند؟
اعتقادی به بحران زا بودن کرونا در حوزه اقتصاد ندارم. به طور یقین اقتصادی‌ها راه هایی پیدا می‌کنند که با وجود کرونا، رونق اقتصادی دوباره بازگردد. واقعیت این است که اگر چه واحدهای تولیدی برای رعایت مسائل بهداشتی متحمل هزینه‌هایی شدند، ولی بسیاری از کارخانه‌ها فعالیت خود را تعطیل نکردند.برخی کارخانه‌های قم، اقدام به ایجاد آزمایشگاه کردند و از همه کارگران نمونه گرفتند تا اطمینان پیدا کنند که آنان سالم هستند.
آن چه قطعی است، این است که هزینه‌های تحمیلی به واحدهای صنعتی افزایش یافته‌است ولی نمی شود گفت که کرونا برای اقتصاد بحران ایجاد کرده‌است.
اینکه گفته می شود پایان جهانی شدن و اینکه کرونا موجب پایان اقتصاد سرمایه داری شده‌است، چنین تصوری ندارم. دنیا به شرایط قبل از خود برمی گردد، فعالان اقتصادی همیشه راه خودشان را پیدا می کنند. اقتصاد، راه خود را در تمام بحران ها پیدا کرده است و در این شرایط کرونا هم به طور قطع پیدا می‌کند . کرونا شاید برای مقطعی کوتاه مدت برای اقتصاد مشکلی ایجاد نماید ولی در بلند مدت این مسایل برطرف می‌شود.
با فرض طولانی‌تر شدن کرونا، شما چه پیشنهادی در حوزه اقتصاد برای زیست در شرایط کرونا دارید؟
به طور قطع فرهنگ کار و نوع مراودات نسبت به پیش از کرونا متفاوت می شود و کنترل‌ها هم مقداری بیشتر می‌شود، از طرفی فروش اینترنتی افزایش و مسافرت های خارجی کمتر می شود. از طرفی برگزاری ویدیو کنفرانس ها و کاهش برخی هزینه های ناشی از برگزاری جلسه‌ها موجب شده تا استفاده از این فناوری‌ها به طور جدی در دستور کار ادارات مختلف قرار گیرد. برخی ادارات قم که با ویدئو کنفرانس بیگانه بودند با شیوع کرونا مجبور شدند تا زیرساخت‌های آن را فراهم کنند تا بتوانند جلسات را به صورت غیرحضوری انجام دهند.
با شیوع کرونا، توجه به شرکت‌های دانش بنیان افزایش یافته‌است و این شرکت ها نشان دادند که ظرفیت های زیادی دارند که باید همچنان استفاده از ظرفیت آنها برای کاهش وابستگی و رفع مشکلات کشور به عنوان یک اولویت در دستور کار باشد و در این زمینه برنامه ریزی بلندمدتی انجام شود.
همچنین دولت درشرایط کرونایی به توانایی داخلی توجه کرد که این موضوع باید پس از کرونا نیز ادامه یابد.
به نظر من همانگونه که تحریم‌ها برای ما رشد ایجاد کرد، کرونا نیز می تواند برای کشور ما رشد هم ایجاد کند. تحریم ها موجب شد تا به خودمان بیشتر اتکا کنیم و بسیاری از نیازهای کشور که پیش از این از خارج تامین می شد، در داخل تولید شود و کشور در این زمینه ها به خودکفایی رسد. کرونا موجب شد تا خلاقیت ها و نوآوری هایی در کشور رشد یابد و بستر مناسب برای استفاده از این نوآوری ها باید ایجاد شود.
همانگونه که تحریم برای کشور سختی ایجاد کرد ولی نتوانست کشور را به زانو در بیاورد، کرونا نیز مشکلات و سختی هایی ایجاد کرده ولی این سختی ها موجب بروز خلاقیت ها و ظرفیت های کشور در حوزه بهداشت و درمان می شود.
آیا ایران پس از کرونا از نظر اقتصادی متفاوت از پیش از کرونا خواهد بود؟
به نظر من اقتصاد ایران پیس از کرونا خیلی متفاوت از پیش از کرونا نمیشود. اگرچه به خاطر نگاه ایجاد شده به ظرفیت های داخلی کشور و حمایت از واحدهای دانش بنیان وضعیت بهتری نسبت به پیش از کرونا خواهیم داشت ولی کلیت اقتصاد کشور تغییر چندانی نمی‌کند.
با فرض ساخت واکسن برای این بیماری، این احتمال وجود دارد که کرونا در بلند مدت به طور کامل فراموش شود و شرایط در بلندمدت به حالت قبل از کرونا برگردد.
