محدوده معادن آذربایجان‌غربی تحت پوشش سه زون از زون‌های بیست‌گانه اکتشاف سیستماتیک کشور شامل "اشنویه - خوی"، "مریوان - مهاباد" و "شاهین‌دژ - ماهنشان" قرار گرفته و این استان از نظر تنوع مواد معدنی با داشتن ۵۱ ماده معدنی جایگاه سوم کشور و از نظر ذخایر معدنی با داشتن یک میلیارد و ۲۱۴ میلیون تُن ذخیره مواد معدنی در جایگاه هفتم کشور قرار دارد.
اشتغال بیش از پنج هزار نفر در بخش معدن آذربایجان‌غربی و سرمایه‌گذاری افزون بر ۳۶۶ میلیارد تومانی در این بخش این استان را به قطب‌های مهم بخش اقتصادی استان تبدیل کرده است.
وجود ۲ معدن طلای "زرشوران" و "آق‌دره" تکاب، آذربایجان‌غربی را در زمره استان‌های طلایی کشور قرار داده که سالانه در مجموع هزار و ۳۵ تُن طلا از این ۲ واحد برای فرآوری استخراج می‌شود.
از طرفی دیگر هم‌مرز بودن با کشورهای ترکیه، عراق و جمهوری خودمختار نخجوان، پیداکردن بازارهای هدف در این کشورها و دیگر کشورهای منطقه نیز زمینه شکوفایی بیش‌از پیش بخش معدن و فرآوردهای معدنی را در آذربایجان‌غربی فراهم می‌کند.
استخراج سالانه ۱۷ میلیون تُن مواد معدنی در آذربایجان‌غربی
معاون معدن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی گفت: ذخیره قطعی معادن در این استان بیش از یک میلیارد و ۲۱۴ میلیون تُن برآورد شده و سالانه بیش از ۱۷ میلیون تُن انواع مواد معدنی در استان استخراج می‌شود.
پریسا عابدپور با اشاره به اینکه تاکنون بیش از ۳۶ هزار و ۶۶۷ میلیارد ریال در زمینه معادن استان سرمایه‌گذاری شده، افزود: هم‌اکنون ۵۱ نوع ماده معدنی درآذربایجان‌غربی شناسایی و کشف شده که با این آمار، این استان به لحاظ تنوع ماده معدنی در جایگاه سوم کشور قرار دارد.
هم اکنون ۶۸ نوع ماده معدنی در کشور شناسایی شده که از این تعداد، ۵۱ نوع در آذربایجان‌غربی در مرحله اکتشاف و بهره‌برداری قرار داردوی اظهار داشت: هم‌اکنون ۶۸ نوع ماده معدنی در کشور شناسایی شده که از این تعداد، ۵۱ نوع در آذربایجان‌غربی در مرحله اکتشاف و بهره‌برداری قرار دارد که شامل انواع سنگ‌های زینتی، طلا، چیتان، باریت، سلیس و پوکه معدنی است.
وی با اشاره به اینکه ۵۰ درصد معادن آذربایجان‌غربی فعال است، اضافه کرد: در این استان ۴۸۱ معدن وجود دارد که از این تعداد ۲۸۵ معدن فعال است و استان از این لحاظ نیز در جایگاه هفتم کشور قرار دارد.
معاون معدن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی در خصوص اشتغال مستقیم بخش معدن استان نیز گفت: هم اکنون بیش از پنج هزار و ۱۳۹ نفر به‌صورت مستقیم در معادن آذربایجان غربی مشغول فعالیت هستند.
عابدپور افزود: ۲۰۰ پروانه اکتشاف معتبر در آذربایجان‌غربی وجود دارد که از این تعداد ۳۰ گواهی کشف طی سال گذشته در استان صادر شده که این گواهی‌های کشف نیز به مرور به پروانه بهره‌برداری تبدیل می‌شود.
وی با اشاره به اجرای طرح‌های فرآوری معدنی طی سال‌های اخیر در آذربایجان‌غربی نیز اظهار داشت: در حال حاضر سه واحد فرآوری مستقر در معادن در شمال و جنوب استان فعال است که چینی پیرانشهر، تراورتن تکاب و مرمریت پلدشت را شامل می‌شود.
