برجام در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران منعقد شد؛ توافقی که جهان و جامعه بین‌المللی از آن استقبال کم‌سابقه‌ای کرد و به‌مرور تبدیل به توافق شد که جز ایران، هیچ‌یک از طرف‌های آن به‌صورت کامل به تعهدات خود عمل نکردند و کشورهای غربی به سردمداری آمریکا بار دیگر دست به تحریم های غیرانسانی علیه ایران زده اند. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی به بررسی این توافق بین المللی پس از خروج آمریکا از آن پرداخته‌اند.
رسانه‌های اصلاح‌طلب
دلواپس برجام
روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت: آنچه در تحلیل منتقدان برجام مغفول مانده نگاه به اصل مذاکره و پس از آن نحوه اجراست. مذاکرات بین‌المللی روندهای جاری هستند که سکون و ایستایی در آنها بی‌معناست. در این مذاکرات چه موضوع بحث ما برجام باشد و چه هر سوژه بین‌المللی دیگری، اجرای سند مهم‌تر از تولید آن است. ماحصل پیچیده‌ترین مذاکرات هم متنی است که در اجرا همواره طرفین تعبیر نزدیک به منافع خود را در اولویت قرار می‌دهند. از این حیث می‌توان گفت که برجام در اجرا شبیه بازی شطرنج است. زمانی که دو طرف در بستر یک توافق مهره‌ها را چیده و اجرای گام به گام تعهدات متقابل را آغاز می‌کنند همه چیز درست و دقیق مانند تکان دادن مهره‌های شطرنج است و هیچ کدام از طرفین نمی‌دانند که دیگری قرار است در زمین این توافق کدام مهره با کدام خاصیت را تکان بدهد. بی‌شک برنامه جامع اقدام مشترک عاری از ایراد نیست و اتفاقا اگر کارشناسان مسائل حقوقی و فنی جدا از گرایش‌های حزبی دست به کار شده و متن را به عنوان نمونه‌ای قابل قبول و موجه روی میز کارشناسی قرار بدهند، نظام می‌تواند از آنچه در برجام جا ماند در مذاکرات آتی استفاده کند. برای رسیدن به آن نقطه باید مقصر اصلی در آستانه فروپاشی قرار داشتن برجام را شناخت. برجام نه نخستین سندی بود که ایالات متحده به دلیل آنچه لحاظ نشدن منافعش در آن می‌خواند از آن خارج شد و نه آخرین مورد بود. ندیدن منافع سیاسی، امنیتی و حتی اقتصادی برجام برای ایران تا پیش از خروج ترامپ از این توافق، طناب نجاتی نیست و نخواهد بود.
ظریف و برجام
روزنامه همدلی در گزارشی می نویسد: حالا که سیاست خارجی (برجام) به نتایج مطلوب نرسیده است، عده‌ای همه کاسه‌کوزه‌ها را سر او می‌شکنند. طُرفه آنکه خود ظریف هم ترجیح می‌دهد در این نقش ظاهر شود. ظریف می‌توانست در مجلس از برجام دفاع کند و دلایل شکست برجام از جمله کارشکنی‌های داخلی را بگوید. می‌توانست به مقدمات شکل‌گیری برجام و مذاکرات عمان دوسال پیش از روی کار آمدن روحانی اشاره کند. می‌توانست به تصویب برجام در مجلس و جزئیات آن اشاره کند اما او به هر دلیل تصمیم گرفت به عنوان کارگزاری وفادار به هسته اصلی نظام سخن بگوید وکوشید تفاوت خود با منتقدان را کمرنگ جلوه دهد و با آنها همدلی کند که البته از سوی مجلس پذیرفته نشد.
