مهدی شادنوش روز چهارشنبه در گفت وگوی تفصیلی با خبرنگار ایرنا افزود: حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار معتاد در ۷۵۰۰ مرکز درمان اعتیاد دولتی و خصوصی تحت درمان هستند. هدف وزارت بهداشت از درمان معتادان در این مراکز، ترک اعتیاد آنان نیست بلکه هدف کاهش آسیب و بازگشت آنها به زندگی است به نحوی که بتوانند سرپرستی خانواده شان را به عهده بگیرند. برای این کار از داروهای جایگزین به جای مواد مخدر استفاده می شود.
وی از تدوین پروتکل های جدید درمان اعتیاد برای کودکان و نوجوانان و زنان باردار و نشان دار کردن داروهای مخدر برای جلوگیری از نشت این داروها در بازار آزاد و استفاده از داروهای جدید درمان اعتیاد برای کاهش سوء مصرف و نشت این داروها در بازار خبر داد.
در تقسیم کار جدید وزارت بهداشت، مدیریت درمان اعتیاد در مرکز پیوند و بیماری های این وزارتخانه تعریف شده است. با هم گفت و گوی ایرنا را با رئیس این مرکز درباره آخرین وضعیت درمان اعتیاد در ایران می خوانیم:
ایرنا: اخیرا دستورالعمل جدید خدمات بیمه درمانی معتادان ابلاغ شده، محتوای این دستورالعمل چیست؟
شادنوش: این دستورالعمل در واقع اصلاح دستورالعمل اجرایی بیمه معتادان است. در بازبینی انجام شده، دولت ۵۰۰ میلیارد ریال بودجه برای حمایت از هزینه درمان سرپایی معتادان در نظر گرفته است. به این ترتیب هزینه درمان معتادان بی بضاعت که در دهک های یک تا سه قرار می گیرند تا ۹۰ درصد از پوشش بیمه ای برای درمان اعتیاد بهره مند می شود. این حمایت دولت کمک مهمی است که این معتادان بتوانند برای درمان خودشان اقدام کنند.
ایرنا: این حمایت برای درمان در مراکز خصوصی هم هست؟
شادنوش: برای مراکزی است که طرف قرارداد سازمان بیمه سلامت باشند. مراکز درمان اعتیاد دولتی از طرف وزارت بهداشت ملزم شده اند با سازمان بیمه سلامت قرارداد ببندند، مراکز خصوصی منتخب که سالم و با سابقه خوب فعالیت کرده باشند هم می توانند طرف قرارداد سازمان بیمه سلامت باشند و بیمارانشان از خدمت بیمه سلامت برخوردار می شوند.
این حمایت یکی از روش های تشویق کننده موثر برای کمک به معتادانی است که از شرایطشان خسته شده اند و می خواهند تحت درمان قرار بگیرند و حتما خیلی موثر خواهد. از طرف دیگر به سالم سازی فضای درمانی معتادان هم کمک می کند.
ایرنا: پروتکل های درمان اعتیاد تغییری نکرده است؟
شادنوش: نه، ولی پروتکل جدید درمان اعتیاد برای کودکان و نوجوانان و زنان باردار در حال تدوین است و مراحل نهایی را طی می کند و بزودی برای اجرا در سراسر کشور ابلاغ می شود. البته در یکی دو سال گذشته اقدامات بسیار مهمی در حوزه درمان اعتیاد در کشور اتفاق افتاده و امیدواریم با مجموعه اقداماتی که در حال انجام است بتوانیم شرایط بهتری از معتادانی که تمایل دارند ترک کنند، فراهم کنیم.
ایرنا: مهمترین اقداماتی که برای بهبود درمان معتادان در دو سال گذشته انجام شده، چه بوده؟
شادنوش: مهمترین اقدام بهبود خدمات درمان سرپایی برای معتادان بوده که با پروتکل های قوی تر و نظارت بیشتری انجام می شود. تهیه راهنماهای بالینی برای گروههای مختلف معتادان نیز از دیگر اقدامات انجام شده است. پیگیری امور برای نشان دار کردن داروهای ترک اعتیاد نیز از دیگر مواردی است که انجام شده است.
