در عرصه روابط فرهنگی ایران و سایر دولت‌ها و ملت‌ها، هیچ کشوری به اندازه افغانستان با ایران مشترکات فرهنگی، دینی و تمدنی و زبانی ندارد؛ تا جاییکه تحولات غیرفرهنگی در جغرافیای سیاسی دو کشور نتوانسته به وحدت فرهنگی آنها خدشه جدی وارد کند و مانعی سر راه تعامل و تبادل فرهنگی دو کشور شود.
امروز دو طرف بر توسعه روابط بین ایران و افغانستان؛ به‌ویژه در زمینه‌های فرهنگی، هنری و رسانه‌ای تاکید می‌کنند؛ زیرا دشمنان درصدد تفرقه‌افکنی و ایجاد مشکلات برای دو کشور با استفاده از رسانه‌ها هستند. مشترکات فرهنگی، زبانی، دینی و تاریخ مشترک دو ملت ایجاب می‌کند در سیاست ها تجدیدنظری صورت بگیرد.
روابط ایران و افغانستان از دیر باز راهبردی و مستحکم بوده و تغییر و تحولات سطحی در دولت‌های دو کشور و حتی دخالت بیگانگان و معاندان قادر نخواهد بود مشکلی برای آن ایجاد کند. خوشبختانه دو ملت ایران و افغانستان با هوشیاری و تسلط به امور و آگاه به نقشه ها و توطئه های دشمنان، متوجه آنها شده و امروز عزم و اراده جدی دو ملت بر پایه تاکید بر مشترکات فرهنگی و تمدنی استوار است.
در این میان سفر روزهای گذشته هیات بلندپایه افغانستانی به جمهوری اسلامی ایران نیز در راستای تحکیم روابط، تعمیق و گسترش تعاملات در عرصه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و تاکیدی بر ادامه روند ارتباطات گذشته بود و دیدارها، نشست ها و گفت‌وگوهای مقامات دو کشور در مدت اقامت آنها در جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد تلاش برای ارتقای سطح روابط دو کشور با عزم و اراده جدی ادامه خواهد یافت.
سفرهیات بلندپایه افغانستانی به ایران در یک نگاه
آقای محمد حنیف اتمر، سرپرست وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی افغانستان یکشنبه گذشته (یکم تیر ۹۹) در راس هیئتی بلندپایه مرکب از ۴۵ نفر از مقامات عالیرتبه شامل نمایندگان هفت وزارتخانه، پنج ریاست مستقل، مشاور حقوقی رئیس جمهوری و دفتر شورای امنیت ملی به ایران سفر کرد. این هیئت برای دیدار رسمی دوروزه با مقامات ایرانی در چارچوب سند همکاری‌های جامع جمهوری اسلامی ایران و افغانستان روی مسائل اقتصادی، مرزی، مهاجران، همکاری‌های رسانه‌ای، امنیتی، بهداشتی و کارگروه همکاری‌های آب و انرژی و گفت‌وگوهای متقابل وارد تهران شد.
حنیف میهمان ظریف
حنیف اتمر، سرپرست وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی افغانستان ظهر روز یکشنبه در ساختمان شماره یک وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، میهمان محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران بود.
سه دور گفت‌وگو
دو طرف در سه دور گفت‌وگو در مورد آخرین تحولات روابط دوجانبه؛ از جمله همکاری‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی، مرزی، اتباع و پناهجویان و حمل‌ونقل تبادل نظر کردند. سند جامع همکاری‌های جامع دو کشور از جمله محورهای این گفت‌وگو بود و قرار شد حداکثر تا سه ماه آینده نهایی شود.
در دیدار حنیف اتمر و محمد جواد ظریف حمایت‌های مردم و دولت ایران از مردم افغانستان در سال‌های جهاد علیرغم مشکلات و کمبودهای ناشی از تحریم‌های خارجی علیه مردم ایران با تبریک حصول توافق اخیر سیاسی بین اشرف غنی و عبدالله عبدالله، از اینکه جمهوری اسلامی ایران توانست به درخواست طرفین افغان نقش مثبتی در این زمینه ایفا کند، ابراز خرسندی و اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران به تلاش‌های خود در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی با هدف ایجاد اجماع در جهت حمایت از محوریت دولت افغانستان در گفت‌وگوهای بین الافغانی و حفاظت از قانون اساسی، جمهوریت نظام سیاسی و رعایت حقوق و موازین مورد تاکید در قانون اساسی ادامه خواهد داد.
