چهره آفتاب سوخته، دستان آلوده و چشمانی بی گناه با کفش و لباسی مندرس در کنار و داخل سطل‌های زباله مشغول جست و جوی زباله‌های بازیافتی، تصویری که دل هر بیننده ای را به درد می آورد. هر شخصی که رد می‌شود دلی می‌سوزاند و شاید زباله‌های قابل بازیافت را در کنار سطل رها کند تا کودک مجبور نباشد جثه کوچکش را درون سطل بیاندازد، این شاید تنها همدلی و همدردی مردم این شهر در آن لحظه با افرادی است که شرایط مختلف، زندگی آنان را متفاوت از دیگر کودکان ساخته است؛ کودکانی با مهر کار بر پیشانی.
کودکان کار معضلی جهانی است که گریبانگیر شهرهای کوچک و بزرگ کشور ما نیز شده است.
کودک کار شامل افرادی است که مقداری از ساعات شبانه روزی خود را به دلیل وجود مشکلات مالی، خانوادگی و اجتماعی، به جای استراحت و تفریح کودکانه و تحصیل، در حال فعالیت در کارگاه‌ها، کارخانجات، ساختمان‌ها، منازل و خیابان‌ها هستند و علاوه بر فشار حاصل از کار، از دیگر معضلات اجتماعی نیز مانند آسیب‌های روحی و روانی و جسمی رنج می‌برند.
بیشترین کودکان کار شامل پسران پنج تا ۱۸ سال هستند که مشغول به کارهای گوناگونند. بیشتر آن‌ها در خانواده‌های پرجمعیت زندگی می‌کنند که یا نان‌آور ندارند و یا درآمد سرپرست خانواده پاسخگوی نیازها نیست. برخی از کودکان پس از کار به خانه و کاشانه خود باز می‌گردند؛ ارتباط تعدادی از آنان ارتباط با خانواده قطع شده است و یا بسیار ارتباط کمی دارند و با افرادی غیر از خانواده زندگی می‌کنند.
مزد ناچیز و ناعادلانه که حتی نیازهای ضروری ایشان را هم رفع نمی‌کند دیگر معضل این کودکان است. در مواردی که کودک بدون خانواده و همراه با گروه زندگی میکند این دستمزد به سرپرست وی پرداخت می‌شود. فعالیت غیرمجاز و مناسب نبودن محل کار از نظر شرایط بهداشتی و استاندارد مشکل دیگری است که کودکان کار با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
۱۰۰ کودک کار در قشم شناسایی شده است
رییس اداره بهزیستی قشم در گفتگو با خبرنگار ایرنا گفت: ۱۰۰ کودک کار در این شهرستان شناسایی شده‌اند که به دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی منطقه این آمار در نوسان است.
اسماعیل کیانی افزود: این آمار مربوط به نیمه دوم سال است که به دلیل ظرفیت گردشگری، تعداد کودکان کار نیز افزایش پیدا میکند.
وی ادامه داد: این کودکان که به صورت مقطعی از سال در قشم حضور دارند، بیشتر در تکدیگری فعالند و از استان‌های همجوار در جزیره حضور پیدا می‌کنند.
رییس اداره بهزیستی قشم تصریح کرد: طبق در آخرین طرح شناسایی انجام شده، کودکان کار در قشم امورات خود و خانواده را می‌گذرانند.
وی افزود: حدود ۸۰ درصد کودکان شناسایی شده اتباع بیگانه هستند که به طور ثابت در قشم زندگی می‌کنند.
کیانی ادامه داد: تعداد بسیار کمی از این کودکان در حال تحصیل هستند و بسیاری از آنان به مکتب خانه‌ها اعزام می‌شوند و از ادامه تحصیل در مدارس محرومند.
وی اظهار کرد: و این مهم به دلیل تمایل نداشتن خانواده و همچنین غیر مجاز بودن حضورشان در کشور است.
برای تحصیل کودکان کار هیچ منعی وجود ندارد
رییس آموزش و پرورش قشم نیز به خبرنگار ایرنا گفت: هیچ مشکل یا منع قانونی برای تحصیل کودکان کار وجود ندارد.
بهرام پور اشرف افزود: آمار دقیقی از تعداد کودکان کار که تحصیل می‌کنند در آموزش و پرورش وجود ندارد.