استخراج یک هزار و ۳۵ تُن از معادن طلا
کارشناس مسوول آمار معاونت معدن سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌غربی نیز گفت: سالانه بیش از هزار و ۳۵ تُن طلا از معادن در این استان استخراج می‌شود که از این مقدار ۶۶۰ تُن مربوط به معدن طلای "زرشوران" (بزرگترین معدن طلای خاورمیانه) و ۳۷۵ تُن از معدن "آق‌دره" تکاب استخراج شده است.
مهسا اسلامی با اشاره به اجرای طرح توسعه ۴۰ هکتاری سال گذشته در معدن طلای "زرشوران" تکاب افزود: امسال معدن طلای "آق‌دره" طرح توسعه ندارد اما طرح توسعه زرشوران توسط سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی در حال پیگیری است.
وی اظهار داشت: طی سال‌های قبل عملیات معدنی و احداث واحد فرآوری طلا در مساحت ۱۰۰ هکتار از معدن طلای "زرشوران" تکاب شروع شده بود که طرح توسعه ۴۰ هکتاری سال گذشته نیز به این میزان افزوده شده است.
وی با اشاره به دیگر اقدامات صورت گرفته در معدن طلای "زرشوران" تکاب اضافه کرد: بهینه‌سازی، سیستم‌های فرآوری کارخانه با تمرکز بر روی افزایش راندمان، انجام مهندسی معکوس و ساخت تمامی قطعات و تجهیزات کارخانه، بررسی و امکان‌سنجی استحصال فلزات همراه (آنتیموان و تیتانیوم)، همکاری با مراکز آموزش عالی برای انجام پروژه‌های دانشجویی، امکان‌سنجی انجام مطالعات جداسازی و استحصال آرسنیک و برنامه ایجاد مرکز تحقیقات و مطالعات طلای کشور از آن جمله است.
وی افزود: معدن طلای "زرشوران" تکاب بزرگترین معدن طلای خاورمیانه به شمار می‌رود که ۳۰ درصد از ذخایر طلای کشور در آن نهفته است و در حال حاضر حدود ۷۰۰ نفر در این معدن و کارخانه طلای آن مشغول به کار هستند.
وی گفت: مرحله نخست طرح ساخت کارخانه فرآوری و استحصال طلای "زرشوران" با سرمایه‌گذاری حدود ۲ هزار میلیارد ریال و ظرفیت اسمی تولید سالانه سه تن طلا در آبان سال ۱۳۹۳ به بهره‌برداری رسید.
معدن طلای "زرشوران" در کنار روستایی به همین نام در شهرستان تکاب در جنوب آذربایجان‌غربی واقع شده است و با ۱۱۰ تن ذخیره طلای خالص، بالاترین ظرفیت تولید طلا در کشور را دارد.
کارخانه تولید طلای زرشوران نیز که در جوار این معدن ساخته شده، بزرگترین واحد تولید طلا در کشور است.
هزینه بالای تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات معادن
مسوول فنی معادن برادران آزغ مهاباد نیز گفت: هزینه تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات معادن بسیار بالا است و اگر چند قطعه فرسوده نیاز به تعمیر داشته باشد هزینه زیادی برای معدن‌داران در پی دارد و هیچ نهادی هم در این زمینه کمکی به معدن‌دار نمی‌کند.
"سامرند گلولانی" با اشاره به اینکه خرید قطعات در خارج از کشور با قیمت بسیار بالا و به صورت نقدی انجام می‌شود، افزود: این در حالی است که پول فروش مواد معدنی پس از افزون بر ۶ ماه به معدن‌دار پرداخت می‌شود.
وی اضافه کرد: چون تعداد تعمیرکار ماهر ادوات و ماشین‌آلات معدنی در منطقه کم است، باید تعمیرکار با پرداخت هزینه اضافی از تهران و اصفهان برای تعمیرات به منطقه بیاید و این امر نیز بر هزینه‌های معدن‌داران می‌افزاید.
برخی دستگاه‌های اجرایی آذربایجان‌غربی سنگ مورد نیاز خود را از تولید کنندگان استان‌های دیگر خریداری می‌کنندمسوول فنی معادن برادران آزغ مهاباد گفت: یکی از مشکلات عمده معدن‌داران آذربایجان‌غربی این است که حتی برخی دستگاه‌های اجرایی استان سنگ مورد نیاز خود را از تولیدکنندگان استان‌های دیگر خریداری می‌کنند.