ایرنا: داروی اصلی درمان اعتیاد در ایران همچنان متادون است؟
شادنوش: بله، اما تلاش هایی شده که سایر درمان ها مثل درمان با داروی بوپرنورفین و داروهای جدیدتری هم برای درمان افراد دارای اعتیاد اجرایی شود و در حال پیگیری است. اقدام دیگری که به ترغیب معتادان به استفاده از داروهای جدید کمک می کمند کاهش قیمت این داروهاست که در دستور کار است.
ایرنا: منظورتان کاهش قیمت بوپرنورفین است؟
شادنوش: بله، چون متادون یک داروی قدیمی برای درمان اعتیاد محسوب می شود و پوپرنورفین در کشور کمتر استفاده می شود. شربت تریاک هم وجود دارد اما تمایل وزارت بهداشت این است که از داروهای جدید مثل بوپرنورفین بیشتر استفاده شود.
ایرنا: چند نفر یا چند درصد از معتادان اکنون روی درمان با متادون هستند و چند نفر روی درمان های دیگر مثل بوپرنورفین؟
شادنوش: این آمار را داریم. درصد استفاده از بوپرنورفین خیلی کم است.
ایرنا: چرا؟
شادنوش: چون هم گرانقیمت است و هم اینکه مراکز ترک اعتیاد کمتر علاقه مند هستند از این دارو استفاده کنند.
ایرنا: درمان اعتیاد با بورنورفین موثرتر از متادون است؟
شادنوش: نه اما سوءاستفاده از آن کمتر امکانپذیر است.
ایرنا: نشت آن به بازار کمتر است.
شادنوش: بله چون اگر از یک مقدار بیشتر استفاده کنند به ضد خودش تبدیل می شود. در مورد متادون و شربت تریاک معتادان می توانند مصرف بی رویه داشته باشند اما بوپرنورفین این کارکرد را ندارد.
ایرنا: آمار وزارت بهداشت از تعداد معتادان کشور چند نفر است؟
شادنوش: آمار معتادان را ما در وزارت بهداشت نمی توانیم اعلام کنیم. چون ستاد مبارزه با مواد مخدر باید اعلام کند.
ایرنا: رشد اعتیاد در ایران سالانه چقدر است؟
شادنوش: عدد و رقم ها را ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام می کند.
ایرنا: چند نفر از معتادان کشور در مراکز درمانی تحت درمان هستند؟
شادنوش: حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار معتاد اکنون در مراکز درمان سرپایی اکنون تحت درمان هستند. این تعداد معتاد در حدود ۷۵۰۰ مرکز خدمات درمان سرپایی می گیرند.
ایرنا: تعرفه های درمان اعتیاد امسال چه تغییری کرده است؟
شادنوش: تعرفه های اعتیاد به نحوی تغییر کرده که بیشتر درآمد مراکز ترک اعتیاد از محل خدمات درمانی باشد تا فروش دارو.
ایرنا: در واقع برای جلوگیری از نشت دارو، نظارت و کنترل داروهای درمان اعتیاد افزایش پیدا می کند.
شادنوش: بله، بیشتر به سمت سالم سازی مراکز ترک اعتیاد حرکت کرده ایم.
ایرنا: میزان نشت داروهای اعتیاد به خصوص متادون و شربت تریاک چقدر است؟
شادنوش: نمی توانیم بگوییم نشت این داروها از جای خاصی است. از محل تولید تا توزیع هست و در مراکز توزیع هم در مراحل مختلف؛ در مرحله توزیع از مراکز کلی تر تا مراکز جزئی تر، در هر مرحله مقداری نشت را داریم ولی صرفا نمی توانیم گروه یا مراکز خاصی را متهم کنیم.
