در کیلومتر بیست و پنجم جاده احمدآباد به سمت شرق ساوه و پشت تپه ماهورهای بیابانی و پوشیده از خار آنگاه که دهستان «طراز ناهید» را پشت سر می گذارید از دور، نمای یک شهرک با خانه هایی که معماری اش کمتر به ایران می خورد جلب توجه می کند.
در انتهای جاده و بدو ورود تابلویی با عنوان «مهمانشهر شهید ناصری» جلب توجه می کند و پاسگاه هم مانعی قرار داده تا کسی بدون اذن به آنجا وارد نشود؛ شما وارد یک افغانستان کوچک با پنج هزار و ۵۰۰ تن از اقوام پشتون، هزاره و بلوچ که در ۹۲۰ خانه عمدتا خشتی و گلی با سقف های تیرچوبی زندگی می کنند وارد شده‌اید.
اهالی آرام و بی حاشیه ای که در سایه امن پهنه مرکزی ایران زمین به دامداری و پرورش گوسفند و گاو در قالب ۱۰۰ واحد دامپروری احداثی و مشاغلی دیگر مانند کارگری و چوپانی مشغول هستند.
در کوچه های این مهمانشهر که سنگ بنای آن با ورود ۷۰۰ پناهجوی گریزان از درگیری های خونین سال ۱۳۶۷ افغانستان بنیان گذاشته شد، کودکان و جوانانی را می بینید که همچنان لباس سنتی و اجدادی خود را می پوشند و در عین حال که زبان مادری را به نیکی تکلم می کنند اما مدل فارسی حرف زدن آنها به دلیل تحصیل در مدارس ایرانی، شبیه هموطنان خودمان است.
مهمانشهر در نگاه اول برای هر تازه وارد ظاهری غلط انداز دارد و انسان با خود فکر می کند که شاید زندگی ساکنان آن به سختی می گذرد اما واقعیت چیز دیگریست و مهاجران افغانستانی آنگونه که هم سرپرست این شهرک و هم خودشان به خبرنگار ایرنا، گفتند از وضعیت شان راضی اند و شاه بیت این رضایتمندی را نعمتی شیرین به نام «امنیت» می دانند که اینجا هست و آنجا نیست!
سفری نیم روزه به مهمانشهر داشتیم و علاوه بر ریش سفیدان و جوانان افغان، با سرپرست این شهرک نیز گفت و گو کردیم و تقریبا از همه چیز پرسیدیم از کمک های کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان و برنامه جهانی غذا و خدمات و زیرساخت هایی که دولت جمهوری اسلامی مهیا کرده تا سبک ازدواج، وضعیت امید به زندگی، تحصیل کودکان، بهداشت، تدفین مردگان، آزادی ادای مناسک مذهبی و حتی وضعیت شیوع کرونا در این اردوگاه و سایر نکات که خواندن این گزارش را خالی از لطف نمی کند.
امنیت، معیشت و کار؛ ایران مچکریم!
قبل از گفت و گوی مفصل مان با سرپرست مهمانشهر شهید ناصری، چرخی در این شهرک زدیم و با چند تن از ساکنان همکلام شدیم تا وضعیت موجود و میزان رضایتمندی شان از صاحبخانه را جویا شویم.
«غلام ولی ماکوزه ای» جوانی حدودا ۳۲ ساله است که فقط می داند زادگاهش شهر میمنه افغانستان است اما از سه سالگی به همراه خانواده از جنگ های داخلی کشورش به ایران پناه آورد. وی گفت: ما در سال ۱۳۷۰ به ایران پناهنده شدیم ابتدا در قزوین بودیم و سپس به ساوه آمدیم.
غلام ولی افزود: زندگی مان در مهمانشهر ساوه بد نیست و با اینکه کارگری می کنم اما راضی هستم.
وی اظهار داشت: زمانی که بچه ای سه ساله بودم از شهر «میمنه» افغانستان به ایران کوچ کردیم و ذهنیتی از زادگاهم ندارم اما از طریق اخبار در جریان وضعیت آنجا هستم و وقتی شرایط آنجا و اقواممان را با ایران و زندگی کنونی ام قیاس می کنم، احساس رضایت دارم.
«پاشاه مأکویی» پیرمردی با حدود ۶۵ سال سن است که در مورد وضع زندگی خود و خانواده اش، گفت: شرایط اینجا بد نیست و بالاخره خانه مهاجری همین است و ما توقع زیادی نداریم و از این بابت شکرگذار خداوند و قدردان دولت و مردم ایران هستیم.