رئیس دستگاه دیپلماسی هجمه اخیر رسانه‌ای و تحرکات برخی بازیگران خارجی و جریانات سیاسی داخل افغانستان را با سوء استفاده از حوادث تلخ، تلاشی با هدف مخدوش کردن همکاری نزدیک و فضای برادرانه حاکم بر روابط دو کشور برشمرد و ابراز امیدواری کرد دولت افغانستان مراقبت بیشتری جهت ممانعت از فعالیت‌های مخرب بدخواهان روابط دو کشور صورت دهد.
طراحی آینده روابط تهران-کابل
دستیار وزیر خارجه و مدیرکل آسیای غربی وزارت امور خارجه نیز در گفت‌وگویی به تشریح اهداف این سفر پرداخت و گفت: هیئت ۴۵ نفره از جمله وزیر کار و امور اجتماعی افغانستان و تعدادی از معاونان و مدیران کل از دستگاه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی اطلاعاتی، امنیتی، مرزی و کنسولی آقای اتمر را در این سفر همراهی کردند.
سید رسول موسوی، این سفر را یک سفر سیاسی و به‌منظور طراحی آینده روابط دو کشور و بررسی مسائل بین دو کشور برشمرد و افزود: بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری در افغانستان، برخی مسائل سیاسی درون افغانستان، تشکیل دولت در این کشور را مقداری با تاخیر مواجه کرد که خوشبختانه پس از حل مسائل سیاسی، دولت جدید افغانستان تشکیل شد. موسوی به تماس تلفنی حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری ایران و اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان اشاره کرد و گفت: بعد از این تماس‌ها، آقای اتمر به ایران سفر می‌کند و مجموعه‌ای از مباحث موجود بین دو کشور که در رأس آن سند جامع همکاری‌های دو کشور است و برای مدتی متوقف شده بود، مجددا آغاز می‌شود.
افزون بر این، حنیف اتمر با حضور در دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی با علی شمخانی دیدار و گفت‌وگو کرد. وی همچنین با عبدالرضا رحمانی‌فضلی وزیر کشور نیز دیدار و گفت‌وگو کرد.
توسعه روابط رسانه ای تهران- کابل
همچنین معاون فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان که در این سفر حضور داشت، در مدت زمان اقامت در ایران با حضور در خبرگزاری جمهوری اسلامی با مدیرعامل ایرنا دیدار و گفت‌وگو کرد.
محمدرضا نوروزپور در این دیدار ضمن خوشامد و خیرمقدم به این مقام افغانستانی به پیوندهای مشترک فراوان فرهنگی و تمدنی میان ایران و افغانستان اشاره کرد و گفت: ایران خود را همواره همراه هم‌درد و غمخوار افغانستان می‌داند و در سخت‌ترین شرایط در کنار ملت و دولت افغانستان بوده است.
وی با ابراز نگرانی از برخی تحرکات رسانه‌ای ضدایرانی که به اسم آزادی بیان مطرح می شود، گفت: بدخواهان دو کشور تلاش می‌کنند میان دو دولت و ملت دوست، برادر و مسلمان تفرقه و دشمنی ایجاد کنند که باید نسبت به این موضوع هوشیار بود.
مدیرعامل ایرنا با تاکید بر اینکه در عصر جدید کنونی نباید تنها به روابط میان دولت‌ها اکتفا کرد، یادآور شد: نگرانی ما در مورد نسل‌های جدید است. برخی از آزادی بیان در افغانستان سوءاستفاده می‌کنند. هرچند اساس سیاست‌ها در میان دولت‌ها در چارچوب تدبیر و عقلانیت است اما در لایه‌های پایین‌تر اجتماعی ممکن است این تدبیر کمتر باشد و افراد تحت تاثیر تخریب‌ها و هجمه‌های رسانه‌ها احساسی عمل کنند و به دوستی بین دو ملت لطمه وارد کنند.
معاون فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان هم در این دیدار بر عزم دولت افغانستان بر داشتن روابط حسنه با ایران تاکید کرد و گفت: دولت افغانستان تاکنون تحت فشار هیچ کشوری نرفته است که بخواهد مناسباتش را با ایران کاهش داده یا مورد تخریب قرار دهد.
محمد رسول باوری با بیان اینکه همیشه تلاش کرده‌ایم جدایی در روابط تهران و کابل ایجاد نشود، اظهار داشت: هدف ما حفظ روابط و گسترش و بهتر شدن مناسبات است. البته توسعه مناسبات به‌آسانی نیست؛ اما پیوندهای جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی، دینی و زبانی موجب شده روابط ایران و افغانستان هیچ گاه منقطع نشده و از هم جدا نباشیم.
