"سوخت‌رسانی با کشتی‌ها و شناورهای کوچک و بزرگ در دریا و یا اسکله را بانکرینگ می‌گویند"ٰ؛ تامین آب و آذوقه، ارائه خدمات فنی و مهندسی، پزشکی و بهداشتی، امکان اسکان خدمه اسکان و تعویض خدمه کشتی، جمع آوری پسماندهای نفتی و زباله‌های کشتی و غیره از جمله خدمات جانبی صنعت بانکرینگ هستند که هر یک می‌توانند زمینه ساز درآمدزایی‌های بالایی برای بزرگترین بندر بازرگانی ایران باشند.
ایران با داشتن یک هزار و ۸۰۰ کیلومتر مرز آبی (به استثنای جزایر) در خلیج‌فارس و دریای عمان و قرار گرفتن در مسیر ورود کشتی‌ها به این خلیج در منطقه استراتژیک تنگه هرمز ظرفیت‌های جغرافیایی لازم برای سوخت‌رسانی در سال‌های گذشته سهم چندانی از بازار را به افزایش سوخت‌رسانی کشتی‌ها نداشت اما از سال ۸۷ به بعد با اقدامات مناسب این نقش خود را بهتر نشان داده است.
در طول سال، ۲۵ هزار کشتی از محوطه خلیج‌فارس عبور می‌کنند که به ۲۰ میلیون تن سوخت نیاز دارند، در این بین یکی از کشورهایی که به کشتی‌ها سوخت‌رسانی دارد، امارات متحده است که درحال حاضر به گفته کارشناسان افزون بر ۸۰ درصد سوخت کشتی‌ها در بندر فجیره این کشور تامین سوخت می‌کنند.
شهید رجایی بندری در ۲۳کیلومتری غرب بندرعباس که از سال ۶۴ در دوران بحبوحه جنگ تحمیلی فعالیت خود را آغاز کرد که امروز با گذشت ۳۵ سال از عمر آن به‌دلیل زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی، ریلی و جاده‌ای یکی از مهم‌ترین کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی درجهان است.
مجتمع بندری که امروزه در حوزه توسعه بازار بانکرینگ با کشورهای همسایه نقش راهبردی دارد، بیش‌ترین حجم ترانزیت کشور متعلق به این مجتمع است و این بندر هم‌چنان به عنوان بندر سرآمد ایران در سال جهش تولید نقش حیاتی را برای اقتصاد دریا محور در کشور ایفا می‌کند.
بندر شهید رجایی به علت فاصله کوتاه از مسیر اصلی تردد بین قاره‌ای کشتی‌ها، با قرار گرفتن در محل تلاقی راهگذر ترانزیتی شمال به جنوب، مهم‌ترین دروازه واردات و صادرات کشور محسوب می شود ودرشرایطی که افزون بر ۹۰ درصد جابه‌جایی محموله‌های تجاری کشور از طریق حمل و نقل دریایی صورت می‌گیرد، بندر شهید رجایی به تنهایی عهده‌دار بیش از ۵۳ درصد حجم کل این مبادلات در زمینه ترانزیت، واردات، صادرات و سایر فعالیت‌های بندری است و تاثیرگذاری ویژه‌ای در اقتصاد منطقه دارد.
این بندر مهم و راهبردی که در شمال جزیره قشم و تنگه هرمز واقع شده با داشتن روابط دریایی و مبادله کالا با ۸۰ بندر شاخص بین‌المللی به عنوان بزرگترین بندرتجاری و کانتینری و همچنین دروازه طلایی اقتصاد ایران مطرح بوده و سهم ۵۰ درصدی از تجارت ایران را به خود اختصاص داده است.
یکی دیگر از موفقیت بزرگ بندر شهیدرجایی داشتن ظرفیت‌های بزرگ برای پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما و کانتینربر بوده که امروزه حمل ونقل دریایی در بندرهای مهم جهان به‌واسطه با صرفه بودن از این روش استفاده می‌کنند.