"گلولانی" با اشاره بر مشکلات صادرات مواد معدنی نیز اظهار داشت: برخی کشورهای منطقه از جمله ترکیه بر سنگ معدنی گرانیت ایرانی تعرفه سه‌برابری گذشته و بازار رقابت در این زمینه از بین رفته است.
وی در خصوص مشکل معدن‌داران با ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری نیز افزود: هنگام ثبت پروانه اکتشاف منابع طبیعی، تنها اجازه یک هکتار را به عنوان سینه‌کار می‌دهد و اگر واحد معدنی بخواهد سینه‌کار خود را افزایش دهد ۲ سال زمان لازم است.
وی با اشاره به دیگر مشکلات معادن آذربایجان‌غربی گفت: شرایط اقلیمی و آب و هوایی در این استان باعث شده بسیاری از معادن استان سه تا چهار ماه در سال به خاطر بارش و سرمای هوا توان فعالیت نداشته باشد و نیاز به نوسازی ماشین‌آلات معدنی برای بهبود عملکرد معادن از جمله این مشکلات است.
تولید بیش از ۴۰ درصد کل باریت کشور در معادن مهاباد
مسوول امور معادن مهاباد با بیان اینکه بیش از ۴۰ درصد کل باریت کشور به عنوان ماده موثر در صنعت نفت در مهاباد تولید می‌شود، اضافه کرد: سه هزار و ۳۸۶ تن سنگ باریت از ابتدای امسال تاکنون از معادن این شهرستان استخراج شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۵ درصد کمتر است.
آکو جوانمردی افزود: هم‌اکنون ۱۷ معدن از ۳۳ معدن فعال این شهرستان سنگ باریت است که سالانه بیش از ۹۰ هزار تن از این ماده معدنی در این شهرستان استحصال می‌شود.
وی اضافه کرد: از این ماده در خنک و روان کردن مته‌های حفاری، پوشش درونی چاه نفت، انتقال مواد ناشی از حفاری به داخل زمین و کنترل فشارهای غیرعادی درون چاه های نفت و گاز استفاده می شود.
وی ادامه داد: پودر باریت در برخی وقت ها نیز به محلول آب و گل رس اضافه می‌شود و به خاطر خواص مفید این مخلوط نظیر سنگینی، خنثی بودن از نظر ترکیب شیمیایی و قیمت به نسبت ارزان آن، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جوانمردی با بیان اینکه در حال حاضر ۱۲ نوع ماده معدنی از معادن این شهرستان استحصال می‌شود افزود: ۱۳۶ هزار و ۶۵۱ تن انواع مواد معدنی در سه ماه نخست سال جاری از معادن این شهرستان استخراج شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۴۶ درصد افزایش نشان می‌دهد.
وی اظهار داشت: هم‌اکنون ۳۲ معدن فعال، ۲۵ معدن غیرفعال و ۱۶ معدن سلب فعالیت در مهاباد وجود دارد که بیش از ۲۵۰ نفر به طور مستقیم و بیش از ۵۰۰ نفر به طور غیرمستقیم در آنها مشغول به کار هستند که این شهرستان را به یکی از قطب های معدنی کشور و استان تبدیل کرده است.
با وجود مشکلاتی که بر سرراه حوزه معادن آذربایجان غربی وجود دارد با این وجود داشتن معادن طلا، باریت، تیتان و سنگ تزئینی از مهمترین قابلیت‌های معدنی در این استان است، که ظرفیت بالایی در ایجاد اشتغال دارد و هرچند که در سال‌های گذشته این ظرفیت مورد غفلت قرار گرفته است ولی با برنامه‌ریزی مدون و جذب سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد آذربایجان‌غربی ایفا کند.
ایران از لحاظ تنوع مواد معدنی با کشف ۶۸ نوع ماده در جایگاه دهم دنیا جای گرفته و از نظر ذخایر شناسایی شده با حدود ۶۰ میلیارد تن که از این رقم نزدیک به ۴۰ میلیارد تن ذخیره قطعی و بقیه احتمالی است، رتبه پانزدهم را به خود اختصاص داده است.