وی ادامه داد: سیاست‌های کلی کشور به گونه‌ای است که همه کودکان از تحصیل و آموزش بهره‌مند شوند و حتی در صورت نداشتن مدارک هویتی و شناسنامه‌ای نیز مشکلی برای ادامه تحصیل وجود ندارد.
رییس آموزش و پرورش قشم تصریح کرد: به جز هزینه‌های کتاب و بیمه که آن هم مبلغی بسیار ناچیز است، هیچ مدرسه دولتی حق دریافت مبلغ اضافه را ندارد و تحصیل برای همه ۱۰۰ درصد رایگان است.
کارگروه جذب دانش‌آموزان در قشم فعال است
وی فعالیت به کارگروه‌های جذب دانش‌آموزان آموزش و پرورش اشاره کرد و افزود: این کارگروه‌ها از کارشناسان آموزش و پرورش، مدیران مدارس و اعضای شوراهای شهر و روستا تشکیل شده است تا با شناسایی و دعوت از کودکان و خانواده آنان، دانش آموزی از تحصیل باز نماند.
پوراشرف در پایان حضور کارشناسان مشاوره در مدارس را در خصوص کودکان کار مثبت خواند و افزود: این مشاوران در خصوص حل معضلات و مشکلات کودکان کار می‌توانند با مشاوره خانواده آنان، کمک شایانی به این قشر آسیب پذیر در جامعه داشته باشند.
نیمی از کودکان کار قشم هویت کامل ندارند
رییس اداره بهزیستی قشم افزود: بیش از نیمی از کودکان کار در قشم مدارک هویتی کاملی ندارند.
وی ادامه داد: طبق بررسی‌های انجام شده، اکثر خانواده‌های این کودکان از نظر مالی مشکل حادی ندارند، بلکه کار در خانواده آن‌ها به صورت خرده فرهنگ وجود دارد.
کیانی گفت: این خانواده‌ها فرزندان را از بدو کودکی به جای تفریح و استراحت با کار آشنا می‌کنند و تغییر این فرهنگ، امری دشوار و زمان بر است.
وی افزود: در قشم برخی از کودکان کار با وزنه و برخی دیگر در حال دستفروشی و عده‌ای دیگر نیز در جمع‌آوری ضایعات فعالیت دارند.
وی ادامه داد: سیاست این نهاد، شناسایی، جذب و ساماندهی کودکان کار است تا شرایط برای ارایه آموزش، توانمند سازی، حمایت اجتماعی و مالی ممکن شود.
پیگیری‌های بی‌نتیجه برای ایجاد مرکز خدماتی کودکان کار قشم
رییس بهزیستی قشم با گلایه از برخی سازمان‌ها تصریح کرد: متاسفانه با وجود اینکه به مدت ۲ سال پیگیر راه اندازی مرکز خدماتی کودکان کار در قشم بودیم اما این مهم هنوز آرزویی برای این کودکان شده است.
وی افزود: دستگاه‌های دیگر نیز به وظیفه‌ها و تعهدهای خود در این خصوص عمل کنند تا شاهد آموزش و حمایت بیش از پیش این کودکان باشیم.
فرماندار قشم در گفتگو با ایرنا اذعان کرد: سال گذشته تصمیماتی در خصوص پیگیری وضعیت کودکان قشم با حضور سازمان منطقه آزاد، بهزیستی و دادگستری و سایر ادارات متولی به تصویب رسید.
علیرضا نصری افزود: تشکیل مرکز حمایت از کودکان کار از جمله‌ی این مصوبات بود که مقرر شد مجوز آن از طریق بهزیستی اخذ و از سوی سازمان منطقه آزاد مکان مورد نظر معرفی شود.
وی ادامه داد: اگرچه مجوز تشکیل این مرکز توسط بهزیستی تهیه شد اما متاسفانه تاکنون منطقه آزاد قشم مکان مورد نظر را تحویل مرکز نداده و در نتیجه این مصوبه اجرایی نشده است.
وی تصریح کرد: خانواده‌ی بسیاری از کودکان کارِ اتباع خارجی مشکل مالی ندارند و از این رو تمدید مجوز اقامت آنان به ارایه تعهد نامه از سوی سرپرست خانوار مشروط شد که این امر باعث کاهش تعداد کودکان در خیابان شد.