وی افزود: بچه هایمان هم کار می کنند و به اموری چون دامداری و کارگری مشغول هستند و از این راه امرار معاش می کنیم.
«ستار بختیاری» نیز پیرمرد موسپید قوم پشتون است که می گوید حدود ۳۳ سال است در ایران زندگی می کند. وی در حالی که به پاهایش اشاره می کرد، گفت: هر ۲ زانویم نیاز به جراحی دارد اما چون بیمه نیستم از پس مخارج عمل برنمی آیم.
این پیرمرد افغانستانی گفت: من هشت نفر نان خور دارم و غیر از کمک های سازمان ملل، تنها منبع ارتزاق مان درآمد پسر کوچک است که کارگری می کند.
بختیاری اظهار داشت: در اینجا از امنیت برخوردار هستیم و امکانات زندگی نیز در دسترس است اما در افغانستان چنین شرایطی موجود نیست.
وی در پاسخ به این سئوال که آیا قصد بازگشت به وطن را دارد، گفت: زندگی در اردوگاه با وجود سختی های خاص را ترجیح می دهم زیرا در این مکان خانواده ام در امان کامل هستند.
هنگامی که در راسته دامداری های مهمانشهر چرخ می زدیم، «افضل رضایی» را هنگام علوفه دادن به گوسفندانش دیدیم که با روی گشاده پذیرای ما شد و گپی زدیم؛ وی گفت: از امنیت، رسیدگی ها و امکانات اردوگاه خیلی راضی هستیم و همین که از صبح سرکار می رویم تا غروب که برمی گردیم دغدغه ای بابت امنیت خانواده نداریم، بسیار ارزشمند است.
وی افزود: در اردوگاه زمینه کار دامپروری با ۱۵ راس گوسفند برایم فراهم شده و علاوه بر تامین نیازهای خانواده به شیر، ماست و دوغ بخشی از این فرآورده ها را می فروشیم و امرار معاش می کنیم. از او پرسیدم احساست نسبت به ایران چیست که پاسخ داد: از هر لحاظ که ایران را با افغانستان مقایسه می کنم بهتر است چون امنیت و آرامش اینجا هرگز در زادگاهم وجود ندارد و شاید رفتن به افغانستان ساده و به میل باشد اما برگشتن دیگر دست خودت نیست؛ بنابراین من ایران را میهن خودم می دانم چون زندگی ام بدون مشکل در این آب و خاک می گذرد و سپاسگزار این کشور هستم.
وی اهل هرات و از قوم پشتون است.
خانه و آب مجانی، برق با تعرفه روستایی
سرپرست مهمانشهر شهید ناصری ساوه به ایرنا، گفت: در سال ۱۳۶۷ شماری افزون بر ۷۰۰ نفر از اتباع افغانستانی به صورت دسته جمعی از شرایط جنگ و ناامنی کشورشان به ایران پناهنده شدند که در آن زمان طبق تصمیم شورای عالی امنیت ملی، ساوه را برای اسکان آنها در نظر گرفتند.
«شهاب نظری» افزود: در ابتدای اسکان آنها در این مهمانشهر امکانات اولیه و زیرساخت ها چندان مناسب نبود اما با گذشت زمان تصمیم مسئولان مبنی بر واگذاری رایگان زمین به این اتباع عملیاتی شد و آنها هم با سلیقه خود و طبق معماری رایج در کشور افغانستان اقدام به ساخت منازل خود نمودند.
وی ادامه داد: پس از ساخت منازل، آب آشامیدنی ساکنان این شهرک بصورت لوله کشی و رایگان و همچنین برق آنها با تعرفه روستایی تامین شد.
وی گفت: به خانه های این مهمانشهر خط تلفن ثابت واگذار نشده اما خطوط موبایل برای آنان تامین شده و اکنون نیز کار احداث یک دکل مخابراتی برای تقویت تلفن همراه در دست احداث است که به زودی افتتاح می شود.
وی در مورد اینکه چرا برای ساکنان مهمانشهر شهید ناصری گاز شهری تامین نشده است، گفت: به این دلیل که معماری خانه های این شهرک با استانداردهای شرکت ملی گاز ایران مغایرت دارد و سقف ها بصورت تیر و چوب است از این رو با وجود فاصله هفت کیلومتری خط لوله از منطقه همچنان دارای گاز شهری نیستند اما در عوض سهمیه نفت سفید برای هر خانوار بصورت مرتب تامین می شود.
