تا همین چند سال پیش به علت مهار نشدن آب‌های سطحی و نیز استفاده از شیوه‌های سنتی آبیاری در کشاورزی، هدر رفت انبوه آب و ورود این استان به بحران کم‌آبی را موجب شده بود.
این استان از یک طرف با کمبود و کاهش شدید ذخایر زیرزمینی آب مواجه بود و از سوی دیگر به خاطر کشت سنتی محصولات با آب‌بری زیاد ، هر روز منابع آبی خود را در خطر نابودی قرار داده و بهره‌وری کشاورزی آن نیز پایین بود.
در حالی‌که دیگر مناطق کشور به سرعت کشاورزی و شیوه‌های آبیاری خود را نوین کرده و آبیاری تحت‌فشار، قطره‌ای و بارانی را توسعه می‌دادند استان اردبیل در این زمینه در ردیف آخر استان‌های کشور قرار داشت.
اواخر دولت یازدهم و بویژه در دولت دوازدهم اقدامات اساسی در زمینه توسعه سامانه‌های نوین آبیاری و نیز گسترش چتر پوشش آبی در اراضی کشاورزی استان انجام گرفته و پروژه‌های بزرگی در اردبیل به مرحله اجرا در آمد.
در سایه اقدامات اساسی دولت در زمینه آب و خاک، امسال در ارزیابی وزارت جهاد کشاورزی، استان اردبیل با اجرای طرح‌های آبیاری تحت فشار و با صعود ۲۰ پله‌ای از رتبه ۲۹ به رتبه ۹ کشوری ارتقا یافت.
در یک برآورد کلی در همین ۲ سه سال اخیر حدود ۷۰ هزار هکتار زمین زراعی در استان اردبیل تحت پوشش سامانه‌های آبیاری نوین قرار گرفته و با این اقدام افزایش راندمان آبیاری به این شیوه نسبت به حالت سنتی بین ۲۰ تا ۴۵ درصد بوده است.
رشد ۷۵۰ درصدی اجرای سامانه آبیاری نوین در استان اردبیل
خلیل نیکشاد ، رییس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل گفت: اجرای سامانه‌های آبیاری نوین تحت فشار و کم‌فشار در این استان ۷۵۰ درصد نسبت به سال‌های گذشته رشد داشته است.
وی بیان کرد: اردبیل جزو ۱۰ استان برتر کشوری در اجرای سامانه‌های نوین آبیاری تحت فشار محسوب می‌شود به طوری که در یک سال گذشته عملیات مربوط به اجرای شبکه‌های آبیاری فرعی در سطح بیش از ۲۱ هزار هکتار با موفقیت اجرا شده است.
او افزود: برای جبران عقب‌ماندگی ۳۰ سال گذشته استان در خصوص اجرای سامانه‌های نوین آبیاری تحت فشار و کم‌فشار اقدامات ضربتی و بزرگی در همین چند سال اخیر در این استان انجام گرفته است.
نیکشاد گفت: اعتبارات هزینه شده برای اجرای سامانه‌های تحت فشار استان اردبیل در پنج سال اخیر به اندازه ۳۰ سال گذشته این استان بوده است.
وی اظهارداشت: با اجرای طرح‌های جدید و در دست اجرای آبیاری تحت فشار امسال هم بیش از ۱۲ هزار هکتار زمین کشاورزی در این استان زیرپوشش آبیاری نوین قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه سه هزار و ۸۸۰ هکتار سامانه آبیاری نوین در مرحله قرارداد برای اجرا است، گفت: ۱۸ هزار و ۸۸۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان هم در دست مطالعه برای پوشش سامانه است.
نیکشاد افزود: برای اجرای طرح‌های آبیاری نوین تحت فشار در سطح بیش از ۱۲ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان اردبیل ۲ هزار و ۱۶ میلیارد ریال اعتبار از محل کمک‌های بلاعوض اعتباری در اختیار مجریان سامانه‌های تحت فشار قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه در سال گذشته ۵۳۰ میلیارد ریال صرف اجرای سامانه‌های تحت فشار کشاورزی استان شد، تشریح کرد: در بهار امسال ۴۰ میلیارد ریال کمک بلاعوض مالی برای اجرای طرح‌های آبیاری نوین تحت‌فشار و یا کم‌فشار در اختیار کشاورزان قرار گرفت.
رییس جهاد کشاورزی استان اردبیل گفت: علاوه بر این هم‌اکنون عملیات اجرایی شبکه‌های آبیاری فرعی در سطح ۲۳ هزار هکتار نیز در دست اجراست.
وی با تاکید بر ادامه برنامه اجرای سامانه‌های نوین آبیاری تحت فشار در استان بیان کرد: بیش از ۱۵ هزار هکتار از اراضی مستعد در نقاط مختلف استان با شرایط آب و هوایی مختلف شناسایی شده است که به زودی برای مطالعات تکمیلی اجرای سامانه نوین آبیاری در اختیار مشاوران قرار می گیرد.