این مقام افغانستانی با تاکید بر اینکه باید بر حوادثی متمرکز شد که موجب نزدیکی ایران و افغانستان می‌شود، تصریح کرد: یکی از خبرنگاران ایرنا جان خود را برای حفظ و تعمیق روابط ایران و افغانستان از دست داد که این مسئله برای ما مهم و ارزشمند است. ما خواهان حفظ روابط بوده و پیوندهای مشترک باید عامل و محرکی برای توسعه مناسبات باشد.
باوری با بیان اینکه تعداد بسیاری از جان‌باختگان و شهدا در افغانستان را خبرنگاران تشکیل می‌دهند، خاطرنشان کرد: خوشبختانه تجارب خوبی در ایران در حوزه روزنامه‌نگاری و رسانه وجود دارد و مایل به استفاده از این تجارب هستیم. در این چارچوب، ما خواهان توسعه روابط در این حوزه و انتقال تجارب هستیم.
دعوت از ایرنا برای سفر به افغانستان
وی با طرح پیشنهاد امضای تفاهم‌نامه همکاری میان دو خبرگزاری ایرنا و باختر به عنوان دو آژانس خبری ملی ایران و افغانستان ابراز داشت: دو خبرگزاری ایرنا و باختر علاوه بر انتقال تجارب، در تبادل محصولات خبری می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند. همچنین قانون اساسی افغانستان زمینه کار در حوزه روزنامه‌نگاری و رسانه را در این کشور مساعد ساخته است. معاون فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در پایان سخنان خود، از مدیرعامل ایرنا برای سفر به افغانستان و بازدید از رسانه‌های این کشور دعوت کرد.
در ادامه این جلسه مدیرعامل ایرنا با استقبال از امضای تفاهم‌نامه همکاری رسانه‌ای میان خبرگزاری جمهوری اسلامی و خبرگزاری باختر افغانستان بیان کرد: ایرنا آماده توسعه همکاری با رسانه‌های افغانستانی برای مبادله محصولات خبری، انتقال تجریبات و آموزش در حوزه‌های خبری، تصویری و چند رسانه‌ای است.
دریچه نگاه ایرنا به افغانستان
نوروزپور با اشاره به فعالیت دفتر ایرنا در کابل گفت: ایرنا در افغانستان مشغول به فعالیت است و ما سعی می‌کنیم افغانستان را از دریچه نگاه خود و نه رسانه‌های بیگانه ببینیم و بازگو کنیم و امیدواریم این رویکرد در افغانستان نیز نسبت به ایران ساری و جاری شود.
معاون فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان با اشاره به برخی فعالیت‌های مخرب علیه ایران در تعدادی از رسانه‌های افغانستانی اظهار داشت: ممکن است مردم در ابتدا تحت تاثیر این مطالب قرار گیرند ولی اغوا نمی‌شوند. مردم افغانستان به بلوغ کافی رسیده و می‌دانند خیر و صلاح‌شان در چیست. برخی معدود حوادث غیرقابل انکار است اما مقطعی است و خللی هم در روابط دو کشور ایجاد نمی‌کند و مردم افغانستان عمیقا مردم ایران را دوست دارند و آنها را خیرخواه خود می دانند.
باوری با تاکید بر اینکه مصمم به داشتن روابطی نزدیک و دوستانه با تهران هستیم، تصریح کرد: درخواست ما از مقامات و اهالی رسانه‌ای و فرهنگی ایران آن است که از جمهوریت در افغانستان حمایت کرده و به تشویق آن بپردازند. نگرانی ما آن است که جمهوری افغانستان بر اثر ناآگاهی افراد در مخاطره قرار گیرد.
معاون وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان در دیدار با معاون مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اهتمام دولت افغانستان در حمایت همه‌جانبه از سیاست‌های کلان و تعمیق روابط فرهنگی- رسانه‌ای با ایران، گفت: ما به هیچ عنوان اجازه نداده‌ایم رسانه‌هایمان بر خلاف منافع دو کشور عمل کنند زیرا معمولا آنچه در اذهان مردم شکل می‌گیرد ساخته و پرداخته رسانه‌هاست.
محمد رسول باوری در ادامه دوری از افراط و تفریط در رویکردهای خبری را بسیار ضروری دانست و اظهار کرد: مطابق اصول خبرنگاری نباید واقعیت‌ها و بحران‌ها را تحریف کنیم اما باید ضمن بازنمایی واقعیت‌ها، تلاش‌هایی نیز برای ارائه راه حل‌ها و نشان دادن جنبه‌های مثبت مسائل را داشته باشیم.
