مواد مخدر ، بلای خانمان سوزی است که در یک دهه اخیر از آن به عنوان محوری ترین آسیب اجتماعی در محافل علمی و اجرایی یاد می شود ، بلایی که هر ساله هزاران نفر را به خود مبتلا می کند و دهها نفر را به کام خود فرو می برد.
استان مازندران نیز همانند دیگر مناطق کشور و جهان از این بلای خانمان سوز و آسیب اجتماعی در امان نبوده است ، استانی که حتی به اعتقاد کارشناسان به دلیل گردشگر پذیربودن ، تنوع جمعیتی ، نزدیکی به پایتخت کشور و همچنین تغییر سبک زندگی مردم بیش از مناطق دیگر کشور با آسیب اعتیاد مواجه است.
بر اساس آمارهای رسمی در حال حاضر بیش از یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کشور به صورت مستمر و یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر به صورت تفننی از مواد مخدر استفاده می کنند. همچنین در حال حاضر ۵۵ هزارو ۹۰۰ معتاد مصرف کننده مواد مخدر در مازندران تحت درمان قرار دارند و آمار مصرف کنندگان نیز بر اساس برآوردها تا سه برابر این میزان تخمین زده می شود.
البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که تعریف اعتیاد نسبت به تعریف سنتی آن تغییر بنیادین داشته و امروزه بیش از ۸۰۰ نوع مواد مخدر در دنیا وجود دارد که حدود ۱۰۰ نوع آن در خاورمیانه در دسترس است. همچنین برخلاف گذشته که در تعریف از معتاد، مصرف کننده مواد سنتی و افرادی ناتوان را تصویر می کشید، امروز از مصرف کنندگان مشروبات الکلی ، تا قلیان ، سیگار ، مواد مخدر صنعتی ، روانگردان ها و دیگر موارد را شامل می شود.
با این وجود ، بر اساس آمارها وضعیت شیوع اعتیاد در استان مازندران هنوز از میانگین کشوری پایین تر است . نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در کشور ۵/۴ درصد است در حالی که در استان مازندران این نرخ ۲/۶ درصد است.
همچنین نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در دانش آموزان متوسطه دوم در کشور ۲/۱ و در استان مازندران ۱/۴ درصد است که البته جای خوشحالی دارد که استان مازندران از وضعیت بهتری برخوردار است. اما نکته اینجاست که همین میزان شیوع مصرف مواد مخدر در استان مازندران در یک دهه اخیر روند افزایشی را دنبال کرده است و حداقل دوبرابر شد تا امروز به این عدد رسید. البته تمامی این آمار و ارقام نمونه های آماری هستند و ممکن است در واقعیت جمعیت مصرف کننده مواد مخدر در استان بیش از این میزان باشد.
با همه این تفاسیر بسیاری از جمله مسئولان اجرایی مازندران ، کارشناسان و مسئولان آموزشی معتقد هستند که مصرف مواد مخدر و اعتیاد به این مواد در استان مازندران در حال گسترش است و نیازمند توجه جدی است. سئوال اینجاست که حال اعتیاد مازندران چقدر خوب یا بد است و چه دورنمایی برای آینده اعتیاد در استان مازندران را می توان تصور کرد.
وضعیت اعتیاد در مازندران
سال ۹۵ دبیر وقت شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر مازندران در همایشی به مناسبت هفته مبارزه با مواد مخدر تاکید کرد: وضعیت مازندران در اعتیاد را نباید از جامعه مخفی کنیم.
وی که مازندران را از جمله استان هایی اعلام کرد که در زمینه اعتیاد آمار بالایی را به خود اختصاص داده است گفت : با پذیرفتن این معضلات اجتماعی می بایست با اعلام به جامعه نسبت به افزایش این پدیده ها هشدار دهیم .
