مشاغل خانگی کارهایی است که به وسیله اعضای خانواده در محیط خانه و طور عمده با محوریت زنان خانواده انجام می‌شود. در این گونه مشاغل فقط تولید کالا در محیط خانه انجام می شود و عرضه، فروش و بازاریابی آن به خارج از محیط مسکونی منتقل می شود.
برخی از مزایای مشاغل خانگی عبارت است از شامل پایین بودن هزینه راه‌اندازی، پایین بودن میزان ریسک سرمایه‌گذاری، حذف هزینه ایاب و ذهاب، استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده، امکان کارکردن به صورت پاره وقت، آزادی و استقلال عمل، ایجاد توازن بین مسوولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان، انعطاف پذیری کار و توسعه فرهنگ کار در خانواده.
اما در کنار فواید مشاغل خانگی، کارآفرینان و صاحبان مشاغل خانگی که بیشتر بانوان هستند با مشکلاتی مواجهند که منبع این چالشها منابع مالی، منابع سرمایه‌ای مانند تجهیزات و ابزار لازم برای کار و در نهایت منابع اطلاعاتی یا همان شیوه‌نامه‌ها و مجوزها و قوانین برای عرضه محصولات است.
بانوان شاغل خراسان رضوی در صورتی که دو چالش منابع مالی و منابع سرمایه‌ای را پشت سر گذاشته و آن را حل کنند بزرگترین مانع پیش روی خود را قوانین و شیوه‌نامه‌هایی می‌دانند که عرضه و فروش محصولات را برای آنان دشوار کرده است.
خوشبختانه در سایه اجرای الگوی مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی که طرح ابتکاری استاندار خراسان رضوی برای حمایت از کسب و کارها به ویژه کسب و کارهای خرد با بهره گیری از سرمایه‌های محلی و حمایت ارکان حاکمیت در قالب شکل گیری معین‌های اقتصادی – فرهنگی و صندوق‌های خرد محلی بوده، بخشی از مشکلات زنان فعال در مشاغل خانگی در حوزه تامین منابع مالی و سرمایه‌ای حل شده است اما گره قوانین و شیوه‌نامه‌ها را با اختیارات استانی به این راحتی نمی‌توان باز کرد.
وضعیت کارآفرینی و اشتغال زنان در خراسان رضوی
مدیرکل دفتر زنان و خانواده استانداری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون هزار و ۲۰۰ بانوی کارآفرین در استان شناسایی شده اند که در حوزه‌های صنعت، خدمات و کشاورزی مشغول به فعالیت هستند.
طاهره طهماسبی افزود: در حوزه کار و کارآفرینی زنان فعال به دو گروه تقسیم می‌شوند، نخستین گروه زنانی هستند که ظرفیتهای فردی، اجتماعی و محیطی آنان را به سمت کارآفرینی سوق می‌دهد و گروه دوم زنانی هستند که به صورت مزدبگیر در فضاهای کاری مشغول هستند و مشمول قانون کار می‌شوند.
وی با بیان این که کارآفرینی زنان را می‌توان در ۱۰ بخش تقسیم کرد ادامه داد: این افراد علاوه بر این که برای خود شغل ایجاد می‌کنند زمینه اشتغال عده زیاد دیگری را نیز فراهم می کنند که اقدامشان از این جهت قابل تامل است به طوری که گاه بانوان استان واحدهای بزرگ صنعتی به راه انداخته و برای جمع زیادی اشتغال آفرینی کرده‌اند.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان رضوی گفت: در حوزه صنایع دستی نیز بانوان کارآفرین زیادی در استان وجود دارند که دستاوردهای ارزشمندی در این حوزه به بازار عرضه می‌کنند.
طهماسبی با اشاره به این که قانون کار تفکیکی برای زنان و مردان مزدبگیر در حقوق و مزایای آنان قائل نشده است افزود: طبق قانون زن و مرد مزدبگیر باید حقوق مساوی دریافت کنند و حتی این قانون بر سهل کردن شرایط کاری زنان نسبت به شرایط کاری مردان تاکید کرده است در صورتی که در برخی فضاهای کاری خلاف این موضوع عمل می‌شود و قانون را نقض کرده‌اند.
