در کشور بالاتر رفتن پیک دوم اپیدمی نسبت به پیک اول نیز پیام شفافی دارد که نیازمند آسیب شناسی اساسی است.
در ورزش حرفه ای معمولا وقتی تیمی نتیجه نمی‌گیرد مسوولان باشگاه دست روی دست نمی گذارند تا شاهد سقوط تیم باشند. آنها سعی می کنند دلایل شکست ها را به خوبی تحلیل کنند. گاه بازیکن های جدید وارد تیم می کنند، مشاوران زبده به خدمت می گیرند، استراتژی تیم را تغییر می دهند. آیا ما کمتر از یک تیم ورزشی باید نگران جان مردم باشیم؟
بشر امروز وارث حداقل دو هزار و ۴۰۰ سال تلاش دانشمندان در حوزه اپیدمیولوژی و تلاش ها برای کنترل و خاموشی اپیدمی هاست. تجارب موفق و تحقیقات موثق را در یک قالب نظام مند جمع و با رشته ای به نام اپیدمیولوژی به بشر امروز تقدیم کرده است تا دیگر چون گذشته در مقابل اپیدمی های حاد مانند کروناویروس جدید تسلیم و دست بسته نباشد.
دو برابر بودن میزان مرگ به ازای یک میلیون نفر ناشی از این اپیدمی نسبت به میزان مرگ جهانی در ایران هم برای ما پیام دارد. باوجود محدودیت های اقتصادی ناشی از تحریم ها، تلاش های قابل تحسینی در کشور ما صورت گرفته و ناسپاسی نسبت به زحمات کشیده شده ناپسند است ولی نقد گذشته نتیجه اش طی راه پیش رو با کمترین خطاست.
قبل از آغاز طرح فاصله گذاری اجتماعی هوشمند در مصاحبه زنده تلویزیونی عرض کردم اگر ملزومات این طرح تامین نشود در کنترل این اپیدمی موفق نخواهیم شد و دعا کردم که بنده اشتباه کنم و بیایم عذرخواهی کنم! ولی متاسفانه آنچه پیش بینی کردیم شد.
چرایی زبانه کشیدن آتش اپیدمی با آغاز پیک دوم در کشور از منظرهای مختلف قابل تحلیل است، از منظر تخصص اپیدمیولوژی مهم ترین اصل، سیاست گذاری های نامتناسب با زمان و مکان است.
گرچه یک ویروس مشخص با بیولوژی تعریف شده مسبب این همه دردسر در جهان شده است ولی الگوی اپیدمیولوژی آن در مکان های مختلف و گروه های متفاوت جمعیتی یکسان و ثابت نیست.
اپیدمی های حاد پیش رونده نیازمند سرعت عمل در تصمیم گیری درست و اجرا هستند. تاریخ اپیدمی های حاد نشان می دهد اگر سرعت بیماری بیشتر از سرعت واکنش عملی ما باشد تا زمانی که فرد حساس در جامعه وجود دارد و هنوز واکسنی موجود نیست کشتارها ادامه دارند.
شدت عمل در برنامه ها و سیاست ها نکته مهم دیگری است که ما در چند ماه گذشته و در مقایسه با کشورهای موفق در کنترل اپیدمی ضعیف عمل کردیم.
درست است که آموزش صحیح و توصیه های پیشگیری لازمه مشارکت جمعی در برنامه هایی مانند فاصله گذاری اجتماعی، استفاده از ماسک، عدم تشکیل یا حضور تجمعات مانند عروسی و مراسم ترحیم لازم است ولی قطعا کافی نیست.
تخلفات برخی از مردم که شرایط برای آنها عادی جلوه داده شده نوعی رفتار ضداجتماعی است که مسلما هزینه ای بسیار بیشتر از عبور از چراغ قرمز راهنمایی رانندگی که جریمه نسبتا بالایی برای متخلف به همراه دارد تحمیل خواهد کرد. لذا اعمال مقررات سخت گیرانه و بالا بردن هزینه تخلف برای کسانی که با بی احتیاطی جان دیگران را به خطر می اندازند اصل دیگری است که کمتر به آن پرداخته شد.
