مردم بروجرد همچون دیگر ایرانی ها از دیر باز فرش بافی می کردند، روزگاری صنعت فرش در این شهرستان از جایگاه بالایی برخوردار بود و دار قالی زینت بخش خانه هر بروجردی بود است.
قالی بافی در این شهر سابقه ای نسبتاً طولانی دارد، در قرن گذشته علاوه بر کارگاههای بافندگی فعال این منطقه واحدهای تهیه رنگهای طبیعی نیز در بروجرد فعالیت می نمودند که در آنها روناس، اسپرک، پوست و گل انار و سایر مواد رنگدار طبیعی را به صورت پودر در میآوردند و ضمن تأمین مصرف داخلی مقداری را نیز به کشورهای اروپایی صادر می کردند.
فرشهای بروجرد در سبکهای گلدار منحنی و شاخه شکسته و با استفاده از موتیفها و نقوش شاه عباسی و هراتی و بته ای بافته شده و اغلب با بافت ضخیم با پودهای تیره رنگ و پرزهای بلند در رنگهای قرمز و آبی تیره و بالاخره دراندازه های ذرع و نیم و دو ذرعی و کناره های معمولی به بازار عرضه می شود.
یکی از طرحهای متداول در قالیبافی بروجرد طرح بته ای سرتاسری است در مقایسه با سایر طرحهای بته ای رایج در لرستان این اختلاف در آن بچشم می خورد که اندازه بته ها در این طرح بسیار بزرگ می باشد بگونه ای که تمامی زمینه یک دو ذرعی حدوداً با ۱۶ تا ۱۸ نقش بته پوشانده میشود اندازه های مورد علاقه بافندگان بروجرد ذرع و نیم و دو ذرعی است.
بسیاری از بافندگان قدیمی و مادران نقل می کنند در گذشته های دور هر بانوی بروجردی به ویژه اگر ساکن روستا بود اتاقی مخصوص قالی بافی داشت و در رقابتی چشمگیر با زنان فامیل و همسایه تا پاسی از شب اقدام به بافت قالی می کرد.
زنان سخت کوش در طول پنج دهه قبل بعد از فراغت از کار روزانه، دامداری و کشاورزی شب هنگام تا پاسی از شب اقدام به بافت قالی های مختلف می کردند تا ضمن تامین مایحتاج زندگی هنر فرش بافی را به فرزندان یاد داده و هر دختر فرش جهیزیه خود را تهیه کند.
بررسیها نشان میدهد در غرب ایران فرش شهرستان های بروجرد، همدان و ملایر به هم نزدیکی فراوان داشته و در دنیا شهره نیز است و به عبارتی میتوان فرش این شهرستانها را طرح مردمان ماد است چرا که این منطقه را در گذشته زیر سلطه مادها بوده است و جهانیان معجزه مردمان ایران زمین را فرش ایرانی می دانسته اند که بروجرد هم چون دیگر شهرهای اصیل ایران در حفظ و توسعه تمدن پارسی همواره پیشگام بود و توانسته بهار ادبیات و زبان فارسی را در تارو پود فرش پارسی بدمد.
یک بافنده فرش بروجرد گفت: فرش بروجرد تماما با پشم محلی و رنگ طبیعی بافته میشود و مرغوبیت زیادی دارد و به همین خاطر این فرش با دارا بودن جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی و بین‌المللی می‌تواند شهر بروجرد را به یکی از مراکز تجارت محلی، کشوری و بین‌المللی فرش تبدیل کند.
مریم یزدان پناه در این راستا به خبرنگار ایرنا افزود: هنر قالیبافی هنر اصیل و ریشه‌داری در ایران و به خصوص شهرستان بروجرد بوده که این هنر باید بیشتر از قبل احیا و پویا شود و از قدیم به عنوان یک کالای ضروری در خانواده‌های بروجردی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
یک کارشناس فرش گفت: بروجرد از زمان‌های دور به خاطر موقعیت خاص جغرافیایی مورد توجه مسافران و جهانگردان بوده است.
علی کیانی افزود: کشاورزی و دامپروری حرفه اصلی روستائیان و فرشبافی یک صنعت اقتصادی کمکی به شمار می‌آمده و تمام مراحل پرورش گوسفند، پشم چینی، ریسندگی، رنگرزی، بافندگی و حتی پرداخت و دیگر عملیات تکمیلی معمولا توسط خود روستایان انجام می‌گرفت.
وی اظهار داشت: برپایه اسناد و یافته‌های تاریخ میتوان پیشینه‌ای ۱۵۰ ساله را برای فرش بروجرد در نظر آورد و پنج منطقه عمده فرشبافی شامل اشترینان، دهستان گودرزی، روستاهای شمال غرب، روستاهای شمال شرق و دشت سیلاخور بیشترین بافندگان فرش را در گذشته داشته است.