فرماندار قشم ابراز امیدواری کرد: با پیگیری مرکز حمایتی کودکان کار و آموزش صحیح خانواده‌ها، در آینده‌ای نه چندان دور می توان شاهد بازگشت کودکان کار به خانه و رفتار کودکانه آنان بود.
باید با اتباع بیگانه بدون مجوز برخورد قانونی شود
سرپرست مدیریت اجتماعی و سلامت سازمان منطقه آزاد قشم گفت: طبق آخرین آمار دریافتی درصد بالایی از کودکان کار و خیابانی در قشم از اتباع بیگانه هستند که بیشتر آنان مجوز اقامت نیز ندارند.
فرشته سلجوقی با اشاره به اینکه متولی اصلی این قشر، بهزیستی است، افزود: مقرر شده است کودکان شناسایی شده در نشست‌هایی با حضور بزرگان و شیوخ محلی ساماندهی و از آموزش و زندگی عادی بهره‌مند شوند.
وی ادامه داد: همچنین سازمان منطقه آزاد قشم از نیروی انتظامی تقاضا دارد تا با والدین بدون مدارک اقامتی برخورد قانونی داشته باشد.
سرپرست مدیریت اجتماعی و سلامت سازمان منطقه آزاد قشم تصریح کرد: با آغاز شیوع ویروس کرونا، اولویت‌های سازمان منطقه آزاد قشم تغییر کرد و سایر فعالیت‌ها از این امر تاثیر پذیرفتند .
وی افزود: با این حال دغدغه‌ی کمک حداکثری به زنان و کودکان بد سرپرست و بی سرپرست همواره وجود داشته و امید است توان مالی سازمان بتواند تا حدودی مشکلات این قشر آسیب پذیر را رفع کند.
برای اختصاص زمین به مرکز کودکان کار مکاتبه نشده است
مشاور مدیرعامل در امور زنان و خانواده در خصوص در اختیار گذاشتن مکانی برای موسسه حمایتی کودکان قشم گفت: تا کنون مکاتبه ای در خصوص ای مرکز با سازمان منطقه آزاد انجام نشده است.
وی افزود: امید است پس از مکاتبه بهزیستی و ارسال رونوشت مجوز موسسه، با توجه به شرایط و منابع منطقه آزاد قشم، بتوان مکان مناسب را برای این مرکز تهیه کرد.
مرکز کودکان کار یک موسسه خصوصی است
یک فرد آگاه در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: مشکل اصلی مرکز کودکان کار این است که یک موسسه خصوصی است.
وی که نخواست نام وی فاش شود افزود: این درست نیست که سازمان منطقه آزاد مکانی را اجاره کند و یک موسسه خصوصی در آن فعالیت کند.
وی ادامه داد: در صورتی که بهزیستی و یا یک نهاد رسمی مربوط سرپرستی مرکز مزبور را بپذیرند، این سازمان آمادگی دارد تا مکانی را در اختیار آنان قرار دهد.
این شرط که سازمان منطقه آزاد قشم برای ایجاد مرکز کودکان کار در نظر گرفته است، مشکل اصلی ایجاد نشدن مرکز مزبور در قشم است.
فعالیت های سازمان بهزیستی نشان از این دارد که فعالیت های مربوط به حوزه خود را برون سپاری میکند. نحوه اداره مراکز ترک اعتیاد، مهدکودک‌ها، خانه‌های سالمندان، معلولان، افراد کم توان ذهنی، بیماران خاص و غیر آن همگی نشان از آن دارد که این نهاد خود مدیریت مرکزها را در اختیار ندارد، بلکه با سپردن کارها به بخش خصوصی به فعالیت آنان نظارت میکند.
ایجاد یک سازمان مردم نهاد با رویکرد کمک به کودکان کار شاید بتواند کلید حل این مشکل باشد که هم زیر نظر بهزیستی فعالیت کند و هم دارای اهداف و منافع اجتماعی باشد و مرکز کودکان کار را مدیریت کند، تا دیدگاه‌های سازمان منطقه آزاد نیز در نظر گرفته شود.
به هر روی، ایجاد مرکز کودکان کار همدلی بیشتری از سوی مسوولان را می‌طلبد تا با همکاری و تعامل بیشتری پیگیر حل این مشکل باشند و معضل کودکان کار در برابر چشمان گردشگران، حامل پیام‌های معنادار و پیامدهای ناخوشایند نباشد.