در پنج ماه گذشته محققان جامعه جهانی با چاپ چند هزار مقاله علمی تجارب موفق یا حتی ناموفق خود در کنترل اپیدمی کووید - ۱۹ را از طریق مجلات علمی به اشتراک گذاشتند. به نظر می رسد مدیران و کمیته های تصمیم گیری و سیاست گذاری به خاطر مشغله های فراوان کارهای روزمره کمتر فرصت مراجعه به این متون را داشته تا از تجارب جهانی به خوبی درس بگیرند.
ضعف کیفیت اطلاعات مربوط به بیماری کووید - ۱۹ و فقدان دسترسی محققان و متخصصان به این داده های حتی ناکامل باعث شده ما نتوانیم از دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی خود به خوبی برای تحلیل داده ها و کمک به سیاست گذاری و نه الزاما چاپ مقاله، بهره ببریم.
نبود تصمیم گیری مبتنی بر شواهد علمی و بهره مندی فعال و نظام مند از متخصصان مرتبط و پیگیر از دیگر آسیب هایی است که در کنترل اپیدمی باید به آنها توجه داشت. بسیاری از همکاران متخصص اپیدمیولوژی در استان های مختلف از این چرا از دانش شان بدون هیچ چشمداشتی بهره گرفته نمی شود شکوه دارند.
کووید – ۱۹ همچنان میهمان ناخوانده، مراقب باشیم
اپیدمی کووید ۱۹ حداقل تا پایان امسال میهمان ناخوانده جامعه جهانی از جمله ایران است و همه ما باید با رعایت توصیه های بهداشتی به طور جدی مراقب سلامتی خود باشیم. تلفات انسانی و بار اقتصادی، اجتماعی و روانی ناشی از این بیماری روز به روز بیشتر خواهد شد.
آغاز فصل سرما و اضافه شدن بیماری های تنفسی فصلی شدت و آثار نامطلوب اپیدمی را بیشتر خواهد کرد و در کنار آن، خستگی کادر پزشکی و بهداشتی که ماه هاست بی وقفه در خدمت بیماران جانفشانی می کنند، شرایط را پیچیده تر خواهد کرد.
هدف از بیان این هشدارها ایجاد وحشت عمومی نیست، بلکه هدف آمادگی و مهیا شدن کامل مردم، سیاست گذاران و تصمیمی گیرندگان مرتبط با اپیدمی کووید - ۱۹ است.
در برهه هایی از تاریخ برخی اپیدمی ها از جمله اپیدمی طاعون قرن هشتم هجری شمسی منجر به مرگ حدود نیمی از مردم ما شد و احتمال کشتار در این حد توسط این اپیدمی کمتر است اما هشیاری تمام و کمال هم از جانب مردم و هم مسوولان ضروری است.
برخی کشورها با اتخاذ سیاست های سنجیده تر بار ناشی از این اپیدمی را به حداقل ممکن می رسانند و برای مصون کردن کشور و مردم خود قطعا ایاب و ذهاب به کشورهایی که در مقابله با اپیدمی موفق نبودند را محدود یا ممنوع کردند لذا برای آن که جایگاه ابتلا و مرگ خود را در رتبه بندی جهانی از عدد ۱۰ بهبود ببخشیم چاره ای جز رویکرد علمی تخصصی، درس آموزی از تجارب موفق جهانی با بومی سازی آنها نداریم.
بدیهی است زیربنای همه سیاست ها و برنامه ها تقویت مشارکت مردمی است که باید در قالبی نظام مند و برنامه ریزی شده بیشترین اثربخشی را به دنبال داشته باشد.
حمید سوری اپیدمیولوژیست عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی