موسیقی عاشیقی مبلّغ مکتب انسانیت، حقانیت و راستی است و ساز عاشیق جز حق و راستی چیزی نمی گوید؛ سالیان متمادی است که عاشیق های این دیار با ساز خود از حقیقت گفته و گوش مخاطبان خود را با داستان های شیرین، نوازش داده اند.
موسیقی عاشیقی در سرزمین اقوام و ادیان هنرمندانی از هر دین و مذهب را به سوی خود فراخوانده به طوری که در کنار عاشیق های مسلمان هنرمندان و عاشیق های توانمندی که نامشان مرزها را در نوردیده، به چشم می خورد که نمونه بارز آن " عاشیق یوسف اوهانس" عاشیق مسیحی ارومیه ای است که دکتر جاوید او را بزرگ‌مرد پهنه موسیقی ایران خوانده است.
رسالت اصلی عاشیق ها تبلیغ ارزش های انسانی است و طبق راه و رسم این موسیقی محلی، برای اینکه عاشیق ارزش های انسانی را تبلیغ کند، باید سه مرحله "طریقت، شریعت و حقیقت" را طی کند و به عبارتی عاشیقی که انسانیت را تبلیغ می کند، باید در نخستین گام راه درست را انتخاب کرده و پس از آن به حقیقت که خداوند متعال است، دست یابد.
ثبت ملی مکتب عاشیقی ارومیه
مسوول و کارشناس واحد موسیقی حوزه هنری آذربایجان‌غربی با بیان اینکه موسیقی عاشیقی در دوران صفویه رونق یافت، گفت: با توجه به اینکه شاه اسماعیل صفوی خود عاشیق بود، به عاشیق ها احترام زیادی قائل می‌شد چنان که از عاشیق های معروف دوران صفویه می توان به پیرسلطان ابدال اشاره کرد که در ترکیه از طرف خضر پاشا فعالیت می کرد.
داریوش علیزاده به نقش عاشیق ها در جنگ ها نیز اشاره کرد و افزود: عاشیق ها در جنگ ها و لشگرکشی ها نیز با ساز و سخن، سربازان را به شور می آوردند.
وی اضافه کرد: "مکتب عاشیقی" ارومیه تنها مکتبی است که با شماره ۱۶۵ به ثبت ملی رسیده و اصالت ها و ارزش ها را حفظ کرده و بر خلاف سایر مکاتب عاشیقی از مسیر اصلی خود منحرف نشده است.
وی بیان کرد: مکتب عاشیقی ارومیه از ۵۴ مقام یا هاوا تشکیل شده که مصری، دوبیتی، حلبی، سیاستاپو، تجنیس، دیوان، تاجری، غربتی و امراهی از جمله این نواهاست که اغلب جنبه عرفانی و اجتماعی دارد.
مسوول کانون عاشیق های آذربایجان‌غربی ادامه داد: این نامگذاری ها یا بر اساس منطقه جغرافیایی و یا به نام فرد بوده است چنان که سیاستاپو نام منطقه ای در اوکراین است که زمانی تحت حاکمیت ترک ها بوده است.
وی افزود: در موسیقی عاشیقی شعرها ۱۵ هجایی هستند و "گرایلی" و "دوداغ دیمه" نیز از جمله سبک های شعری این نوع موسیقی محسوب می شود.
علیزاده گفت: باللو مسکین، دوللو مصطفی، عباس طوفارقانلی، خسته قاسیم و عارف بزرگ گول هارطون از جمله شاعرانی است که عاشیق ها از شعرهای آنها استفاده می کنند.
این کارشناس موسیقی با بیان اینکه به ساز عاشیق "قوپوز" می‌گویند، افزود: در مکتب عاشیقی ارومیه ساز هفت سیم، ۱۴ پرده دارد و دارای ۷۲ هاوا (نوا) بوده که اکنون ۵۴ هاوا از آنها باقی مانده است.
وی در توضیح ارتباط ساختار فیزیکی ساز با این اعداد بیان کرد: چون این موسیقی عاشیقی، موسیقی عرفانی است بنابراین وجود هفت سیم در ساز به علت مقدس بودن این عدد در اسلام و مشرق زمین، همچنین ۱۴ پرده به نام چهارده معصوم و ۷۲ هاوا به یاد ۷۲ شهید کربلا نامگذاری شده است.
مسوول واحد موسیقی حوزه هنری آذربایجان‌غربی ادامه داد: به علت وقایع و حوادث مختلف درآذربایجان‌غربی به ویژه ارومیه همانند قتل عام جیلوها، حمله روس ها و حوادث خونین دیگر، تاریخ مدونی از زمان پیدایش موسیقی عاشیقی در این استان در دسترس نیست و تنها می توان در بیان این موسیقی از ۱۰۰ سال قبل کمک گرفت.
علیزاده، دوللو مصطفی را که ۲۰۰ سال قبل در روستای باراندوز ارومیه زندگی می کرد، کاملترین عاشیقی می داند که تمام ویژگی ها و شرایط هنر عاشیقی وهمچنین مسلط بودن به ساز، هنر و ادبیات و شعر را دارد.
وی گفت: آثار و شعرهای دوللو مصطفی هر چند در جایی ثبت نشده ولی به صورت شفاهی به دست ما رسیده و در یادها جاودانه مانده است و هر چند که پس از او عاشیق های زیادی آمده اند ولی هیچکدام مطابق با شرایط این هنر حرکت نکرده و تنها نام عاشیقی را یدک کشیده اند.
اتحاد اقوام مختلف با موسیقی عاشیقی
وی اضافه کرد: وجود عاشیق از مذاهب مختلف اعم از شیعه، سنی، ترک، آشوری و ارمنی به وحدت بین اقوام مختلف قوت بیشتری بخشیده و توانسته این اتحاد را پررنگ‌تر کند.
وی ادامه داد: چنانکه عاشیق هایی چون عاشیق یوسف اوهانس و عاشیق یعقوب اوهانس، عاشیق جواد کچه باش، عاشیق فرهاد، عاشیق درویش، عاشیق دهقان، عاشیق ذکریا، عاشیق امراه، عاشیق میرزا کرگنی، دوللو اباذر و مهمتر از همه" گول هارطون عارف و شاعری که شعرهایش توسط عاشیق ها خوانده می شود" جزو خادمان این هنر بومی در آذربایجان غربی هستند.
این کارشناس موسیقی افزود: مباح ترین موسیقی، موسیقی عاشیقی است و داستان هایی که توسط این موسیقی بیان می شود، در استحکام فرهنگی جامعه نقش بسزایی دارد.
علیزاده افزود: وجود مشترکات فرهنگی بین آذربایجان‌غربی با کشورهای همجوار نظیر ترکیه و جمهوری آذربایجان ظرفیت مناسبی برای شکوفایی و توسعه این هنر بومی است و با حضور عاشیق های این استان در کشورهای همجوار فرهنگ و آداب و رسوم این دیار به دیگر کشورهای همجوار منتقل شده و این هنر اصیل بلند آوازه تر از همیشه خواهد شد.
وی ادامه داد: عاشیق ها فرهنگ و فولکور این سرزمین را با زبان ساز باز گو می کنند بنابراین حضور آنها در کشورهای همجوار و مراسم مختلف زمینه انتقال فرهنگ ناب اسلامی و ایرانی به جهان فراهم می کند.
ثبت 1600 اثر آذربایجان غربی در فهرست ملی کشور
معاون فرهنگی میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی هم در این خصوص به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این استان، تاکنون هزار و ۶۰۰ اثر را در فهرست ملی کشور به ثبت رسانده که از این میان ۳۷ اثر از جمله موسیقی عاشیقی یا عاشیقلار، آیین علم‌گردانی، تعزیه، دانش تهیه دوشاب و نمک دریایی، انواع بازی ها و غذاهای سنتی استان ، نحوه تهیه نقل و همچنین صنعت تنور سازی استان از جمله آثار هنری ناملموس هستند که به ثبت ملی رسیده اند.
حسن سپهر فر اظهارداشت: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درسال ۱۳۸۹ موسیقی عاشیقی را نیز در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسانده است.
وی بیان کرد: ثبت این نوع موسیقی در فهرست میراث ناملموس کشور، نشان دهنده جایگاه این موسیقی در منطقه و کشور بوده که باید این جایگاه را روز به روز تقویت کرد.
وی تاکید کرد: حضور اقشار و اقوام مختلف در راستای اشاعه این نوع موسیقی در منطقه، می تواند زمینه ساز توسعه فرهنگی و صدور فرهنگ منطقه به سایر نقاط کشور و کشورهای دیگر شود.
مکتب عاشیقی ارومیه ارزشمندترین هنرهاست
رییس اداره امور هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان‌غربی با بیان اینکه مکتب عاشیقی ارومیه از ارزشمندترین هنرهاست، گفت: برای صیانت از اساتید موسیقی عاشیقی باید تمام توان خود را بکار گرفته و آنها را به جامعه و دنیا معرفی کرد و از مصادره شدن آنان جلوگیری کنیم.
محمدباقر بابایی اظهار داشت: رسانه ها نقش موثری در شناساندن اساتید موسیقی عاشیقی دارند و می توانند با برنامه های مختلف به شکل شایسته ای این هنرمندان را معرفی کنند.
وی ادامه داد: در حال حاضر انجمن عاشیقلار با هدف عضوگیری و شناسایی افرادی که درحوزه موسیقی عاشیقی استعداد دارند، مراحل ثبت خود را طی می کند که با پایان مراحل ثبت و آغاز به کار کمک بزرگی به موسیقی عاشیقی و علاقمندان به آن خواهد کرد.
وی با بیان اینکه آذربایجان‌غربی عاشیق های مطرحی چون اصلان طالبی، عاشیق درویش، عاشیق دهقان و دوللو مطفی را درخود جای داده است، افزود: آثار این هنرمندان باید به خوبی حفاظت شده و برای آیندگان جاودانه بماند.
"موسیقی عاشیقی" ناب ترین و ارزشمندترین موسیقی است که نسل به نسل و سینه به سینه تا به امروز رسیده است؛ ساز عاشیق درطول سالیان متمادی همواره از حقیقت گفته و ظلم را مورد نکوهش قرارداده است.
۱۰۰ هنرمند عاشیق در شهرهای مختلف استان آذربایجان غربی فعالیت می کنند که ارومیه بیشترین هنرمندان عاشیق را به خود اختصاص داده است.