سابقه بیماری‌های واگیر و همه‌گیری آن در جوامع بشری به هزاره‌های گذشته بر می‌گردد و از زمانیکه اجتماعات انسانی افزایش یافت و به سمت تمدن و زندگی شهرنشینی روی آوردند، این بیماری‌ها افزایش یافت.
جهان در قرن‌های گذشته بارها با همه‌گیری بیماری‌های مختلفی مانند وبا، طاعون و سل مواجه شد که بر اثر آن میلیون‌ها انسان جان خود را از دست دادند؛ همه‌گیری بیماری‌ها علاوه بر تلفات انسانی، تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نیز بهمراه داشت.
امروز نیز بسیاری از کشورها در حال مقابله با همه‌گیری ویروس کرونا هستند؛ این ویروس تاکنون نزدیک به ۹ میلیون تَن را در دنیا مبتلا کرده است که بر اثر آن نزدیک به ۵۰۰ هزار تَن جان خود را از دست دادند.
کشورمان ایران نیز همه‌گیری بیماری‌هایی مختلف را به خود دیده است و امروز در درگیری با بیماری کرونا تا کنون بیش از ۲۰۰ هزار تَن مبتلا و ۹ هزار جان‌باخته داشته است.
اصفهان با توجه به موقعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود از گزند بیماری‌های مُسری و واگیر در قرون گذشته در امان نماند بطوریکه به گفته رییس مرکز اسناد و کتابخانه ملی اصفهان، این خطه در یک قرن گذشته با چندین همه‌گیری قابل توجه مواجه شد که نحوه مواجهه مردم و حاکمان وقت با آن، جای مطالعه و پژوهش بسیاری دارد.
مسعود کثیری در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: در سال‌های دور به همه این بیماری‌ها، وبایی می‌گفتند که شامل طاعون، وبا، آنفلوآنزا و موارد دیگر بود و بر اساس اسناد موجود این همه‌گیری هر از چندگاهی استان اصفهان را نیز درگیر خود می‌کرد.
کثیری با بیان اینکه یکی از این همه‌گیری‌ها در بحبوحه جنگ جهانی اول و بین سال‌های ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۹ هجری شمسی رخ داد، افزود: در این دوران، بیماری به‌شدت واگیری از نوع وبایی در کشورمان و اصفهان شیوع پیدا کرد که طبیبان به آن مشمشه می‌گفتند.
مشمشه بیماری عفونی واگیردار و خطرناک و مشترک بین انسان و دام است که احتمال مرگ و میر ناشی از آن بالاست.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه همزمان با شیوع این بیماری، کشورمان بدلیل شرایط بی‌ثبات، جنگ، نا امنی و مختل شدن تجارت دچار قحطی شد، خاطرنشان کرد: در ابتدای این همه‌گیری، بیماری مشمشه بطور گسترده شیوه یافت و سپس بیماری‌های حصبه و آنفلوآنزای اسپانیایی به آن اضافه شد.
آنفلوآنزای اسپانیایی، همه‌گیری مرگبار و غیرمنتظره‌ای بود که در سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۱۹ میلادی، حدود ۵۰۰ میلیون نفر در جهان را دچار کرد.
کثیری با اشاره به اینکه اسناد و مدارک دولتی بسیاری درباره این بحران در اصفهان و وقایع نگاری آن وجود دارد، تصریح کرد: در آن زمان بَلوای نان در اصفهان رخ داد که منجر به کشته شدن معاون شهردار وقت اصفهان شد.
به گفته وی بر اساس اسناد موجود، افرادی در آن زمان سوء استفاده کرده و اقدام به احتکار گندم می‌کردند که در بین آنها معتمدان مردم و منتفذین به چشم می‌خوردند.
این استاد تاریخ با بیان اینکه در آن بحران، یک نسل‌کُشی اتفاق افتاد و حدود یک سوم جمعیت در برخی از شهرها از بین رفتند، خاطرنشان کرد: در این زمان بر اساس اسناد موجود، آنقدر جسد در کنار معابر و کوچه‌ها افتاده بود که سگ‌ها آنها را می‌خوردند و مردم از صبح تا غروب در مقابل نانوایی‌ها برای بدست آوردن تکه‌ای نان، دعوا می‌کردند.
کثیری گفت: افرادی در این بحران توانستند زنده بمانند و کمتر آسیب ببینند که وضعیت اقتصادی بهتری داشتند هرچند در این سال‌ها، خیران اصفهان کمک‌هایی به مردم فقیر مانند توزیع غذا و نان انجام می‌دادند.
