از دسامبر سال ۲۰۱۹ تاکنون که جهان درگیر ویروسی به نام کووید ۱۹ است، محققان، پژوهشگران و فعالان محیط زیست در پی تاثیر این ویروس بر طبیعت و از سوی دیگر تاثیر فعالیت های انسانی در تولید و به وجود آوردن این ویروس مرگبار هستند.
سال هاست که سیطره نوع بشر بر طبیعت و سوء استفاده انسان از محیط زیست، جزو نگرانی های فعالان محیط زیست است؛ اما با انتشار ویروس جدید قرن این نگرانی ها سطحی جهانی تر به خود گرفت. اینکه تاثیر این ویروس بر تولید زباله در طبیعت چقدر است و اصلن فعالیت های انسانی مخرب تا چه حد در انتشار و به وجود آوردن این ویروس نقش داشته است!
"پیتر داژاک" اکولوژیست مشهور که به "صیاد ویروس" شهرت دارد، می‌گوید: "ما با اعمال و رفتار هر روزه‌مان داریم بیماری‌های همه‌گیر جهانی تولید می‌کنیم. ما باید اهمیت این موضوع را درک کنیم که این طبیعت نیست که دارد بر سر ما بلا می‌آورد، بلکه این ماییم که داریم بر سر طبیعت بلا نازل می‌کنیم."
بیشتر ویروس‌ها منشاء حیوانی دارند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در واشنگتن برآورد کرده که سه چهارم بیماری‌های انسان منشاء حیوانی دارند.
این احتمال قوی وجود دارد که ویروس کرونا در بازار فروش گوشت جانوران درنده از حیوان به انسان منتقل شده باشد. در این بازارها جانوران زنده در محل ذبح می‌شود و گوشتش همانجا به فروش می‌رسد. این عمل در همه جای دنیا باید ممنوع شود. تمدن بشر به مرور زمان پیشرفت می‌کند و انسان در مسیر توسعه، جاده می‌سازد؛ خاک را از بین می‌برد؛ زمین‌های کشاورزی را تسطیح کرده و کارخانه می‌سازد. معدن حفر می‌کند. بشر با انجام همه این کارها در واقع در طبیعت دست برده و زیست‌بوم‌های جانوران را نابود کرده و حیات‌وحش را به انسان نزدیک و نزدیکتر می‌کند. به اعتقاد دانشمندان، بشر با این دستکاری در طبیعت، در حقیقت با دست خود بیماری را از جانور به انسان منتقل می‌کند.
نفس طبیعت
حال با این فعالیت ناسالم بشری در شرایطی که چرخه سالم موجودات با دست بشر به فروپاشی نزدیک می شود، پس از انتشار ویروس حالا شرایطی پیش آمده که بشر از دست خودش در پناهگاهش زندانی می شود و همین می شود که به اعتقاد عده ای از صاحب نظران انتشار ویروس سبب شده کره زمین از دست انسان نفسی تازه کند. با این کار وقتی فرصت حضور در طبیعت برای انسان محدود شود، زباله ای نیز مانند قبل در طبیعت رها نمی شود. برای نمونه در ایران و در منطقه گلستان زنگ خطر کوبیدگی خاک در عرصه های منابع طبیعی به ویژه جنگل و مراتع گلستان به صدا درآمده بود و کارشناسان منابع طبیعی و دوستداران این حوزه درصدد بودند از ورود خودروها و حضور بیش از ظرفیت پارک ها و تفرجگاه ها در ایام تعطیلات به ویژه نوروز جلوگیری شود که شیوع کرونا، فرصت نجات طبیعت را در این خطه فراهم کرد.
تاثیر کووید ۱۹ بر آب و هوا
با شیوع کرونا، مصرف اقلام آلاینده محیط زیست از جمله سوخت های فسیلی در کوتاه مدت با توجه به اینکه میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و همچنین دی اکسید نیتروژن، دی اکسید کربن و مونوکسید کربن کاهش پیدا کرده و باعث شده تا حد زیادی از بار آلایندگی اتمسفر کاسته شود. این یکی از شاخص‌هایی است که می‌توان در رابطه با بهبود وضعیت محیط زیست و کاهش آلودگی هوا مطرح کرد.
یک گروه بین‌المللی از محققان دریافتند، قرنطینه عمومی در واکنش به شیوع کووید ۱۹، میزان تولید کربن روزانه را در جهان ۱۷ درصد کاهش داد. بر اساس این تحقیقات در زمان اوج شیوع کووید ۱۹ در ماه آوریل ۲۰۲۰ میلادی، در مقایسه با ماه آوریل سال گذشته، میزان تولید کربن روزانه در جهان ۱۷ درصد معادل ۱۷ میلیون تن کاهش یافته است. سیاست‌های دولتی برای قرنطینه عمومی در ۶۹ کشور جهان عامل کاهش ۹۷ درصدی تولید دی اکسید کربن بوده و کاهش ۴۳ درصدی کربن تولید شده در اثر حمل و نقل زمینی، نقش مهمی در کاهش کلی تولید کربن در این دوره داشته است. کاهش کربن تولیدی صنایع و نیروگاه‌ها نیز حدود ۴۳ درصد از این ۱۷ میلیون تن را به خود اختصاص داده است.