ایرنا: میزان نشت این داروها در هر یک از این مراحل بررسی شده است؟
شادنوش: بله، این بررسی ها مرتب انجام می شود و وجود مکشوفات این داروها که در بسته بندی های خاص در بازار آزاد موجود است. نشان دهنده این است که بیشتر نشت این داروها از مراکز درمان سرپایی نیست.
ایرنا: راه حل جلوگیری از نشت متادون و شربت تریاک به بازار آزاد چیست؟
شادنوش: مهمترین راهش این است که این داروها از محل تولید تا محل مصرف شماره اختصاصی داشته باشند.
ایرنا: قرار است این کار انجام شود؟
شادنوش: بله
ایرنا: کی؟
شادنوش: به دنبالش هستیم، یک مقدار زیرساخت باید آماده تر شود ولی به سرعت این کار در حال انجام است.
ایرنا: بیشترین دارویی که در بازار نشت پیدا می کند، متادون است؟
شادنوش: بله چون میزان تولید و استفاده از شربت تریاک در مقایسه با متادون خیلی کمتر است.
ایرنا: قرار بود، توزیع داروهای درمان اعتیاد از مراکز ترک اعتیاد به داروخانه ها بیاید این طرح منتفی شد؟
شادنوش: منتفی نشده اما نیازمند مطالعه بیشتر است و البته معلوم نیست این کار مشکلی را حل کند. با این حال در چند شهر به صورت پایلوت انجام می شود. اجرای آن را به استانها و دانشگاههای علوم پزشکی واگذار کرده ایم که هر کدام آمادگی داشتند به صورت پایلوت اجرا کنند تا بتوانیم اشکالات کار را استخراج کنیم و بعد در مورد آن تصمیم گیری دقیق تری انجام شود. چون ممکن است این کار عوارضی داشته باشد که باید از قبل بررسی شده باشد. در نهایت راه اصلی جلوگیری از نشت داروهای اعتیاد به جز کد دار کردن این داروها، استفاده از داروهای جدیدتر است که کارکرد داروهای مخدر را ندارد.
ایرنا: به جز وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی هم در مورد درمان اعتیاد مسئولیت دارد، تقسیم کار وزارت بهداشت با سازمان بهزستی در این زمینه چگونه است؟
شادنوش: این تفاوت در قانون مبارزه با مواد مخدر با تعریف مراکز ماده ۱۵ و ماده ۱۶ مشخص شده است. وزارت بهداشت متولی مراکز درمان سرپایی یا مراکز ماده ۱۵ این قانون است و سازمان بهزیستی متولی مراکز ماده ۱۶ یعنی مراکز نگهداری و بازتوانی معتادان است. اکنون هماهنگی مناسبی بین دو ارگان وجود دارد. اقدامات لازم را با تبادل نظر مداوم انجام می دهیم. تقسیم کار داریم. هیچ جا به صورت موازی ورود نمی کنیم و اختلاف نظری نداریم.
ایرنا: میزان موفقیت درمان اعتیاد در ایران چقدر است، چون بسیاری از معتادان بعد از مدتی درمان و ترک اعتیاد دوباره به چرخه اعتیاد بر می گردند.
شادنوش: در این مورد باید توجه کنیم که هدف ما از درمان اعتیاد چیست. هدف وزارت بهداشت کاهش آسیب است. کاهش آسیب حتما به معنای ترک اعتیاد و درمان قطعی نیست. کاهش آسیب اعتیاد هدفی است که کشور ما در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. شواهد و مستندات آن وجود دارد. کاهش آسیب یعنی اینکه معتادی که در شرایط ناجوری قرار دارد و نمی تواند سرپرستی یک خانواده را به عهده بگیرد و برای شرایط جامعه مزاحم حساب می شود را تحت درمان می گیریم، درمان او را کنترل می کنیم. این افراد کنترل شده زندگی خودشان را ادامه می دهند و می توانند سرپرستی خانواده را به عهده بگیرند و در گوشه و کنار شهرها به عنوان مزاحم حضور پیدا نمی کنند. در این هدف آنچه وزارت بهداشت برنامه ریزی و اجرا کرده، موفق بوده است.