یک تاجر اصفهانی به نام میرزا عبدالجواد اُخوت در خاطرات خود، گفت: سال‌های سخت و نکبت بار قحطی، خشکسالی، احتکار، استعمار، ناامنی و شیوع وبا و حصبه در ایران و اصفهان و همچنین اشغالگری قزاق‌ها و روس‌ها و از همه بدتر حکومت حاکمی نادان و جاه‌طلب بنام "ظل السلطان قاجار" در اصفهان عامل بدبختی، گرانی و سختی مردمان است.
ظل السلطان، حاکم اصفهان در عصر ناصرالدین شاه قاجار بود که بدلیل ظلم و ستمی که در طول زمامداری ۳۴ ساله خود بر مردم روا داشت و تخریب گسترده بناها و آثار تاریخی برجسته برجا مانده از دوران صفویه شناخته شده است.
رییس مرکز اسناد و کتابخانه ملی اصفهان با اشاره به دومین همه گیری قابل توجه در قرن اخیر در اصفهان گفت: این بحران در خلال جنگ جهانی دوم و در بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ هجری شمسی اتفاق افتاد و بیماری تیفوس به شدت در جامعه سرایت یافت.
تیفوس، یک بیماری حاد تب‌دار ناشی از یک باکتری منتقله از بندپایان آلوده بویژه شپش است.
کثیری با اشاره به اینکه در آن سال‌ها تعدادی از آوارگان لهستانی که از جنگ فرار کرده بودند در اردوگاه‌هایی در ایران سکونت یافتند، افزود: تعدادی از آنها نیز به اصفهان آمدند که بدلیل پایین بودن سطح بهداشتی، بیماری تیفوس در بین آنها و سپس مردم اصفهان شیوع پیدا کرد.
کثیری با بیان اینکه دست نوشته‌ها و خاطرات بسیاری از چگونگی رفتار مردم اصفهان و سطح ارتباط جامعه و تبادلات فرهنگی و اجتماعی با لهستانی‌ها وجود دارد، خاطرنشان کرد: حتی مواردی از ازدواج بین دختران لهستانی و مردان اصفهانی ثبت شده است.
وی با تاکید بر اینکه شیوع بیماری تیفوس در این دوران به مرگ و میر بسیاری منجر شد که اطلاعات آن در اسناد، نامه‌ها و مطبوعات به چشم می‌خورد، گفت: حاکمان وقت در آن زمان محدودیت‌هایی را برای کنترل این بیماری اعمال کردند هرچند حکومت ایران بدلیل حضور قوای متفقین، اختیار چندانی نداشت.
این استاد تاریخ پزشکی افزود: تدابیری برای مبارزه با بیماری تیفوس در بحبوحه جنگ جهانی دوم در اصفهان اتخاذ شد از جمله قرنطینه و ماندن در خانه، گند زدایی و آفت زدایی بویژه در محل سکونتگاه‌های آوارگان لهستانی و همچنین مراودات این پناهندگان کنترل شد.
به گفته وی در این دوران و پس از اعمال محدودیت‌ها در برخی از اسناد آمده است که اگر مشخص شد که یک فرد اصفهانی با پناهندگان لهستانی مراوده دارد، او را مجبور به ازدواج می‌کردند.
در مقدمه "رساله تنبیه‌الغافلین و عبرت‌الناظرین در قحطی اصفهان" نوشته رسول جعفریان و فرشته کوشکی، برخی از دلایل قحطی، کمبود محصول غله، نا امنی اصفهان و روستاهای اطراف، خرید مقادیر زیاد گندم توسط پلیس جنوب (نیروی وابسته به انگلیسی‌ها) و عدم مقابله قاطع با محتکران و ایجاد مزاحمت برای خرده‌پاها و روستاییانی که مختصر غله‌ای در خانه‌های خود نگهداری کرده بودند و مصادره آنها، عنوان شده است.
به گفته یک استاد دانشگاه، به دنبال حمله متفقین در سال ۱۳۲۰ کمبود خوار و بار و غله یکی از مشکلات اصلی مردم ایران بود و شهرهایی که میزبان متفقین و پناهندگان لهستانی بودند از جمله اصفهان با کمبود مواد غذایی و سوخت مواجه و دچار اضطراب شدند.