آیا جهان پس از کرونا از نظر اقتصادی متفاوت از پیش از کرونا خواهد بود؟
یقینا تغییری ایجاد می‌شود نه اینقدر زیاد که حالا بگوییم کرونا موجب تحول در اقتصاد دنیا و تغییر در آن شود ولی می توان گفت که در مقطعی تغییراتی ایجاد می‌شود که کم م تمام فعالیت‌ها به حالت قبل بر می‌گردد و مدیرت و کنترل می‌شود.
دو تا سه ماه کشورهای جهان ناچار بودند تا در حالت خاموشی بروند تا بتوانند این بیماری را کنترل کنند و این موضوع هم در کشورهای مختلف در دستور کار قرار گرفت.
واکسن کرونا به یقین ساخته و درمان آن راحت تر می‌شود .
اما اگر این بیماری دست ساز و ساخت بشر باشد، یک جنگ بیوتروریسم باید آنرا حساب کرد ولی فرض ما این است که این بیماری جدای از منشا پیدایش آن، یک بیماری فراگیر است ولی اگر این بیماری منشاء انسانی و دست ساز داشته باشد و هدفش ضربه به اقتصاد داشته باشد، در چنین شرایطی وضعیت متفاوت خواهد بود. در این صورت می‌توان گفت که کرونا جنگ اقتصادی است با ابزار بیولوژیکی و در چنین حالتی امکان تکرار بیماری‌های همه گیر در آینده و با شدت بیشتر هم وجود دارد.
چه تمهیداتی پیشنهاد می‌کنید که ایران پساکرونا بیش از پیش آماده بحران هایی نظیر کرونا باشد و کمتر تحت تاثیر آنها شود؟
واقعیت این است که کرونا یک مانور خوب بود که کشور خود را آماده کرد و تمرین مناسبی در این زمینه بود و زیرساخت‌های بهداشتی کشور بهبود یافته و اطلاعات مردم افزایش پیدا کرد.
ایران جزو کشورهای موفق بود که با تشکیل تیم فنی درکشور و تفویض اختیارات به آن تجریه خوبی از سپردن کار به متخصصان داشت.
فرهنگ دینی کشور اثرات بسیار خوبی را داشت. دستور مقام معظم رهبری برای مواسات مومنانه و کمک‌هایی که مردم به همدیگر می‌کردند نشات گرفته از فرهنگ دینی، ایثار و گذشت مردم بود که به عنوان تجربه بسیار خوبی از ان می‌توان یادکرد.
مردم واقعا گذشت و ایثار داشتند و به یکدیگر کمک بسیاری کردند که خاطرات دفاع مقدس دراین ایام بار دیگر زنده شد. مردم نشان دادند که همچنان با تمام مشکلات درصحنه هستند و هوای همدیگر را دارند که باید از این سرمایه حراست کرد.
کرونا نشان داد که ایران دارای زیرساخت های بهداشت و درمان بسیار مناسبی است و این موجب می‌شود که در آینده این موضوع به یک برند برای جمهوری اسلامی تبدیل شود.
تمام بخش هایی که درکرونا درگیر بودند، باید فعالیت خود را آسیب شناسی کنند. بخش درمان، بهداشت و آموزش همه باید خود را آسیب شناسی کنند و آماده باشند که درصورت تکرار چنین شرایطی آمادگی لازم را داشته باشند.
درمقطعی حضور داریم که سیستم های مختلفی از جمله آموزش مجازی متناسب با این شرایط ایجاد شده است که باید ضمن حفظ این دستاوردها، بر آمادگی بیشتر و تقویت آنها برنامه ریزی کرد.
از جمله نکاتی که بسیار اهمیت دارد این است که باید اقتصاد خانواده‌ها مورد توجه باشد. قشرهایی از جامعه به دلیل کرونا آسیب دیدند مانند کسانی که پوشش های بیمه‌ای نداشتند و یا حقوق ثابت نداشتند. در این زمینه مشکل اساسی، نبود بانک اطلاعاتی شاغلان کشور است و اگر دولت بتواند چنین بانکی را ایجاد کند، در برنامه ریزی ها می تواند بسیار موثرتر عمل کند.
نبود بانک اطلاعاتی جامع از ایرانی‌ها و مشاغل موجب شده که کمک‌های دولت در این ایام هدفمند نباشد و دلیل موفقیت دولت های اروپایی در کمک به مشاغل آسیب دیده در کرونا، وجود بانک های اطلاعاتی جامع در این کشورهاست و ایجاد این بانک اطلاعاتی به عنوان این ضرورت در کشور ما نیز بسیار جدی است.