ایران در برجام تسلیم نخواهد شد
روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم بهروز کمالوند می آورد: براساس مفاد سند برجام مقرر بود تا تحریم‌های اقتصادی اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران لغو شود؛ اما متاسفانه اعمال تحریم‌ها تداوم یافته و طبیعی است که به هیچ روی نمی‌توان انتظار داشت که ایران به تنهایی نسبت به اجرای تمام و کمال برجام متعهد مانده و دیگران از اجرای تعهدات خود به روشنی سر باز زنند. جمهوری اسلامی ایران مانند هر کشور دیگری تنها در چارچوب حاکمیت و منافع ملی خود عمل می‌کند. بدیهی است، طرف‌های اروپایی درگیر در جریان اجرای برجام باید در مقابل بی‌عملی و عدم پایبندی به تعهدات خود پاسخگو بوده و انتظار تعهد کامل و بی‌چون و چرای ایران به تعهدات برجامی در چنین موقعیتی، انتظاری سخت نابجاست. بدیهی است، قطعنامه اخیر شورای حکام با هدف اعمال فشار بر ایران صادر شده است. قطعا این اقدامات عجولانه هیچ‌گونه تاثیری بر اراده خلل‌ناپذیر جمهوری اسلامی ایران نخواهد گذاشت و دولت و ملت ایران به هیچ عنوان تحت فشار و زیاده‌خواهی زورگویان تن به تسلیم نخواهند سپرد.
روزنامه اعتماد در گفت و گو با بهزاد صابری مدیرکل حقوقی بین‌المللی وزارت امور خارجه نوشت: ایران یک‌بار مکانسیم حل و فصل اختلافات را فعال کرده، مراحل مختلف آن وفق بند ۳۶ برجام را هم طی کرده و درنهایت با وضعیتی که طرف‌های مقابل در قالب کمیسیون مشترک برجام نتوانستند خسارات وارده به ایران را جبران کرده و در واقع توازن بر هم خورده برجام را اعاده کنند، ایران منطبق با همان بند ۳۶ (و ۲۶) نسبت به توقف اجرای برخی تعهدات خود اقدام کرد. به همین خاطر هم هست که ما معتقد هستیم فعال کردن مکانیسم از سوی اروپایی‌ها در مقابل کاهش تعهدات ایران وجاهتی ندارد، چراکه اقدامات ایران خود واکنشی بود به عدم ایفای تعهدات طرف‌های مقابل. این بار دوم است که ایران مکانیسم را فعال می‌کند و باید دید وضعیت به چه سمتی می‌رود. واقعیت این است که وضعیت بسیار شکننده است و هرگونه حرکت اشتباه از سوی طرف‌های مقابل می‌تواند نتایج نامطلوبی به همراه داشته باشد. اگر طرف‌های برجامی به این درک برسند که نباید پا در زمین مین‌گذاری شده‌ای بگذارند که نتانیاهو و برخی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی طراحی کرده‌اند، می‌توان امیدوار بود که اتفاقات ناخوشایند بیشتری نیفتد. ولی در هر حال، مهم‌ترین موضوعی که باید به آن توجه داشته باشند، این است که وضعیت برد-باخت امکان نخواهد داشت و ایران چنین اجازه‌ای نخواهد داد.
خروج از پروتکل اشتباهی دیگر مانند FATF
روزنامه آرمان ملی در گفت و گو با مرتضی مکی کارشناس مسائل بین‌الملل می نویسد: در قبال بدعهدی دولت‌های اروپایی در خصوص تعهداتی که در ذیل برجام داده‌اند و خروج ایالات متحده از برجام همواره این سوال در ذهن بسیاری مطرح بود که ایران چه واکنشی به این اقدامات نشان خواهد داد. ایران باید قطعا در این راستا برای حفظ جایگاه خود و دریافت حقوقش عکس‌العمل‌هایی نشان دهد اما قطعا تصمیمات شتابزده در این عرصه به ضرر ایران تمام خواهد شد. هر تصمیم نادرستی در این زمینه می‌تواند تبعات سیاسی، امنیتی و اقتصادی سنگینی برای ایران داشته باشد. نمایندگان مجلسی که اظهار می‌کنند ایران باید از پروتکل الحاقی و NPT خارج شود باید تبعات امنیتی و سیاسی سنگین این خروج را در نظر بگیرند. ایران سال گذشته به FATF ملحق نشد و امروزه دارد تبعات سنگین آن را تحمل می‌کند. اشتباهی که در FATF رقم خورد نباید در خصوص پروتکل الحاقی تکرار شود. بلوکه شدن پول ایران در سایر کشورها به علت عدم تصویب FATF رقم خورد و این امر سبب شد تا امروزه در تنگنا قرار گیریم. خروج از پروتکل الحاقی تامین‌کننده منافع ملی و امنیت ایران نیست. ایران سال گذشته به FATF ملحق نشد و امروزه دارد تبعات سنگین آن را تحمل می‌کند. اشتباهی که در FATF رقم خورد نباید در خصوص پروتکل الحاقی تکرار شود. بلوکه شدن پول ایران در سایر کشورها به علت عدم تصویب FATF رقم خورد و این امر سبب شد تا امروزه در تنگنا قرار گیریم. خروج از پروتکل الحاقی تامین‌کننده منافع ملی و امنیت ایران نیست.