وی ادامه داد: از آنجا که زنان علاوه بر فعالیت در محیط کار، مسوولیت‌هایی نیز در خانه نسبت به فرزندپروری و همسرداری دارند فعالیت آنان در داخل و خارج از خانه نشانگر توانمندی بالای آنان است.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان رضوی گفت: از آنجا که فعالیت در خارج از محیط خانه از یک سو و انجام وظایف مادری و همسری از سوی دیگر به صورت همزمان فشار زیادی به بانوان وارد می‌کند اغلب آنان ترجیح می‌دهند در عرصه مشاغل خانگی فعالیت کنند که در کنار ایفای نقش مادری، از انجام یک فعالیت اقتصادی در خانه نیز درآمدی کسب کنند.
طهماسبی افزود: برای حمایت از زنان فعال در حوزه مشاغل خانگی، نهادهای پشتیبان و حامی تحت عنوان ۲۵ معین اقتصادی و فرهنگی در حوزه زنان در استان شکل گرفته است که ۱۰۰ روستا را تحت حمایت خود قرار داده‌اند و به زنانی که مایل به فعالیت در خانه هستند آموزشهای لازم را ارایه می‌دهند، ابزار کار در اختیار آنان می‌گذارند و بازار را برای فروش محصولاتشان به آنان معرفی می‌کنند.
وی اضافه کرد: ۱۸۰ هزار و ۷۸۲ زن شاغل در استان خراسان رضوی بیمه شده تامین اجتماعی هستند و براساس آخرین آمار مربوط به پاییز سال ۱۳۹۸، نرخ بیکاری زنان در استان از ۹.۷ درصد به ۸.۲ درصد کاهش و نرخ مشارکت اقتصادی آنان از ۲۷.۹ درصد به ۲۹.۴ درصد افزایش یافته است که بخش اعظم این توفیقات در نتیجه فعالیت معین‌های اقتصادی و فرهنگی در استان است.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان رضوی گفت: زنان فعال در حوزه مشاغل خانگی در سه رسته صنایع دستی، محصولات غذایی و گیاهان دارویی فعالیت دارند که عمده آنان در عرضه محصولات خود به بازار دچار مشکل هستند.
طهماسبی افزود: به بازارهای فیزیکی محصولات مشاغل خانگی بانوان نیاز داریم که به جد به دنبال چنین فضایی برای بانوان بودیم اما شیوع کرونا شرایط را تغییر داد و ما را به سمت شناسایی و تقویت بازارهای مجازی سوق داد.
وی ادامه داد: در حوزه بازارهای مجازی از سازمان صنعت، معدن و تجارت و سازمان میراث فرهنگی انتظار می‌رود در این زمینه وارد عمل شده و بانوان را حمایت کنند.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان رضوی گفت: یکی از مهمترین مشکلات زنانی که در حوزه تولید محصولات غذایی و بسته بندی آنها فعالیت می کنند عدم صدور مجوز بهداشتی برای آنان از سوی مراکز بهداشت است به طوری که موارد ذکر شده در آیین نامه‌ها و ضوابط کشوری برای صدور مجوز در این خصوص با شرایط تولید در خانه و فعالیت زنان در این حوزه تناسبی ندارد و تفاوتی بین تولید خانگی با تولید در کارگاه قائل نشده است.
طهماسبی افزود: این موضوع باعث بروز مشکل برای زنان فعال حوزه تولید محصولات غذایی و بسته بندی آنها شده به طوری که قادر به دریافت مجوز بهداشتی برای عرضه محصولات خود نیستند و این مشکل بخشی از اشتغال زنان، به ویژه زنان روستایی را از بین برده است.
برخی قوانین، فعالیت زنان را در مشاغل خانگی مشکل کرده است
مسوول کانون زنان بازرگان خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: اکثر بانوان شاغل استان خراسان رضوی در مشاغل خرد و خانگی مشغول فعالیت هستند اما در کنار موارد حمایتی خوبی که از این رسته شغلی وجود دارد برخی قوانین دست و پاگیر، فعالیت زنان در این بخش را دچار مشکل کرده است.
مریم سراج احمدی افزود: یکی از مهمترین مشکلات، قانونمند کردن تولیدات خانگی زنان در حوزه محصولات غذایی است چون در قانون چارچوبی برای صدور مجوز بهداشتی عرضه محصولات غذایی در نظر گرفته شده که به هیچ وجه نمی‌توان از آن عدول کرد و شرایط صدور مجوز برای محصولات غذایی خانگی بسیار دشوار است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال براساس قانون باید کارگاه تولید مواد غذایی متراژ مشخصی داشته باشد اما زنانی که کارگاهشان خانه است، این چارچوب قانونی برای آنان قابل تحقق نیست لذا مرکز بهداشت مجوز عرضه قانونی محصولات آنان را نمی‌دهد.