بندر شهید رجایی تنها یک بندر کانتینری نیست، این بندر بزرگترین و پیشرفته‌ترین پایانه‌های کانتینری کشور را در اختیار دارد و حجم گسترده‌ای از عملیات جابه‌جایی کالاهای عمومی به خصوص محصولات فولادی، فله خشک(غله و سنگ آهن)، فله مایع(روغن‌های خوراکی) و فرآورده‌های نفت خام در این بندر انجام می‌گیرد.
و اما در چشم‌انداز آینده این بندر استراتژیک، طرح‌های مهم اقتصادی وجود دارد که می‌توان به طرح‌های توسعه ریلی، پایانه‌های کانتینری و بندرخلیج فارس در بندر شهید رجایی به عنوان طرح‌های زیربنایی در حوزه صادرات و واردات کالاها و فرآورده‌های نفتی از جمله بانکرینگ (سوخت‌رسانی) اشاره کرد.
سوخت‌رسانی به کشتی‌های خارجی تجارتی پرسود
در کنار بندر شهید رجایی و درست در منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی بندر دیگری به نام "بندر نفتی خلیج فارس" قرار دارد، این بندر به عنوان مجموعه نفتی منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی با هدف افزایش سهم کشور از بازار بانکرینگ، صادرات، واردات،ترانزیت و جابه‌جایی فرآورده‌های نفتی در خلیج‌فارس و دریای عمان درحال فعالیت است.
سالانه ۵۰هزار کشتی از تنگه هرمز عبور می‌کند که ظرفیت بزرگی برای بانکرینگ در بندر خلیج‌فارس ایجاد می‌کند و با سوخت‌رسانی به کشتی‌های خارجی می‌توان تجارتی پرسود را عاید کشور کرد.
"بندر نفتی خلیج‌فارس" دارای ۱۲ پست اسکله به طول یکهزار و ۲۰۰متر و عمق متوسط ۷.۵ متر و ۳۳۰ هکتار محوطه در حال بهره‌برداری و اراضی پشتیبانی است و به دلیل موقعیت استراتژیک، قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی شمال جنوب و نزدیکی به صنایع و پالایشگاه‌های منطقه به عنوان مهم‌ترین بندرنفتی زیرمجموعه سازمان بنادر محسوب می‌شود.
در این بندر۲ پست اسکله مخصوص کشتی‌های تانکر اقیانوس پیما در ضلع شرقی بندر واقع شده که از طریق خطوط لوله به مخازن نگهداری فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه نفت بندرعباس متصل است؛ اما آن چه جالب است و قابل توجه، امکان جذب شرکت‌های سرمایه‌گذار برای حضور در بازار سوخت‌رسانی به کشتی‌های عبوری از تنگه هرمز یا همان «بانکرینگ» است؛ کاری که هم‌اکنون انجام می‌شود اما درسال جهش تولید نیاز به رونق بیشتر و وسیع‌تر دارد.
داشتن ظرفیت بانکرینگ به عنوان یکی دیگر از توانمندی‌های این بندر بوده که همواره علاوه بر خدمات‌رسانی به کشتی‌های کوچک و بزرگ کشورمان، سایر کشتی‌ها هم می‌توانند بهره ببرند و با کمترین هزینه، سوخت دریافت کنند.
موفقیت اخیر هم که ارسال پنج فروند کشتی سوخت به ونزوئلا از بندر شهید رجایی موجب تحسین جهانیان شد، گوشه‌ای دیگر از ظرفیت‌های این حوزه از بندر شهید رجایی را نشان می‌دهد، زیرا پنج نفتکش به نام‌های «فورچون»، «فارست»، «فاکسون»، «پتونیا» و «کلاول» حامل سوخت ایران در حالی راهی ونزوئلا شدند که نفتکش فورچون به عنوان نخستین نفتکش ایرانی که به ونزوئلا رسیده، سفر خود را از بیست و سوم اسفند سال گذشته(۹۸) از بندر شهید رجایی آغاز کرده بود.
هرچند ۸۵ درصد سوخت‌رسانی به کشتی‌های منطقه هم‌چنان در اختیار بندر فُجیریه امارات قرار دارد، اما پس از ایجاد بندر خلیج فارس و ساخت مخازن سوخت با ظرفیت یک میلیون تن، این ظرفیت می‌تواند در صورت استقبال بخش خصوصی به فرصت اقتصادی خوبی در سال جهش تولید تبدیل شود.