معصومه گودرزی افزود: در گلپایگان، نجف آباد، مبارکه و برخی دیگر از شهرهای استان اصفهان مردم گرسنه شورش کردند و علاوه بر قحطی و کمبود آذوقه، تورم و بیماری تیفوس تلفات جانی بسیاری بهمراه داشت.
وی اظهارداشت: کمبود مواد غذایی و واقف نبودن از نرخ اجناس، تورم زیادی در بازار ایجاد کرد و موجب سوء استفاده برخی از واسطه‌گران شد بنابراین دولت تصمیم گرفت تا فهرستی از نیازهای مهاجران را در اختیار شهرداری‌ها قرار دهد تا از تماس لهستانی با کسبه برای خرید جلوگیری شود.
رییس مرکز اسناد و کتابخانه ملی اصفهان خاطرنشان کرد: علاوه بر همه‌گیری‌هایی که پس از جنگ‌های جهانی اول و دوم پیش آمد، استان اصفهان در بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ با معضل شیوع بیماری‌های مقاربتی مواجه شد که حاکمان وقت برای کنترل آن اقدام به ایجاد درمانگاه‌های شبانه و کنترل زنان روسپی کردند که اسناد و نامه‌های حکومتی آن در این زمینه موجود است.
وی خاطرنشان کرد: شدت این بیماری در آن سال‌ها به حدی بود که امیر قلی امینی روزنامه‌نگار شهیر اصفهانی نسبت به آن هشدار داد و تاکید کرد که این بیماری‌ها، نسل ما را تهدید می‌کنند.
کثیری با بیان اینکه پس از این موارد، همه‌گیری قابل توجهی در اصفهان نداشتیم، خاطرنشان کرد: در برخی سال‌ها همه گیری آنفلوآنزا وجود داشت اما کنترل می‌شد و از سال ۱۳۴۰ که سطح بهداشتی کمی بهتر شد، بیماری اپیدمی حادی در این خطه وجود نداشت.
برخی کارشناسان و مورخان نیز اعتقاد دارند که در زمان جنگ جهانی دوم و شیوع بیماری تیفوس در کشورمان، روزنامه‌ها به‌عنوان تنها وسیله ارتباط جمعی برای مقابله با این بیماری و اطلاع‌رسانی میان مردم تلاش زیادی کردند؛ تشویق مردم به صرفه‌جویی در خرید اقلام شب عید یا عادی روزمره و کمک به مبتلایان تیفوسی که بیشتر از خانواده‌های فقیر بودند از جمله فعالیت‌های مطبوعات بود.
۱۳۰ روز از شروع بیماری کووید ۱۹ در ایران می‌گذرد و تا کنون بیش از ۲۰۰ هزار در کشورمان به این بیماری مبتلا شدند و بیش از ۹ هزار نفر بر اثر ابتلا به آن جان باختند.
ویروس کرونا اواخر سال گذشته میلادی در شهر "ووهان" مرکز استان هوبی چین پدیدار شد و در این مدت ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی همه کشورهای جهان را تحت تأثیر قرار داده است.
استان اصفهان نیز همچون دیگر استانهای کشور نیز به شدت درگیر با این ویروس بوده و مسوولان امر برای پیشگیری و مقابله با این بیماری تدابیری اندیشیدند تا بخش های مختلف کمترین خسارتها را متحمل شوند.
استاندار اصفهان با اشاره به ضرورت فعالیت علمی و پژوهشی در باره کاهش آسیب‌های دوران پس از کرونا گفت: باید راهبردها و سیاست‌های حمایتی با بررسی تاثیرات کرونا بر اقتصاد تدوین شود.
عباس رضایی افزود: بر همین اساس باید کمیته‌ای با محوریت سازمان برنامه و بودجه استان و دستگاه‌های ذیربط، تشکیل و پیامدهای منفی کرونا بر اقتصاد، احصا و با نگاه تبدیل تهدید به فرصت، راهبردهای مناسب برای بدون برون رفت از مشکلات پیش‌بینی شود.
وی اضافه کرد: سرلوحه قراردادن سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصاد مقاومتی به منظور فائق شدن بر مشکلات دوره پساکرونا و همچنین جهش تولید، یک ضرورت است.
ویروس کرونا تاکنون میلیاردها تومان بر بخشهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی استان اصفهان خسارت وارد کرده است ضمن این که مردم همچنان در معرض تهدید این ویروس قرار دارند.