مسوول کانون زنان بازرگان خراسان رضوی گفت: دریافت تسهیلات بانکی برای زنان فعال در حوزه مشاغل خانگی نیز بسیار دشوار است و قوانین، مانع پرداخت تسهیلات به آنان می‌شود در صورتی که اگر بانکها طلای بانوان را به عنوان وثیقه می پذیرفتند آنان نیز می‌توانستند از این تسهیلات بهره مند شوند.
سراج احمدی افزود: در مجموع آنچه فعالیت در مشاغل خانگی را برای زنان استان دشوار کرده است قوانین دست و پاگیر و اختیارات محدود مدیران استانی است که باید در این زمینه تدبیری اتخاذ شود.
معطلی برای صدور یک شیوه‌نامه
معاون اشتغال و کارآفرینی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی گفت: پیگیری عدم صدور تاییدیه بهداشتی برای عرضه محصولات غذایی خانگی در بازار نشان داد که صدور این تاییدیه شیوه‌نامه بهداشتی خاصی دارد به طوری که برای این بخش شاخص‌های یک کارگاه صنعتی را در نظر می‌گیرند در حالی که یک خانه به هیچ وجه شاخص‌های یک کارگاه را ندارد و قانون برای محصولات غذایی که در خانه تولید می‌شوند چارچوب خاصی در نظر نگرفته است.
محمد امین بابایی افزود: این نقیصه قانونی در مورد مشاغل خانگی پس از درخواستهای مکرر مسوولان استانی در سطح ملی پیگیری شد و در نهایت دی ماه پارسال کمیسیون بررسی مجوزهای کسب و کار در وزارت امور اقتصاد و دارایی وزارت بهداشت را مکلف کرد که ظرف یک ماه شیوه نامه بهداشتی مشاغل خانگی متناسب با شرایط خانه را تدوین و ارایه کند.
وی اضافه کرد: متاسفانه تدوین و ابلاغ این شیوه‌نامه به شیوع کرونا و مشکلات ناشی از آن برخورد و کار در این زمینه به تعویق افتاد و هنوز وزارت بهداشت شیوه‌نامه خود را در این زمینه ابلاغ نکرده است در صورتی که اگر وزارت بهداشت شیوه‌نامه رشته‌های تولید محصولات غذایی مربوط به مشاغل خانگی را ابلاغ کند زمینه اشتغال بسیاری به ویژه برای بانوان در روستاها فراهم می شود و تاثیر زیادی در معیشت خانواده‌ها دارد.
معاون اشتغال و کارآفرینی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی گفت: حدود ۳۰۰ رشته مرتبط با مشاغل خانگی وجود دارد و دستگاه‌های اجرایی مختلفی موظف به صدور مجوز برای فعالیت متقاضیان در هر یک از رشته‌های مشاغل خانگی هستند.
بابایی افزود: از سال ۱۳۹۰ تاکنون سه هزار و ۴۴۴ مجوز پشتیبان مشاغل خانگی در استان خراسان رضوی صادر شده که صدور این مجوزها موجب اشتغال ۲۰ هزار و ۶۹۸ نفر در خراسان رضوی شده است.
وی اضافه کرد: علاوه بر این در مدت مزبور ۷۶ هزار و ۶۹۰ مجوز فعالیت مستقل برای مشاغل خانگی نیز برای متقاضیان در خراسان رضوی صادر شده است.
معاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی گفت: برخی از رشته‌های مشاغل خانگی ستاره‌دار هستند به این معنا که صدور مجوز برای فعالیت آنها نیاز به تاییدیه سازمان دامپزشکی یا دانشگاه علوم پزشکی دارد.
بابایی افزود: عمده فعالیت در رشته‌های مربوط به پرورش دام و طیور یا مرغ خانگی نیازمند اخذ تاییدیه دامپزشکی و رشته‌های مربوط با عرضه محصولات غذایی و بسته بندی آنها نیازمند اخذ تاییدیه دانشگاههای علوم پزشکی هستند.
وی ادامه داد: چند سال است که متقاضیان مجوز عرضه محصولات غذایی خانگی پس از ثبت نام در دستگاه اجرایی مربوط برای دریافت مجوز به در بسته دانشگاه علوم پزشکی برای دریافت تاییدیه برمی‌خورند و دانشگاه به هیچ فردی در این خصوص تاییدیه نمی‌دهد.