با این حال، به اعتقاد محققان با وجود این که قرنطینه عمومی موجب کاهش قابل توجه مصرف انرژی و تولید دی اکسید کربن در جهان شده است، این تغییرات پایدار نخواهد بود؛ چرا که این کاهش حاصل تغییرات بنیادین در ساختار اقتصاد، حمل و نقل یا سیستم انرژی نیست! موضوع تغییر در نحوه مصرف انرژی، خود را در افزایش مصرف آب هم نشان می دهد. مصرف آب در کل دنیا با توجه به عفونی بودن این ویروس و نیاز مردم به شستشو و استفاده از آب تمیز و قابل شرب افزایش یافته و این خود در کاهش ذخایر آب شرب در کل دنیا تاثیر دارد.
تولید زباله
در بخش تولید زباله به نظر می رسد، کووید ۱۹ خود عامل تولید زباله هایی شده که به خاطر عفونی بودن، رها شدن از دستشان کار ساده ای برای بشر نیست.
استفاده بیش از پیش از لوازم یک‌بارمصرف و همچنین تولید پسماندهای عفونی بیمارستانی، محیط‌زیست را با معضل جدیدی مواجه کرده است. برای مثال در شهری مثل تهران، حجم زباله های بیمارستانی در گذشته و پیش از شیوع کرونا خیلی کمتر از ۵۰ تن در روز بود؛ اما این عدد در روزهای شیوع کرونا به ۱۱۰ تن زباله بیمارستانی رسیده است.
با وجود تاکیدات بسیار پزشکان و متخصصان بر رعایت پروتکل های بهداشتی در دفع صحیح و اصولی پسماندهایی مانند ماسک و دستکش های مصرف شده اما همچنان تعداد زیادی ماسک و دستکش رها شده در سطح معابر نظر هر عابری را جلب می کند. با باز شدن مراکز درمانی و مطب ها نیز حجم این پسماندها و دفع غیراصولی آنها توسط مراکز درمانی خصوصی بیشتر شده است؛ در حالیکه انتظار می رود، این مراکز پروتکل های بهداشتی را بیشتر رعایت کرده و در دفع صحیح و اصولی پسماندها و در نظر گرفتن فضاهای مناسب برای دفع دستکش و ماسک های مراجعه کنندگان بیشتر کوشا باشند.
رییس اداره نظارت و پایش حفاظت محیط زیست لرستان می گوید: "پسماندهای ماسک و دستکش آلوده شهروندان، علاوه بر آلودگی منظری در سطح شهرها به دلیل آلودگی ویروسی باید مدیریت شوند و پس از ایزوله سازی و بی خطر سازی درمکان های مناسب پسماندهای بیمارستانی و عفونی دفن شوند."
دکتر رضایی متخصص بیماری های عفونی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: "تمامی ویروس ها بر روی سطوح قابلیت زندگی و حتی تا طولانی مدت را دارند و چنانچه زباله ها با ویروس عفونی شده باشند، رهاسازی آن ها بسیار خطرناک است و قابلیت انتقال از راه تماس انسان و یا شاید هم حیوان را دارد."
دکتر رضایی تاکید می کند: "لازم است مردم از رهاسازی زباله های عمومی خودداری کنند و در صورت امکان زباله های عفونی را از غیرعفونی جداسازی کنند."
در یک جمع بندی کلی در عین حال که ویروس کووید ۱۹ توانست اندکی از فشارهای گذشته را بر طبیعت بکاهد، اما تاثیرات منفی هم بر محیط زیست داشت. مصرف بیش از حد شوینده‌ها، مصرف مواد ضد عفونی‌کننده در شهرها، مصرف بیش از حد دستکش‌ها و ماسک‌ها و همچنین رها شدن آنها در طبیعت و استفاده بیش از حد از آب شرب، همه این‌ها جزو عوارض این روزهای کرونایی محسوب می‌شوند.
محیط زیست همچنان در معرض خطر
دل نگرانی دوستداران محیط زیست این است که در ماه های پیش رو با توجه به وجود شرایط کرونا، اگر کسب و کارها رونق نگیرد و این موضوع به فقر بیشتر منجر می شود و تجربه نشان داده است که فقر بیشتر با تخریب و فشار بیشتر بر محیط زیست همراه است. با توجه به شیوع کرونا و عدم حضور فشرده و متمرکز انسان در طبیعت و محدودیت هایی که بشر با آن مواجه شده و کاهش بهره برداری از سوخت‌های فسیلی و بخش های مرتبط با حمل و نقل و بعضا افت قابل توجه بخش تولید، ممکن است، فرصتی برای تنفس طبیعت ایجاد شده باشد؛ اما باید مطمئن باشیم اثرات زیانبار اقتصادی که ایجاد شده با فشار بر محیط زیست و منابع طبیعی همراه نخواهد بود؛ چراکه جایی که فقر توسعه پیدا کرده و گرسنگی ایجاد شود، بازنده اصلی محیط زیست و منابع طبیعی خواهد بود.