نظری افزود: نفت با تعرفه دولتی و به طور میانگین به میزان ۲ هزار لیتر برای هر خانوار در سال تامین می شود و هیچگونه مشکلی در این خصوص وجود ندارد.
نظری ادامه داد: یک باب حمام عمومی در مهمانشهر وجود دارد که نفت آن نیز به صورت رایگان تامین می شود.
سرپرست مهمانشهر ساوه گفت: برای تامین ملزومات مورد نیاز ساکنان، ۴۰ واحد فروش و خدمات از قبیل میوه فروشی، سوپرمارکت، خدمات موبایل، تصفیه آب، آرایشگاه مردانه و زنانه و مراکز عرضه گوشت و مرغ فعال وجود دارد.
وی گفت: با احتساب اموری چون مدیریت مهمانشهر، نظافت، پول برق، گازوئیل، چاههای آب و سایر امور در مجموع ماهانه بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون ریال از سوی کشورمان برای این اردوگاه هزینه می شود.
کمک های سازمان ملل و زمینه کسب درآمد
به گفته سرپرست مهمانشهر ساوه، نان مورد نیاز خانوارهای ساکن در این اردوگاه از محل آرد اعطایی برنامه جهانی غذا که ماهانه به ازای هر نفر ۹ کیلوگرم است، تامین و با تنورهای گازی که به هر خانواده واگذار شده است بانوان اقدام به پخت نان سنتی کشورشان می کنند.
نظری افزود: اکثریت خانواده های این مهمانشهر که از قوم پشتون هستند علاقه خاصی به پخت نان با سبک و سیاق اجدادی شان (نوعی نان ساجی با ضخامت بیشتر) دارند و کمتر از نان های لواش یا بربری رایج در ایران استفاده می کنند.
وی همچنین از اعطای رایگان روغن نباتی مایع به ازای هر نفر یک لیتر، ۲ کیلوگرم عدس برای هر نفر و پرداخت یارانه ۵۰۰ هزار ریالی به ازای هر فرد (واریز به حساب سرپرستان) در ماه از سوی برنامه جهانی غذا برای اتباع ساکن اردوگاه بعنوان گوشه ای دیگر از خدمات ارائه شده یاد کرد.
وی همچنین از تعمیر ۳۲ واحد از خانه های فرسوده ساکنان این اردوگاه با کمک اعتبارات تخصیصی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در سال گذشته و اقداماتی از قبیل ساخت حمام در منازل، تعمیرات مربوط به آشپزخانه و کابینت کاری بعنوان بخشی دیگر از فعالیت های انجام شده، یاد کرد.
نظری گفت: تردد ساکنان این اردوگاه به بیرون بلامانع است و مانند برخی اردوگاه‌های کشورهای اروپایی که محصور هستند، در اینجا محدودیتی برای رفت و آمد ساکنان وجود ندارد و اغلب آنها برای امور کارگری، کشاورزی، دامداری و سایر مشاغل به ساوه، قم و سایر شهرها تردد می کنند.
وی همچنین از فعالیت ۱۰۰ واحد دامداری متعلق به اتباع مقیم اردوگاه خبر داد و گفت: زمین این واحدها بصورت رایگان در اختیار آنها قرار گرفته و یکی از منابع درآمدی مهم این افراد نیز از طریق پرورش دام سبک و سنگین و فروش فرآورده های دامی است.
وی افزود: به طور متوسط در هر واحد دامداری ۳۰ راس دام سبک و حدود سه راس دام سبک (گاو و گوساله) نگهداری می شوند و خدمات دامپزشکی بخصوص در زمینه واکسیناسیون دامها نیز به آنان ارائه می شود.
وی گفت: زمین رایگان و خدمات لازم برای ساخت ۹۲۰ خانه نیز به ساکنان اردوگاه واگذار شده و اکنون هر کدام از آنها مالک واحد مسکونی خودشان هستند و هزینه ای از این بابت متحمل نمی شوند.
به گفته نظری شمار جمعیتی که در مهمانشهر شهید ناصری ساوه زندگی می کنند پنج هزار و ۵۰۰ نفر هستند که از اقوام هزاره و بلوچ (اقلیت ۱۰ درصدی) و پشتون (۹۰ درصد ساکنان از این قوم هستند) می باشند.