یک سال و نیم بعد و با تغییر دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر دراستان مازندران وی اعلام کرد که هم اکنون ( آن زمان ) نرخ شیوع اعتیاد مصرف مواد مخدر و روانگردان در سنین ۱۵ تا ۶۴ سال در این استان رتبه ۲۱ در بین ۳۱ استان کشور رسید. این در حالی است که بر اساس نرخ شیوع اعتیاد در مازندران این استان در رتبه چهارم قرار گرفته است و نشان دهنده وخیم تر شدن اوضاع استقبال از مصرف مواد مخدر در استان می باشد.
دبیر کنونی شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به افزایش نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در استان گفت: اکنون شرایط نگران کننده ای برای استان پیش آمده که نیاز است همه مردم و نهادهای فرهنگی و اجتماعی پای کار باشند.
احمدمظفری با اشاره به افزایش مرگ و میر ناشی از مصرف مواد مخدر در استان مازندران گفت: سال ۹۸ میانگین نرخ و مرگ و میر بر اثر مصرف موادمخدر در کشور ۲۱/۸ درصد بود که این آمار در استان مازندران به ۲۸/۱ رسید.
وی همچنین به افزایش ۱۳ درصدی کشفیات مواد مخدر در سال ۹۸ اشاره کرد و گفت: در سال گذشته چهار تن و ۲۰۰ کیلو گرم انواع مواد مخدر در استان کشف شد.
به گفته دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر مازندران ، بر اساس ارزیابی و بررسی های به عمل آمده در سه ماهه نخست امسال نیز رشد ۱۰ درصدی در کشفیات مواد مخدر استان داشتیم که موضوعی نگران کننده است .
حرکت توزیع موادمخدر مازندران به سمت خرده فروشی
مظفری یکی از دغدغه های حوزه مواد مخدر استان را مربوط به تغییر مسیر توزیع آن دانست و افزود: متاسفانه در سال های اخیر تعداد خرده فروشان موادمخدر در استان مازندران رو به افزایش است.
وی اظهارداشت: در سال گذشته ۱۴ هزار نفر در استان مازندران از جمله اعضای باند، قاچاقچیان و خرده فروشان موادمخدر دستگیر شدند که ۶ هزار و ۴۰۰ نفر از آنان خرده فروش بودند و تنها ۵۷ باند مواد مخدر شناسایی و کشف شد.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر مازندران با بیان اینکه مازندران در مسیر ترانزیت مواد مخدر قرار ندارد ، گفت: شناسایی و دستگیری این میزان از فروشندگان مواد مخدر نشان دهنده گسترش کار اطلاعاتی و رصد تیزبینانه حرکات توزیع کنندگان مواد بود.
مظفری یکی از دلایل افزایش میزان کشف موادمخدر در مازندران را افزایش تقاضا عنوان کرد و افزود : تغییر سبک زندگی و غفلت والدین از فرزندان علت اصلی افزایش روی آوری به موادمخدر است که در سالهای اخیر در نوجوانان بیشتر دیده می شود.
چرا اعتیاد در مازندران در حال افزایش است ؟
همواره در جلسات مربوط به مقابله با مواد مخدر شنیده می شود که یکی از عوامل اصلی روی آوری به مواد مخدر در کشور مشکلات و دغذغه های اقتصادی خانواده ها و افراد است در حالی که بر اساس آمارها، مازندران از وضعیت اقتصادی خوبی نسبت به دیگر مناطق کشور برخودار است .
این نشان می دهد که عوامل دیگری برای افزایش مصرف موادمخدر در مازندران وجود دارد که شاید کمتر به آن توجه شده باشد. برای مثال یکی از استانداران پیشین مازندران چند سال پیش از اعتیاد و مواد مخدر به عنوان پدیده و محصولی وارداتی به هر استان نام برد و گفت : گردشگری و تنوع جمعیتی منجر به افزایش تقاضا برای مصرف مواد مخدر شده و به همین منظور بستر را برای دسترسی جوانان و نوجوانان استان به این مواد فراهم ساخته است.
یک مشاور خانواده و کارشناس مسائل اجتماعی هم به خبرنگار ایرنا گفت: چنانچه از مصرف مواد مخدر در سنین بالا بگذریم که تقریبا در تمامی مناطق کشور از متغیرهای ثابتی الگوبرداری می کنند، اما رشد مصرف مواد مخدر در قشر جوان و نوجوان مازندرانی ریشه های بومی دارد که باید به دقت مورد ارزیابی قرار بگیرد.