پوشش آبیاری نوین در ۳۵ هزار هکتار از اراضی دیم مغان
در این حال با توجه دولت مهم‌ترین طرح آب و خاک و شبکه آبیاری تحت فشار کشور در منطقه مغان و در قالب طرح پایاب سد خداآفرین و به مساحت ۳۵ هزار هکتار در دست اجراست.
بخشی از این طرح که در قالب مهار آب‌های مرزی و با اعتبار تخصیصی از صندوق ارزی در دولت تدبیر و امید آغاز و توسط سازمان جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای اردبیل اجرا شده افتتاح و بقیه نیز امسال تکمیل و به بهره‌برداری خواهد رسید.
عباس جنگی مرنی ، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل با اشاره به اجرای بزرگترین طرح آبیاری و پوشش آبی استان اردبیل در منطقه مغان گفت: پروژه بزرگ پایاب سد خداآفرین در چهار ناحیه عمرانی یک ، ۲ ، سه و چهار عملیاتی شده که در ناحیه عمرانی یک در دشت فتحعلی مساحت دارای تخصیص به هکتار هزار و ۱۰۰ هکتار می‌باشد که تمامی این سطح توسط دستگاه‌های سنترپیوت به سیستم‌های نوین آبیاری تحت فشار مجهز شده است.
او اضافه‌کرد: ناحیه عمرانی یک در شرق دره‌رود نیز سه هزار و ۹۰۱ هکتار را شامل می‌شود که ۲۱۸ هکتار توسط کلاسیک ثابت ، ۲ هزار و ۶۵۰ هکتار توسط سنترپیوت ، ۷۵ هکتار توسط سیستم کم‌فشار و ۹۵۸ هکتار به صورت قطره‌ای آبیاری خواهد شد.
وی افزود: ناحیه عمرانی ۲ و بخشی از خلیللو نیز در سطح هزار و ۲۷ هکتار عملیاتی شده که سه هزار و ۳۴۹ هکتار به صورت کلاسیک ثابت ، ۶ و ۱۰۷ هکتار به صورت سنترپیوت و ۸۱۴ هکتار به صورت قطره‌ای آبیاری خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل همچنین اظهار داشت: ناحیه عمرانی چهار نیز ۱۰ هزار و ۴۲۹ هکتار را شامل می‌شود که ۹۲ هزار و ۲۲۴ هکتار به صورت کلاسیک ثابت و ۹۰۷ هکتار آن به صورت سنترپیوت و ۲۹۸ هکتار آن به صورت اسپری بوم خواهد بود، ناحیه سه این پروژه نیز توسط اداره کل آب منطقه‌ای اردبیل اجرا می‌شود.
وی بیان کرد: رواج آبیاری نوین در دولت دوازدهم مورد توجه قرار گرفته و تلاش می‌شود در این استان همچنان آبیاری قطره‌ای و بارانی توسعه یاید.
آماده بهره‌برداری شدن ۱۰۰ هزار هکتار آبیاری زهکشی در استان اردبیل
در این حال در کنار اقدامات زیربنایی برای توسعه آبیاری نوین ، اقدامات در جهت رهایی از شیوه‌های کشت سنتی و افزایش راندمان آبیاری و بهره‌وری زمین کشاورزی طرح آبیاری زهکشی نیز در سطح گسترده‌ای از استان اردبیل در حال اجرا می‌باشد.
به گفته عباس مرنی ، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، پروژه‌های آبیاری زهکشی در سطح ۱۰۰ هزار هکتار در این استان اجرا و به مرحله بهره‌برداری رسیده است.
وی بیان کرد: در استان ۶۰ هزار هکتار آبیاری زهکشی در حال اجرا و ۲۰ هزار هکتار هم در حال مطالعه است و با تکمیل این طرح‌ها تحول بزرگی در بخش آب و کشاورزی استان ایجاد خواهد شد.
وی با بیان اینکه در استان اردبیل ۱۰ سد مخزنی بزرگ ،۵۰ سد مخزنی کوچک ،۲ هزار کیلومتر رودخانه مرزی و غیر مرزی، ۶ هزار حلقه چاه ،۵۰ آب معدنی گرم و ۸۰ چشمه آب معدنی سرد وجود دارد، گفت: این استان قطب آبیاری بوده و کمیته منطقه‌ای آبیاری و زهکشی برای اولین بار در اردبیل راه‌اندازی شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل گفت: ۹۰ درصد منابع آبی استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که استفاده بهینه از آن مستلزم مدیریت بهینه و همکاری همه‌جانبه با مراکز علمی است.
او افزود: تکمیل شبکه آبیاری و زهکشی سد خداآفرین در استان اردبیل به حدود یک‌هزار میلیارد تومان اعتبار مالی نیاز دارد و در سال آبی جاری بخش‌هایی از نواحی عمرانی یک و ۲ این شبکه قابل تامین آب است.
وی اظهارداشت: با همکاری و تعامل سازمان جهادکشاورزی استان حدود هفت هزار هکتار از اراضی تحت پوشش این سد با تشکیل شرکت‌های تعاونی تولید روستایی در منطقه بهره‌برداری خواهد شد.