۴۴۰ هزار متر مکعب مخازن درحال بهره‌برداری است
در اهمیت سرمایه‌گذاری بخش نفتی بندرشهید رجایی نیز "مدیر بندرنفتی خلیج‌فارس" به موضوع احداث مخزن‌های نگهداری فرآورده‌های نفتی و بانکرینگ و بسترهای سرمایه‌گذاری در زمینه ارائه خدمات دارای ارزش افزوده اشاره کرد.
مدیر بندر خلیج فارس گفت: بندر خلیج‌فارس با دارا بودن ۴۴۰ هزار متر مکعب مخازن درحال بهره‌برداری و یک میلیون و ۹۰ هزار مترمکعب درحال ساخت نقش بسزایی در امر صادرات، ترانزیت و سوخت‌رسانی به کشتی‌ها در آب‌های خلیج فارس دارد.
کامران اژدری در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، مجموع سرمایه‌گذاری در این حوزه با احتساب محوطه‌های درحال ساخت و بهره‌برداری شده را افزون بر ۱۰ هزار میلیارد ریال به تعداد ۲۸ فقره قرارداد اعلام کرد و افزود: این بندر دارای ۲۱ شرکت فعال و درحال ساخت دارد.
به گفته وی، درحال حاضر ۱۳ شرکت نفتی بخش خصوصی در این بندر فعالیت دارند و با توجه به برنامه‌های توسعه‌ای تعداد شرکت‌های نفتی مستقر در این بندر به بیش از ۲۱واحد خواهد رسید.
مدیر بندر خلیج‌فارس بندرشهید رجایی مجموع ظرفیت فعلی مخازن نگهداری فرآورده‌های نفتی در بندر خلیج فارس را افزون بر ۴۴۰ هزار مترمکعب اعلام کرد که با تکمیل طرح‌های توسعه‌ای و بهره‌برداری از واحدهای درحال ساخت این رقم به یک میلیون و ۵۰۰ مترمکعب افزایش خواهد یافت.
اژدری تصریح کرد: در این بندر عملیات تخلیه و بارگیری انواع فرآورده‌های نفتی از قبیل بنزین، نفت گاز، نفت کوره، قیر، نفت سفید، هیدروکربن، فورفورال و انواع روغن‌ها انجام می‌پذیرد و از برنامه‌های آینده در بندر خلیج فارس به احداث اسکله‌های ۲۰هزار و ۱۰۰ هزارتنی و ایستگاه تخلیه و بارگیری ریلی است.
وی همچنین به احداث مخزن‌های فرآورده‌های روغنی نیز اشاره کرد که شامل ۲ شرکت فرآورده‌های روغنی ایران و مخزن‌های روغن خلیج‌فارس با سرمایه‌گذاری ۳۹۰میلیارد ریال در این حوزه فعال هستند و امکان استفاده صاحبان کالا در زمینه واردات، ترانزیت و صادرات فرآورده‌های روغنی از مخزن‌های این دوشرکت وجود دارد.
بانکرینگ صنعتی سودآور بر دوش بندر شهید رجایی
مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان نیز سرعت‌بخشی به طرح‌های توسعه‌ای مرحله سوم بندر شهید رجایی از جمله حمل‌ونقل ریلی را یکی از موضوعات مهم صنعت بانکرینگ دانست.
الله‌مراد عفیفی‌پور در گفت‌وگو با ایرنا افزود: افزایش سهم ایران از صنعت بانکرینگ (سوخت‌رسانی به کشتی‌ها) در منطقه خلیج‌فارس به میزان ۵.۵ میلیون تن در سال برای تحقق بند ب ماده ۴۸ قانون ششم توسعه انجام شده صنعتی سودآور محسوب می‌شود که سهم اصلی این اقدام بر دوش بندر شهید رجایی است.
وی ادامه داد: توسعه بندر خلیج‌فارس به عنوان بخش نفتی منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی با توجه به موقعیت راهبردی منطقه خلیج فارس، در راستای ساخت مخازن جدید ذخیره‌سازی و ضرورت ایجاد زیرساخت برای پشتیبانی از تولید فرآورده‌های نفتی پالایشگاه های جدید کشور در حال انجام است.
مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان بیان داشت: توسعه بانکرینگ(سوخت‌رسانی به کشتی‌ها)، افزایش سهم بازار و سودآوری سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی و افزایش قلمرو حاکمیت اقتصادی ایران در آبراهه‌های بین‌المللی و برقراری توازن در بازار منطقه و اشتغال‌آفرینی از اهداف مهم ساخت و توسعه پایانه بندر خلیج فارس است.
عفیفی‌پور از دیگر اهداف ترسیم شده در این بندرنفتی به افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی و نقل و انتقال فرآورده نفتی، ارائه خدمات پشتیبانی به شرکت‌های خصوصی فعال در زمینه تجارت دریایی فرآورده‌های نفتی و امکان ترانزیت و تبادل این محموله‌های تجاری از کشورهای آسیای میانه، عراق و افغانستان اشاره کرد.
افزایش ۳۰ درصدی صادرات نفتی فرآورده‌های نفتی با تکمیل سه اسکله نفتی
مدیرمنطقه ویژه اقتصادی بندر شهیدرجایی همچنین گفت: سه پست اسکله نفتی یکی از طرح های مهم در حال اجراست که با بهره‌برداری از آن ظرفیت صادرات فرآورده‌های نفتی از بندر شهید رجایی ۳۰ درصد افزایش می‌یابد.
عفیفی‌پور افزود: براساس برنامه زمانبندی عملیات ساخت سه پست اسکله نفتی بدست متخصصان ایرانی و به شکل کاملا بومی با پیشرفت فیزیکی ۴۴ درصدی در بندر شهید رجایی ادامه دارد .
وی ادامه داد: عملیات اجرایی اسکله نفتی از سال ۹۶ با اعتبار اولیه یکهزار و ۶۲۰ میلیارد ریال آغاز و بدون وقفه درحال انجام است.
وی بیان داشت: از آن زمان بیش از ۱۰۰متخصص داخلی عملیات طراحی و اجرای این سه پست اسکله را به شکل کاملا بومی برعهده داشته دارند.
به گفته عفیفی‌پور، این اسکله یکهزار و ۳۰۰ متر طول و ۸۵۰ مترعرشه دارد که با ساخت آن ظرفیت پهلوگیری سه فروند کشتی ۱۰۰ هزار تنی به طور همزمان در بندر شهید رجایی فراهم می‌شود.
وی افزود: اتصال مستقیم به پالایشگاه‌های نفتی بزرگ استان، تسهیل در امر صادرات مواد نفتی و افزایش ظرفیت ۳ میلیون تن در ماه را از مهم‌ترین مزیت‌های اقتصادی این طرح عنوان کرد و ابرازداشت: با بهره‌برداری از این سه پست اسکله مجموع اسکله‌های نفتی استان به ۱۶ پست افزایش خواهد یافت.
تکمیل پایانه کانتینری و اسلکه‌های نفتی درسال جهش تولید
معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی که اردیبهشت امسال از بزرگترین مجتمع بندری کشور بازدید کرد، از تکمیل دو طرح مرحله سوم پایانه کانتینری و اسکله‌های نفتی به عنوان هدف‌گذاری مهم و راهبردی در سال جهش تولید در این بندر نام برد.
محمد راستاد افزود: مرحله سوم توسعه پایانه کانتینری بندر شهید رجایی با وضعیت خوب کارگاه بر اساس زمانبندی تعیین شده در حال اجرا است و امیدواریم تا قبل از پایان امسال، ۹۰۰ متر اسکله و پسکرانه به بهره‌برداری برسد.
وی پیش‌بینی کرد: طرح اسکله‌های نفتی نیز در بازه زمانی تعیین شده درسال جاری تکمیل شوند و به‌واسطه اجرای این دو طرح مهم وشاهد تحول جدی در ظرفیت بندر شهید رجایی در زمینه فعالیت‌های تخلیه و بارگیری کانتینری و نفتی باشیم.