خاطره گرجی افزود : فاصله‌گیری خانواده ها از فرزندان و همچنین بی تفاوتی آنها نسبت به رفتارها و نیازهای فرزندانشان بیشترین عامل زمینه سازی برای حرکت به سمت مصرف مواد مخدر است که در خانواده شکل می گیرد.
وی ادامه داد : بر اساس سابقه هویتی و فرهنگی ، به دلیل خانواده دوست بودن و شرایط نسبتا مطلوب اقتصادی که از مشخصه های بارز مازندرانی ها است ، نباید شاهد افزایش مصرف مواد مخدر و شمار معتادان باشیم ، در حالی که واقعیت خلاف چیزی است که باید باشد.
این مشاور خانواده گفت : الگوبرداری خانواده های مازندرانی از سبک زندگی غربی و یا پایتخت نشینان را می توان یکی از عوامل فراهم سازی زمینه مصرف مواد مخدر دانست . زیرا بر خلاف الگوی رفتاری سنتی مردم مازندران که اعضای خانواده به عنوان فرزند و والدین ، دوست ، همکار ، شریک اقتصادی و دیگر شبکه های ارتباطی دیگر با یکدیگر پیوند دارند و رفتارهای آنان مورد ارزیابی و هدایت قرار می گرفت در الگوهای غیر بومی مثلا فرزندان تا حد فرزند تنزل پیدا کرده و تقریبا ارتباطات دیگر آنها با والدین قطع شده است.
گرجی الگوبرداری از سبک به اصطلاح آزاد زندگی در نوجوانان و جوانان و همچنین بی تفاوتی والدین به دلایل مختلف را از دیگر دلایل زمینه سازی برای مصرف مواد مخدر در استان مازندران عنوان کرد و گفت: البته باید تعریف خود را از مصرف مواد مخدر تغییر دهیم زیرا نسل جوان دیگر نشانی از ظواهر معتادان قدیمی که ظاهری شلخته و طرد شده داشتند، ندارند.
وی افزود: امروز مخدر هایی همچون قلیان ها، مشروبات الکلی ، ماریجوآنا و گل جای مواد مخدر سنتی را گرفته که اتفاقا ظاهری شیک و به قول نوجوانان با کلاس دارد در حالی که عوارض آنها نه تنها کمتر از موادمخدر سنتی نیست ، بلکه ممکن است منجر به بروز رفتارهای پرخاشگرانه وغیر قابل کنترل در افراد شود.
تاکید بر درمان به جای پیشگیری
این مشاور خانواده یکی از ایرادات مقابله با مصرف مواد مخدر را سرمایه گذاری بیشتر بر درمان معتادان و مغفول ماندن پیشگیری عنوان کرد و گفت: متاسفانه پیشگیری به عنوان اولویت مقابله با بحران مصرف مواد مخدر و اعتیاد کاملا فراموش شده و تمام توان نهادهای متولی و جامعه به سمت درمان معتادان سوق پیدا کرده است.
به گفته گرجی ، باتوجه به تنوع مواد مخدر در دسترس و همچنین بحران آسیب های اجتماعی که زمینه را برای مصرف مواد مخدر افزایش می دهد، هزینه در بحث درمان معتادان اثر گذار نخواهد بود زیرا تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از معتادان درمان شده روند بهبود خود را طی می کنند و باقی ممکن است که بار دیگر به مصرف مواد روی بیاورند.
البته در تایید این ادعا باید گفت که مثلا اخیرا طبق اظهارات مدیرکل بهزیستی مازندران، سال گذشته حدود چهار میلیارد تومان اعتبار در بخش درمان معتادان هزینه شد در حالی که همین نهاد فقط ۳۵۰ میلیون تومان در حوزه پیشگیری هزینه کرد.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر مازندران نیز در زمینه اعتبارات پیشگیری انتقاد کرد و گفت: نه تنها اعتبارات برای اجرای برنامه های پیشگیرانه کافی نیست ، بلکه بسیاری از نهاد هایی که بیشترین ارتباط را با افکار عمومی دارند نیز نتوانستند در حوزه پیشگیری از مصرف مواد مخدر موفق عمل کنند.