این کارشناس فرش با بیان اینکه در تقسیم‌بندی فرش دستباف ایران فرش بروجرد با سبک روستایی شناخته میشود، ادامه داد: اجزای ساختاری و ویژگی‌های فرش بروجرد را میتوان ترنج، لچک، حاشیه ، طره، رجشمار، رنگ بندی، بافت و اندازه فرش برشمرد.
وی با بیان اینکه گره ترکی، ضخامت و سنگینی متوسط، طول پرز متوسط، رجشمار بین ۲۰ تا ۴۰ تخت بافت و یک پو از ویژگی‌های بافت فرش اشترینان است، گفت: رنگرزی گیاهی فرش اشترینان به گونه‌ای صورت می‌گیرد که سرمه‌ای تولید شده که یکی از زیباترین و مرغوب‌ترین رنگهای موجود در بروجرد است
کیانی با بیان اینکه طرحهای اشترینان شامل طرح چنار، طرح شیخ قربانی و طرح تاج ماهی است، تصریح کرد: در منطقه اشترینان طرحی به نام تلفیقی وجود دارد که از ترکیب و تلفیق طرحهای نام برده بوجود می‌آید و این منطقه با بازاریابی مناسب و دقت در سلیقه و نیاز مصرف‌کنندگان بازار پررونق‌تری را نسبت به دیگر مناطق دارد.
این کارشناس ادامه داد: ذرع ونیم، دو ذرع، کناره، میانه ۵ × ۱ ، ۵ × ۲ ، سرانداز ۴ × ۱ در این منطقه معمولا به علت عدم اندازه‌گیری صحیح از سوی بافندگان، فرش‌ها مطابق اندازه‌های استاندارد کشور بافته نمی‌شود.
خوشبختانه کم نیستند فروشگاه های معتبر فرش دنیا که امروزه فرش بروجرد را با برند بروجرد می شناسند و برای آن ارزش خاصی قائل اند.
با حرکت جامعه به سمت صنعتی شدن کم کم هنر فرش بافی در ۲دهه اخیر رنگ باخت و فرش بافی به بافت تابلو فرش تغییر مسیر داد و این تغییر به دلیل اهدافی که در پشت آن خوابیده بود چندان رونقی نیافت.
بافت تابلو فرش در حالی در بروجرد رونق گرفت و هر مرد و زن بروجردی در گوشه خانه اقدام به تهیه نقشه های زیبا تابلو فرش نمود که بازار بیمه بافندگان گرم شده بود و هرکس برای حل مشکل بیمه، خود را بافنده معرفی می کرد و با دیدن دوره آموزشی دارقالی بافی را در خانه یا کارگاه دایر می کرد تا تحت پوشش بیمه قرار گیرد .
افول فرش بروجرد
افول فرش بروجرد معلول عوامل مختلفی است که این هنر - صنعت را به انزوا کشانده و موجب از رونق افتادن آن شده است.
مروری بر روند فعالیت‌ها در حوزه صنعت فرش نشان میدهد این هنر - صنعت اصیل ایرانی تا سال ۱۳۸۳ تحت نظارت متولیان امر در جهاد سازندگی بوده و پس از آن وزارت بازرگانی (صنعت، معدن و تجارت) عهده‌دار این مسوولیت میشود. این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان امر دوره مسوولیت هر کدام از این متولیان با کاستی‌ها و کوتاهی‌هایی همراه بوده تا امروز وضعیت صنعت فرش؛ چه در سطح کلان ملی و چه در سطح شهرستان بروجرد با مشکلاتی دست در گریبان باشد.
در این راستا در اواخر دهه ۸۰ برای ساماندهی وضعیت بافت فرش در بروجرد خانه فرش در این شهرستان افتتاح شد تا بلکه بتواند بخشی از مشکلات این هنر - صنعت را رفع کند و تاکنون توانسته امور فرش مربوط به سه تشکل شرکت تعاونی فرش دستباف روستایی، اتحادیه صنفی و تعاونی‌های شهری فرش دستباف را برعهده بگیرد و بر روند فعالیت همه قالیبافان بروجردی نظارت کند.
به اعتقاد کارشناس امور فرش اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان بروجرد در سال‌ها ی اخیر کارگاه‌هایی در سطح شهر مشغول به آموزش بوده که تنها هدف آنها گرفتن هزینه‌های سنگین از کارآموزان فرش بوده است.
اما در سال‌های اخیر به‌منظور حمایت از فرشبافان در کشور تسهیلاتی به این قشر پرداخت میشود که گویا این تسهیلات نیز به گفته متولیان امر به دست فرشبافان واقعی نمی‌رسد.
کارشناسان امور فرش بر این باورند متاسفانه تمامی متقاضیان دریافت تسهیلات از فرشبافان نیستند و افراد غیرمتخصص نیز به‌خاطر عدم بضاعت مالی اقدام به گرفتن تسهیلات کرده‌اند.