افزایش ۳۰ میلیون تن به ظرفیت نفتی کشور
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی از دیگر اولویت‌های این سازمان به توسعه حمل و نقل چند وجهی اشاره کرد و افزود: مرحله سوم بندر شهید رجایی، یک طرح مهم و استراتژیک است که می‌تواند ظرفیت کانتینری بندر را از ۶.۳ میلیون TEU به هشت میلیون TEU برساند در دستور این سازمان قرار گرفته است.
راستا افزود: بنا داریم از یکهزار و ۴۰۰ متر اسکله در طرح توسعه بندر شهید رجایی، حداقل ۹۰۰ متر آن را به بهره‌برداری برسانیم و به زیرساخت‌های این بندر اضافه کنیم.
وی اضافه کرد: سعی داریم سه اسکله مخصوص بارگیری نفت و فرآورده‌های نفتی امسال در بندر شهید رجایی به بهره‌برداری برسانیم که این ظرفیت می‌تواند ۳۰ میلیون تن به ظرفیت نفتی کشور اضافه کند.
در ماه‌های فروردین و اردیبهشت امسال یک میلیون و ۷۹۲ هزار تن فرآورده نفتی از بندر شهید رجایی به خارج از کشور صادر شد که این میزان صادرات فرآورده نفتی نسبت به همسنجی با پارسال ۳۲.۶ درصد افزایش داشته است.
همچنین در این مدت ۲ میلیون و ۶۵۲ هزار و ۹۴۸ تن فرآورده نفتی از بندر شهید رجایی کابوتاژ و ۱۳ هزار و ۳۴۷تن فرآورده نفتی ترانزیت شده است که از افزایش ۱۰۰ درصدی در این زمینه برخوردار بوده است.
رفت‌وآمد ۵۸۳ فروند کشتی در بندر شهید رجایی
مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان در این‌باره گفت: عملیات جابه‌جایی کالاهای نفتی و غیرنفتی نیز در ۲ ماهه نخست امسال در بندرشهید رجایی به ۸ میلیون و ۶۳۹ هزار و ۹۲۰ تن رسید.
الله‌مراد عفیفی‌پور افزود: ۴ میلیون و ۱۸۰ هزار و ۵۹۲ تن از کالاها غیرنفتی و ۴ میلیون و ۴۵۹ هزار و ۳۲۸ تن فرآورده نفتی بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ۱۰.۹ درصدی را نشان می‌دهد.
وی در خصوص رفت و آمد ۵۸۳ فروند کشتی در بندر شهید رجایی نیز بیان داشت: در فروردین واریبهشت امسال، ۵۸۳ فروند شناور به بزرگترین بندر تجاری کشور وارد شده که از مجموع کل شناورهای ورودی به این بندر، ۴۶۸ فروند مربوط به کشتی‌های دارای تناژ بالای هزار تن و ۱۱۵ فروند مربوط به شناورهای زیر هزار تن بوده است.
مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان اضافه کرد: طرح توسعه پایانه‌های کانتینری بندرشهید رجایی شامل ۳ مرحله اجرایی و ۲ مرحله مطالعاتی است که مرحله دوم آن در سال ۸۹ به بهره‌برداری رسید.
عفیفی‌پور گفت: این ترمینال قابلیت پهلودهی بزرگترین کشتی‌های نسل هفتم دنیا با آبخور ۱۷ متر و ظرفیتی افزون بر ۱۴۰هزارتن DWT را دارد.
به گفته وی، بندر شهید رجایی که بزرگترین بندر کانتینری کشور محسوب می‌شود و سهم قابل ملاحظه‌ای در تجارت ملی و منطقه‌ای دارد، بزرگترین و پیشرفته‌ترین پایانه‌های کانتینری کشور را در اختیار دارد.
و اما؛ با توجه به ظرفیت‌های یاد شده یادآوری این نکته لازم است که؛ اهمیت رونق اقتصاد و جهش تولید در بنادر کوچک و بزرگ کشور برکسی پوشیده نیست این درحالی است که باید با فراهم آوردن بستر لازم در بزرگترین بندر تجاری ایران برای توسعه فعالیت‌های تجاری و ترانزیتی با کشورهای همسایه علاوه بر افزایش سهم ایران از صنعت بانکرینگ در منطقه، نقش موثر این بندر تجاری و ترانزیتی در آبادانی و رونق معیشت ساحل‌نشینان بیش از پیش نمایان شود.