مظفری تاکید کرد: در سال های اخیر دولت اعتبارات خوبی در حوزه پیشگیری از مواد مخدر برای دستگاه های اجرایی و حتی صدا و سیما در نظر گرفت ، اما متاسفانه این نهادها نتوانستند در مدیریت شیوع مصرف مواد مخدر خوب عمل کنند.
سینا شکری کارشناس روانشناسی بالینی هم در این مورد گفت: پیشگیری و برنامه های پیشگیرانه باید بر مبنای نیاز مردم هر منطقه و طبق آسیب شناسی جامعه هدف صورت بگیرد در حالی که اکثر برنامه های فرهنگی و همچنین پیشگیرانه ای که از سوی متولیان دیده می شود کمترین میزان ارتباط با جامعه هدف دارد.
وی افزود: همان طور که نوع موادمصرفی و همچنین عوامل تاثیر گذار بر زمینه سازی مصرف مواد مخدر در استان مازندران تغییر کرده است ، نیازمند این هستیم تا برنامه های و شیوه های خود برای پیشگیری را تغییر دهیم.
نقش عوامل اقتصادی در مصرف موادمخدر
شکری عوامل اقتصادی در ایجاد تنش های خانوادگی و یا گروهی برای فراهم کردن شرایط مصرف مواد مخدر به خصوص در نسل جوان را بی تاثیر ندانست ، اما تاکید کرد: در مازندران عوامل اقتصادی کمتر به چشم می خورند و بیشتر ناشی از فقدان مهارت زندگی و مدیریت فرزندان توسط والدین است.
این روانشناس بالینی افزود: در موضوع اعتیاد هرچه به سمت نمودار سنی بالاتر حرکت می کنیم ، اثرگذاری عوامل اقتصادی بیشتر خواهد شد و در نقطه مقابل هر چه به سمت نمودار سنین نوجوانی پیش می رویم مولفه های اقتصادی کمرنگ تر شده و عواملی همچون گروه دوستان ، شرایط خانواده ، مسائل احساسی بیشتر می شود.
به گفته او ، باتوجه به اینکه در استان مازندران شاهد استقبال نوجوانان و جوانان در سنین پایین از مواد مخدر هستیم ، نمی توان مسائل اقتصادی را تاثیر گذار مستقیم دانست.
همچنین طبق گفته های دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر مازندران، بر اساس آخرین برآوردها ۲۹ درصد از موارد مصرف مواد مخدر ناشی از مدیریت مستبدانه والدین بر فرزندان و ۲۸ درصد نیز به دلیل بی تفاوتی والدین نسبت به فرزندانشان است.
این مسئله نشان می دهد رفته رفته شاهد افزایش فاصله میان فرزندان با کانون خانواده و همچنین استقبال آنان از گروه دوستان هستیم که اتفاقا در چنین شرایطی بیشترین فرصت برای مصرف مواد مخدر در همین گروه ایجادمی شود.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر مازندران با بیان اینکه در سال های اخیر مازندران در ساماندهی مناطق پر خطر و توزیع مواد مخدر موفق عمل کرده است ، افزود: اما برای مدیریت واقعی اعتیاد باید همه نهادهای از جمله خانواده و نهاد تعلیم و تربیت همراه باشد که خوشبختانه آموزش و پرورش تاکنون همکاری های خوبی داشته است.
مظفری ورود خانواده ها برای پیش گیری از مصرف مواد مخدر را ضروری دانست و افزود: یکی از برنامه های ما برای استان مازندران در سال ۹۹ تقویت شبکه خانواده ها برای همراهی جهت آگاهی سازی ،آموزش و مهارت آموزی است.
به گفته او هیچ نهادی نباید مسئله اعتیاد را دست کم بگیرد زیرا فرزندانی که گرفتار دام اعتیاد می شوند ممکن است فرزندان خود ما نیز باشند.