زیرساخت های آموزشی و بهداشتی
وی در مورد وضعیت زیرساخت های آموزشی مهمانشهر، گفت: یک باب مدرسه ابتدایی ۲ شیفت دخترانه و پسرانه و ۲ مدرسه راهنمایی فعالیت می کنند که تا پایان دوره اول متوسطه یعنی کلاس نهم خدمات آموزشی می دهند.
نظری گفت: در مجموع ۴۰ کلاس درس برای دانش آموزان این شهرک به صورت رایگان در حال فعالیت است و ۴۰ معلم هم تحت مدیریت آموزش و پرورش ساوه در امر تعلیم و تربیت فعالیت دارند.
وی گفت: اکثر افرادی که از افغانستان به این اردوگاه آمده اند بیسواد هستند اما متولدین سال ۱۳۶۷ به بعد که در ایران به دنیا آمده اند و تحت آموزش قرار داشته اند، افراد باسواد محسوب می شوند.
به گفته این مسئول، در زمینه خدمات بهداشتی نیز یک باب بهداشت سرا با چهار بهورز، یک نیروی ماما، نیروی خدماتی، روانشناس، پزشک عمومی و کارشناس بهداشت محیط فعالیت دارد و همه خدماتی که ارائه می شود نیز کاملا رایگان است.
سرپرست مهمانشهر شهید ناصری ساوه گفت: ارائه داروهای مورد نیاز اتباع ساکن این شهرک نیز رایگان است و در حال رایزنی هستیم که تا ۲ ماه آینده یک باب داروخانه مجهز نیز دایر شود.
وی همچنین از فعالیت یک باب کتابخانه عمومی در مهمانشهر ساوه خبر داد و گفت: خدمات این مرکز نیز برای اتباع مقیم رایگان می باشد.
فعالیت پاسگاه مستقر در اردوگاه برای تامین امنیت، اداره امور مهمانشهر برای امور اداری و خدمات مورد نیاز، آسفالت خیابان ها و معابر، در دست اقدام بودن نصب تابلوهای معابر و پلاک منازل از دیگر خدماتی است که طبق اعلام سرپرست مهمانشهر شهید ناصری به اتباع افغانستان ارائه می شود.
وی گفت: ساکنان این اردوگاه دارای کارت موقت اقامت آمایش چهارده هستند و سالانه تمدید می شود.
مناسک دینی، ازدواج و ترحیم
وی در مورد آزادی عمل ساکنان این اردوگاه برای ادای مناسک مذهبی، گفت: ۹۰ درصد از ساکنان که از قوم پشتون هستند را مسلمانان اهل سنت تشکیل می دهند و آزادانه امور دینی خود را انجام می دهند.
نظری گفت: در این مهمانشهر ۶ باب مسجد فعالیت دارد که ساکنان نمازهای یومیه، اعیاد و... را در آن ادا می کنند و هیچ محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.
به گفته او، پیشنمازها و امامان جماعت نیز مولوی هایی هستند که دروس مکتبی و فقهی را گذرانده اند.
وی همچنین در مورد سبک و سیاق ازدواج در میان اتباع مقیم اردوگاه شهید ناصری ساوه، گفت: معمولا خانواده ها بر سر ازدواج فرزندان خود توافق می کنند و خطبه عقد هم توسط مولوی ها جاری و عقدنامه هم به مهر تایید شورای مهمانشهر مرکب از چند ریش سفید می رسد و ما هم بر این اساس پرونده یک خانوار جدید را تشکیل می دهیم.
به گفته او ازدواج های صورت گرفته در این اردوگاه ثبت رسمی نمی شود.
نظری گفت: در سنین پایین میان دختر و پسر صیغه محرمیت جاری می کنند اما معمولا ازدواج را به بعد از ۱۸ سالگی دختر موکول و بعد از آن زیر یک سقف زندگی خود را شروع می کنند.
وی در مورد دفن فوتی های این مهمانشهر، گفت: هرگاه فردی در اردوگاه فوت کند، پزشکی قانونی برای او گواهی صادر می کند و ما نیز برای اخذ گواهی فوت به ثبت احوال معرفی می کنیم و نام متوفا را از آمار اردوگاه کسر می کنیم.
نظری ادامه داد: در ضلع شمال شرقی مهمانشهر نیز یک قبرستان وجود دارد که فوتی ها را در آنجا تدفین می کنند.
عاری از کرونا
سرپرست مهمانشهر شهید ناصری در مورد وضعیت ابتلا به ویروس کرونا در میان ساکنان این مهمانشهر، گفت: از آغاز شیوع این بیماری تاکنون هیچ مورد مثبتی از ابتلا در میان جمعیت پنج هزار و ۵۰۰ نفری مشاهده و ثبت نشده است.
نظری افزود: البته موارد مشکوک داشته ایم اما پس از انجام آزمایش های لازم ابتلای آنها به کرونا منفی اعلام شد.
وی گفت: از سوی کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندکگان برای جبران زیان های کرونا بر مشاغل و کسب و کار ساکنان این اردوگاه در ماه‌های اسفند سال گذسته، فروردین و اردیبهشت امسال برای هر نفر مبلغ یک میلیون ریال یارانه مازاد بر مبالغی که هر ماه دریافت می کنند، اختصاص یافت و ما نیز به نمایندگی از این نهاد بین المللی میان خانواده ها توزیع کردیم.
وی همچنین از توزیع اقلام بهداشتی به خصوص مایع شست و شوی دست، محلول های ضدعفونی، الکل و سایر اقلام مورد نیاز میان خانوارهای ساکن اردوگاه که توسط سازمان ملل برای دوران شیوع کرونا اهدا شده بود، بعنوان یکی دیگر از فعالیت های بهداشتی یاد کرد.
به گفته نظری تا پیش از شیوع کرونا، به طور متوسط ماهانه یک بار از سوی برنامه جهانی غذا و کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان از این مهمانشهر و منازل ساکنان و بررسی وضعیت امکانات و خدمات ارائه شده بازدید انجام می شد اما در دوران شیوع این ویروس بازدیدها کمتر شده است.
ضریب امید به زندگی
سرپرست مهمانشهر شهید ناصری ساوه در پاسخ به سئوالی مبنی بر میزان رضایت از شرایط و ضریب امید به زندگی ساکنان این اردوگاه، گفت: بر اساس مشاهدات و نشانه های موحود، ضریب امید به زندگی در میان آنها خیلی بالا است.
نظری گفت: یکی از علائم این مساله، فرزندآوری خانواده های ساکن است که به طور متوسط هر خانوار دارای هفت فرزند است که از آیتم های امید به زندگی محسوب می شود.
وی اظهار داشت: ساکنان مهمانشهر وقتی شرایط زندگی کنونی با اقدام خود در افغانستان را مقایسه می کنند و در اینجا از مولفه هایی چون امنیت پایدار، زمینه کسب درآمد و کمک ها و خدمات رایگان بهره مند هستند به طور طبیعی رضایت خاطر بیشتری از زندگی خود دارند.
نظری این را هم گفت که بسیاری از ساکنان این مهمانشهر، درآمدهای خود را عمدتا برای خرید ملک مسکونی یا زمین در کشورشان هزینه می کنند و یکی از شیوه های رایج برای حفظ ارزش درآمدهای شان نیز خریدن طلا است.
وی گفت: خشونت، سرقت، درگیری های طایفه ای و سایر جرائم در این اردوگاه بسیار کم و نزدیک به صفر است که این مسأله به دلایلی از جمله ریشه های اعتقادی و همچنین وضعیت مناسب معیشتی و هزینه های پایین زندگی شان است.
بازگشت به افغانستان
سرپرست مهمانشهر شهید ناصری ساوه در پایان نکته جالبی را عنوان کرد.
او گفت: گاهی اوقات که با اهالی به خصوص ریش سفیدان این شهرک در مورد تمایل شان برای بازگشت به افغانستان صحبت می کنم، آنها عنوان می کنند که از نظر فرهنگی شباهت بیشتری به ایران دارند و احساس غربت هم نمی کنند.
وی همچنین امنیت بالای کشورمان را عامل انگیزشی دیگری دانست که مردمان ساکن اردوگاه آن را بهانه اصلی برای ماندن در ایران و بازنگشتن به زادگاه خود عنوان می کنند.
به گفته او، اغلب ساکنان این شهرک معتقدند که اگر حتی در ایران روی یک زمین خالی و در چادر زندگی کنند و فقط بتوانند شکم خود را سیر کنند به دلیل امنیت جانی و اجتماعی بهتر، حاضرند ماندگار شوند از این رو مقوله امنیت برای آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی گفت: برای تامین امنیت اردوگاه و بر اساس درخواست شورای مهمانشهر، تعداد ۱۶ دوربین پایش تصویری در اطراف این محیط نصب شده است و تاکنون هم هیچ مشکلی پیش نیامده است.