وی افزود: شرکت آب منطقه‌ای اردبیل شبکه اصلی شبکه آبیاری خداآفرین در نواحی عمرانی یک و ۲ به مساحت بیش از ۱۵ هزار هکتار را احداث کرده و در حال حاضر حدود ۱۵۰۰ هکتار از اراضی شبکه آبیاری در ناحیه عمرانی یک زیر کشت رفته و این سطح کشت با تشکیل شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و معرفی رسمی آنها برای تامین آب به بیش از هفت هزار هکتار افزایش می‌یابد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل گفت: برای سایر پروژه‌های مرزی نظیر سد عمارت و سد عنبران نیز به ترتیب ۳۵۰ میلیارد تومان و ۴۱ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که در این شرایط سخت اقتصادی امیدواریم با تامین اعتبار مالی این پروژه‌ها هم در اسرع وقت تکمیل و افتتاح شوند.
وی گفت: وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، تامین منابع مالی لازم برای طرح‌های شبکه آبیاری خداآفرین، سد عمارت و سد عنبران را پیگیری می‌کند.
افزایش ۱.۵ میلیون تنی تولید محصولات کشاورزی با توسعه سامانه‌های آبیاری نوین
بر اساس اعلام مسوولان و کارشناسان، با بهره‌برداری از طرح‌های آبیاری نوین بویزه پایاب سد خداآفرین ، بیش از ۱.۵ میلیون تن به میزان برداشت محصول در استان اردبیل افزوده می‌شود.
هم‌اکنون سالانه حدود چهار میلیون تن محصول کشاورزی در استان اردبیل تولید می‌شود که با بهره‌برداری از طرح ملی آبیاری نوین در بیش از ۳۵ هزار هکتار از اراضی پایاب سد خداآفرین، بیش از ۲۵ درصد به مجموع تولیدات کشاورزی این استان افزوده می‌شود.
اکبر بهنامجو ، استاندار اردبیل گفت: این استان به عنوان قطب کشاورزی کشور شناخته شده و بزودی با بهره‌برداری از اراضی پایاب سد خدا آفرین که با اتمام عملیات شبکه‌گذاری آغاز خواهد شد، تحول عظیمی در بخش کشاورزی آن ایجاد می شود.
به گفته وی ، افزایش ۱.۵ میلیون تنی به ظرفیت تولید انواع محصولات کشاورزی استان رقم چشمگیری است که تحولات مهمی را در ایجاد اشتغال و رونق تولید ، گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی و بکارگیری نیروهای جوان تحصیل کرده خواهد داشت.
وی افزود: وزارت جهاد کشاورزی از هم‌اکنون برای احداث و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در شمال استان با نظر مساعد برنامه‌ریزی‌های اساسی را داشته و سازمان جهاد کشاورزی استان نیز باید برای جذب سرمایه‌گذاران بویژه در اجرای طرح‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی بیش از پیش تلاش کند تا پس از افزایش چشمگیر محصولات کشاورزی با بهره‌گیری از اراضی پایاب سد خداآفرین بیش از پیش شاهد رشد و شکوفایی بخش کشاورزی باشیم.
طرح ملی آبیاری نوین پایاب سدخداآفرین در دشت مغان مهم‌ترین طرح آب و خاک و شبکه آبیاری در استان به شمار می‌رود که در بیش از ۳۵ هزار هکتار از اراضی منطقه مغان در سه شهرستان پارس‌آباد، بیله‌سوار و اصلاندوز در حال اجراست.
این طرح با پیشرفت فیزیکی بالای ۹۵ درصدی در قالب چهار واحد عمرانی در اراضی دیم و منابع طبیعی منطقه در دست اجراست که اجرای شبکه‌های اصلی آن توسط آب منطقه‌ای استان اردبیل و شبکه‌های فرعی آن نیز توسط وزارت جهاد کشاورزی مراحل نهایی و تکمیلی را طی می‌کند.
استان اردبیل با سه دشت مهم اردبیل، مشگین‌شهر و مغان، دارای ۷۸۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی است که ۲۲۵ هزار هکتار آن اراضی آبی، ۵۱۵ هزار هکتار اراضی دیم و ۳۸ هزار هکتار اراضی باغی می‌باشد.
این استان ۴.۵ میلیون تن انواع محصولات زراعی، دامی و باغی تولید می‌کند و در تولید ۱۲ محصول حائز رتبه اول تا هشتم کشوری است.
محصولات کشاورزی تولیدی استان اردبیل حدود چهار درصد مجموع تولیدات کشاورزی ایران بوده و بیش از ۲۹ درصد از تولید ناخالص استان متعلق به بخش کشاورزی این استان است.
هم‌اکنون ۱۲۰ هزار نفر در بخش کشاورزی استان اردبیل مشغول کار هستند و بر اساس آمار، ۳۳ درصد از مجموع افراد شاغل استان در بخش کشاورزی در تولید انواع محصولات مشارکت دارند.