ایرنا: پس هدف از برنامه های درمان اعتیاد، ترک اعتیاد نیست بلکه کاهش آسیب است.
شادنوش: بله، اگر بتوانیم در این مسیر معتادی را درمان قطعی کنیم که هدف نهایی است ولی اگر بخواهند وزارت بهداشت را بر اساس اینکه چند نفر درمان قطعی شده شماتت کنند که شما از این طرف افراد را درمان می کنید و از آن طرف دوباره به اعتیاد بر می گردند این شاخصی نیست که مورد نظر باشد. هدف وزارت بهداشت در مقوله اعتیاد از اول کاهش آسیب بوده است، نه درمان قطعی اعتیاد.
ایرنا: در این زمینه چند درصد موفقیت به دست آمده است؟
شادنوش: آنچه وجود دارد این است که در این زمینه موفق بوده ایم. اگر بخواهیم عددی را اعلام کنم باید بگوییم چند نفر معتاد در کشور داریم، چند درصد را تحت پوشش گرفته ایم ولی کل ارزیابی های بین المللی نشان می دهد که برنامه های وزارت بهداشت در کاهش آسیب اعتیاد موفق بوده است.
ایرنا: معنای کاهش آسیب این است که یک نفر معتاد به جای مثلا ماده مخدر، مصرف کننده یک ماده جایگزین مثل متادون می شود و ممکن است مدت بسیار طولانی این ماده جایگزین را مصرف کند.
شادنوش: بله، دقیقا.
ایرنا: ممکن است سالها یا تا آخر عمر متادون مصرف کند.
شادنوش: بله. درست مثل کسی که فشارخون دارد. فشار خون ممکن است زندگی این فرد را دستخوش مشکلات زیادی کند و حتی جان او به همین خاطر از دست برود و باید دارو مصرف کند تا فشار خون کنترل شود و بتواند زندگی عادی داشته باشد.
ایرنا: مدت زمان مصرف داروهای نگهدارنده مثل متادون محدودیت ندارد؟
شادنوش: این دیگر به وضعیت و شرایط جسمی و روحی- روانی بیمار معتاد بستگی دارد. اگر بتواند خودش را از این شرایط رها کند قطعا زندگی بهتری خواهد داشت ولی ممکن است در طولانی مدت به مصرف این داروها نیازمند باشد.
ایرنا: سالانه چند معتاد در کشور جان خود را از دست می دهند؟
شادنوش: آمارها را ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام می کند.
ایرنا: چطور می توان زمینه بازگشت معتادان را به جامعه و زندگی عادی فراهم کرد.
شادنوش: معتادی که کاهش آسیب داشته برای اینکه بتواند به زندگی عادی برگردد قطعا به شغل نیاز دارد اما تمایل به ایجاد اشتغال برای معتادان بهبودیافته در جامعه هنوز بسیار کم است.
ایرنا: در شرایطی هستیم که یک جوان سالم و ورزشکار هم نمی تواند به راحتی کار پیدا کند؛ چطور انتظار داریم یک معتاد بتواند شغل پیدا کند؟
شادنوش: بله ولی از منظر وزارت بهداشت برای کاهش معضل اعتیاد در جامعه باید توجه کنیم که وقتی یک معتاد که خواهان کاهش آسیب و برگشت به زندگی است دچار مشکلات اجتماعی می شود و نمی تواند کار مناسب پیدا کند، سرخورده می شود و دوباره به اعتیاد بر می گردد. یادمان نرود که خود پدیده اعتیاد از ابتدا زاییده همین مشکلات اجتماعی است و یک سیکل باطل است. کسانی بیشتر معتاد می شوند که از نظر اقتصادی مشکل داشته اند، شغل نداشته اند، دچار یأس و ناامیدی شده اند، افسرده شده اند.