سعی ما این باشد که در گزارش وقایع و بحران‌ها، زمینه را برای وقوع بحران‌های مشابه بعدی کاهش دهیم.
امضای تفاهم‌نامه رسانه‌ای ایران و افغانستان به‌زودی
معاون وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان در دیدار با معاون مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از آمادگی کشورش برای همکاری همه جانبه رسانه‌ای با ایران و توسعه و تسهیل تبادل خبرنگاران دو کشور خبر داد.
باوری همچنین با اشاره به تفاهم‌نامه همکاری رسانه‌ای که قرار است به‌زودی در کابل و میان معاونان وزاری فرهنگ دو کشور امضا شود، توضیح داد: در این تفاهم‌نامه، بندی را اضافه کرده‌ایم که مطابق آن ایران دارای یک مرکز فرهنگی در هرات خواهد شد و ما نیز خواهان راه‌اندازی مرکز فرهنگی افغانستان در شهر مشهد هستیم.
دنیای امروز عملا با هژمونی رسانه‌ها مواجه است
معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در دیدار با هیئت رسانه‌ای افغانستان با تاکید بر ضرورت تعمیق روابط و همکاری‌های فرهنگی‌رسانه‌ای تهران‌کابل، تصریح کرد: روابط مستمر مردم ایران و افغانستان همواره بر بستر مهربانی، مودت، همکاری، همدلی و برادری استوار بوده و همیشه حامی و همراه یکدیگر بوده‌اند.
محمد خُدادی با اشاره به اینکه دنیای امروز عملا با هژمونی رسانه‌ها مواجه است، تصریح کرد: غربی‌ها با بزرگنمایی مسائل و مشکلات کشورهای مسلمان منطقه، عملا دنبال تامین منافع خود هستند؛ آنها سال‌هاست در تلاش هستند کشورهای درحال توسعه به ویژه مسلمانان را افرادی جنگ‌طلب و توسعه نیافته معرفی کنند که دائم با بحران‌های فرهنگی و اجتماعی روبرو هستند.
وی کارکرد اصلی برخی رسانه‌ها را که با پول برخی کشورهای منطقه اداره می شود، در مسیر ایجاد تفرقه و سوء تفاهم بین مردم منطقه دانست و تاکید کرد: قطعا دوستی ایران و افغانستان در تقابل با منافع بسیاری کشورهای غربی و بعضا منطقه خاورمیانه است و ثبات و آرامش در روابط ما به‌نفع آنها نیست زیرا قدرت آنها را در ایجاد احساس ناامنی در منطقه دیده‌اند.
معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از فعالیت جریان سوم رسانه ای برای ایجاد اختلاف بین مردم ایران و افغانستان انتقاد کرد و گفت: این جریان تلاش دارد با جعل خبر، حاشیه و تحلیل و تفسیر نادرست ارائه روایت متناقض از هر حادثه‌ای، فضای دوستانه بین مردم دو کشور را به تقابل و سوء تفاهم و تردید تبدیل کند که البته مردم دو کشور با توجه به عمق روابط تاریخی - مذهبی خود اجازه جولان چنین ترفندهایی را نخواهند داد.
امنیت و حفظ تمامیت ارضی افغانستان مورد تاکید ایران
وی جریان رسانه‌ای که با سرمایه‌گذاری کشورهای ثالث راه‌اندازی می‌شود را یکی از واقعیت‌های دنیای امروز دانست و با اشاره به اهداف و ماموریت‌های شبکه‌های رسانه‌ای کشورهای ثالث در پوشش هدفمند، اغتشاش‌آفرین و مخل مناسبات بین مردم کشورها، گفت: دلیلی ندارد رسانه‌ای با هزینه یک کشور ثالث در کشور دیگری راه اندازی شود و برای مردم یک جغرافیای دیگر، خبر تولید کند جز آنکه بخواهد منافع و اهداف تامین کننده مالی را محقق سازد.
ثبات و امنیت، توسعه و حفظ تمامیت ارضی افغانستان همواره مورد تاکید جمهوری اسلامی ایران است و رسانه‌های ما همواره حمایت‌های همه‌جانبه‌ای از سیاست‌های کلان دولت افغانستان داشته و خواهند داشت.
وی همچنین به افزایش حمایت‌ها و توسعه تفاهمات رسانه‌ای با افغانستان به عنوان یکی از کارویژه‌های معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره کرد و افزود: ما در حوزه‌های مختلف رسانه‌ای از جمله انتقال تجربیات از طریق برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی روزنامه‌نگاری مطابق با تحولات روز، آماده کمک و افزایش تعاملات هستیم.
انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری رسانه‌ای، تبادل هیئت‌های رسانه‌ای و برگزاری دوره‌های آموزشی روزنامه‌نگاری از جمله نکات مورد اشاره اعضای هیئت رسانه‌ای افغانستان بود که ضمن تاکید بر تعمیق روابط فرهنگی و بازنمایی دوستی و صمیمیت میان مردم ایران و افغانستان در رسانه‌های دو کشور، در این نشست مطرح شد.
تعاملات فرهنگی ایران و افغانستان در یک نگاه
دو ملت ایران و افغانستان در طول صدسال روابطی حسنه با هم داشته و در مواقع ضروری در حل بحران و مشکلات داخلی به یکدیگر کمک کرده‌اند. افغانستان به دلیل همسایگی، مسلمان‌بودن و داشتن مرز و اشتراکات فرهنگی، تاریخی و زبانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مقصدی مهم محسوب می‌شود.
اولین روابط سیاسی دو کشور پس از استقلال افغانستان به سال ۱۹۲۰ زمان حکومت شاه امان‌الله برمی‌گردد. در زمان حکومت وی، نماینده افغانستان برای مذاکرات سیاسی وارد ایران شد و پیشنهاد پنج ماده‌ای افتتاح مذاکره دوستی، مبادله سفرا، اقامه کنسول افغانی در مشهد، استقرار روابط پستی و روابط تجاری را به دولت ایران داد.
در ادامه این مذاکرات و بعد از یک سال، معاهده دوستی در سال ۱۹۲۱ بین نمایندگان دو کشور امضا شد. همچنان در سال ۱۹۲۶ معاهده بین دو دولت در ۹ فصل در کابل امضا شد که تأیید مواد معاهده قبلی، تعرض نکردن و حفظ بی‌طرفی هنگام تعرض دولت‌های دیگر و امضای قراردادهای تجاری جزء مفاد این معاهده بود.
به عقیده بسیاری کارشناسان و صاحبنظران با افغانستان زندگی فرهنگی مشترک داریم که همین مشترکات منجر به گره خوردن سرنوشت ما با شده است.
رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معتقد است اگر به هر کشوری نگاه عاقلانه داشته باشیم، به افغانستان نیز نگاه عاشقانه داریم، زیرا مانند یکدیگر در طول تاریخ، خندیدیم و گریستیم. در واقع زیست فرهنگی مشترک چنان استوار و جدی و خلل‌ناپذیر است که از مجاهدت‌های دو ملت مستقل، فرهنگ مشترکی پدیده آورده است.
ابوذر ابراهیمی ترکمان تأکید دارد اکنون دورانی است که اگر دست به دست هم ندهیم، دشمن مشترک و سرنوشت مشترکی خواهیم داشت و در نهایت آسیب جدی می‌بینیم. پس از تفرقه بپرهیزیم و دنبال ارتقای سطح روابط باشیم، زیرا ایران و افغانستان روابط بسیار مناسب و نزدیکی دارند.
او بر لزوم گفت‌وگو برای یافتن زمینه‌ها و بسترهایی برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها و فهم مشترک ایران و افغانستان از یکدیگر تأکید و اظهار داشت ما در گفت‌وگوها باید اول زبان فرهنگ را انتخاب کنیم، اما نکته حائز اهمیت آن است که زبان فرهنگ، زبان معرفت است و زبان علم نیست. شما باید از زبانی استفاده کنید که مفهوم را به درستی برساند. هنر برای این خلق شده است که زبان معرفت را به زبان علم نزدیک کنند تا همه یک برداشت از یک تابلو نقاشی یا فیلم داشته باشند.
در عرصه روابط فرهنگی بین ایران و سایر دولت‌ها و ملت‌ها، هیچ کشوری به اندازه افغانستان با ایران مشترکات فرهنگی، دینی و تمدنی ندارد، البته اگر بخواهیم حق مطلب را کامل ادا کنیم، شایسته است به جای واژه مشترکات از عبارت «یگانگی فرهنگی» نام ببریم.
عمق و گستردگی این یگانگی‌ها در حد و اندازه‌ای بوده و هست که هیچ‌گاه تحولات غیرفرهنگی در جغرافیای سیاسی هر دو منطقه نتوانسته به وحدت فرهنگی خدشه جدی وارد کنند و مانع اساسی بر سر راه تعامل و تبادل فرهنگی شوند.
گزارش از: علی اکبر قزوینیان