در حالیکه بروجرد به عنوان یکی از شهرستانهای مهم استان لرستان در صنعت فرشبافی محسوب می شود اما این روزها عمده کارگاههای فرشبافی بروجرد در رکود قرار دارند.
بکارگیری افراد غیرمتخصص، عدم شناخت کافی از اجزای بافت فرش مانند جنس، رنگ، نخ و نوع مدیریت کارگاهها از جمله مواردی است که در تضعیف این صنعت در بروجرد دخالت دارند.
در حال حاضر حدود ۳۲ کارگاه فرشبافی در شهرستان بروجرد وجود دارد که عملا این کارگاهها تولید چندانی نداشته و شاید حتی به نوعی برخی از آنها تعطیل هستند.
امروز حضور کسانیکه آشنایی کافی با صنعت فرش ندارند موجب تضعیف و متضرر شدن این صنعت شده و از سوی دیگر امروز بسیاری از کشورها به دلایل مختلف به فرش ایرانی روی آورده اند که باید از این فرصت طلایی استفاده کرد. خارجیها شاید بتوانند عینا نقشه های ما را تکرار کنند اما آنها رنگرزی و طرح و ترکیب بندی رنگها را نمیتوانند به خوبی تشخیص دهند که با این اوصاف فرش ایرانی در صورت سرمایه گذاری ویژه می تواند همچنان پیشتاز باشد.
فرش بروجرد تماما با پشم محلی و رنگ طبیعی بافته می شود و مرغوبیت زیادی دارد و به همین خاطر این فرش با دارا بودن جایگاه ویژه ای در بازارهای جهانی و بین المللی می تواند شهر بروجرد را به یکی از مراکز تجارت محلی، کشوری و بین المللی فرش تبدیل کند
هشت هزار نفر بافنده فرش دستباف در بروجرد فعالیت می‌کنند
رییس اداره صنعت، معدن و تجارت بروجرد گفت: هشت هزار بافنده فرش دستباف در کارگاههای متمرکز، نیمه متمرکز و تک بافی این شهرستان فعالیت می‌کنند که فقط ۹۹۳ نفر از آنها تحت پوشش خدمات بیمه‌ای هستند.
حمید آزادبخت افزود: این شهرستان به عنوان قطب فرش دستباف استان حدود یک سوم تولید فرش لرستان را دارا است.
وی اظهار داشت: در راستای ترویج و تشویق مردم به بافت فرش و همچنین با هدف ارتقاء سطح علمی واحدهای فعال تولید فرش در راستای کاهش هزینه‌ها، تأمین نیروی انسانی ماهر متناسب با تولید و ارتقاء سطح مهارت قالی بافان سه دوره کلاس تخصصی آموزشی چله کشی فرش دستباف در محل خانه فرش با نظارت کارشناسان در حال برگزاری است.
رییس اداره صنعت، معدن و تجارت بروجرد بیان کرد: فرش دستباف بروجرد یکی از صنایعی است که از ابتدای شیوع ویروس کرونا به حالت تعطیلی درآمد و آسیب جدی به تولید فرش شهرستان وارد شده است.
وی با اشاره به اینکه حدود هفت هزار بافنده فرش بروجردی فاقد بیمه هستند، اضافه کرد: علت عدم بیمه بافندگان تخصیص نیافتن بودجه و عدم حمایت از قشر ضعیف قالیبافان است و دولت باید عزم جدی در راستای حمایت از این قشر آسیب پذیر داشته باشد تا بتوان صنعت فرش را به جایگاه خود برگرداند
آزادبخت ادامه داد: سال ۹۸ سال رکود تولید فرش بروجرد بوده و ۲ هزار و ۲۰۰متر فرش از نوع ظریف، کرک، ابریشم و تابلو فرش تولید و روانه بازار شده و میزان تولید از فعالیت سطح استان بالاتر بوده است.
وی اظهار داشت: انتظار می رود برای احیای هرچه بیشتر صنعت فرش در بروجرد متولیان استانی و کشور حمایت جدی از فعالان صنعت فرش داشته باشند.
وی افزود: در صورت حمایت نهادهای مرتبط با تولید فرش استقبال جوانان و تحصیل کنندگان فرش، زنان خانه دار و حتی مردان نیز قابل توجه است.
شهرستان بروجرد دارای ۳۲ کارگاه قالیبافی تولید فرش متمرکز و غیر متمرکز و صنفی است که بدلیل شیوع ویروس کرونا از ابتدای سال ۹۹ هیچگونه فعالیت و تولیدی نداشته با این اصاف دولت باید متولیان این حرفه صنعتی، فرهنگی و میراث ماندگار را مورد توجه قرار دهد.