این روزنامه در یادداشتی به قلم یوسف مولایی تحلیلگر مسائل حقوق بین الملل می آورد: اگر ایران بخواهد پروتکل الحاقی را کنار بگذارد یا از برجام خارج شود تمام مسائلی که به نوعی در چارچوب برجام حل شده بود دوباره به عنوان اتهامات علیه ایران فعال خواهد شد. هر چند خروج از NPT یا کنار گذاشتن پروتکل الحاقی به ضرر ایران است اما ایران نیز وقتی پروتکل را رعایت می‌کند طرف‌های دیگر برجام پاسخ شایسته و مناسبی به این همراهی ایران نمی‌دهند. یعنی ما در مسیر استفاده از امکانات آژانس در حوزه همکاری‌های فنی تعلیق تحریم‌ها تقریبا دستاوردی نداریم. به عبارت دیگر ایران تعهدات خود را انجام می‌دهد ولی طرف‌های دیگر مخصوصا آمریکا و در قسمت‌هایی هم اروپا تعهدات برجامی خود را انجام نمی‌دهند. در حقیقت ایران در مقابل اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی انتظار دارد که کشورهای دیگر نیز تعهدات خود را در قالب برجام به اجرا بگذارند و تحریم‌های علیه ایران به حالت تعلیق درآید. ایران در وضعیتی قرار دارد که اگر پروتکل را اجرا نکند متضرر می‌شود و از طرفی پروتکل را هم اجرا کند باز هم دستاوردی ندارد. با این حال عدم اجرای پروتکل الحاقی ضرر بیشتری را متوجه ایران خواهد کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و برجام
خبرگزاری ایلنا در گفت و گو با رونی لیپ‌شوتز استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه کالیفرنیا نوشت: در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خود را به عنوان یک آژانس «فنی» معرفی می‌کند، اما در نهایت در خدمت اربابان خود است. من فکر می‌کنم آژانس نگران مشروعیت خود است و به دنبال پشتیبانی هر چه بیشتر از برجام است. این گزارش به جهانیان اطمینان داده است که آژانس به نگرانی‌های مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای توجه نشان می‌دهد. اگرچه، من صلاحیت ندارم که بگویم ادعاها صحیح یا نادرست هستند. اگر ایران بخواهد بار دیگر همکاری خود را نشان دهد، شاید مجبور شود برای برخی از سایت‌های مورد نظر به بازرسان دسترسی دهد.
رسانه‌های اصولگرا
برجام و امروز جامعه ایران
روزنامه رسالت در گزارشی می نویسد: بدون شک برجام یک توافق حرفه‌ای در تراز بین‌المللی و جهانی بود که ایران پیش از آن نمونه کمی از آن را تجربه کرده بود؛ توافقی که جهان و جامعه بین‌المللی از آن استقبال کم‌سابقه‌ای کرد و از سوی دیگر، به‌مرور تبدیل به توافق شد که جز ایران، هیچ‌یک از طرف‌های آن به‌صورت کامل به تعهدات خود عمل نکردند. هیچ‌کس مانع و مخالف تعامل، مذاکره و ارتباط ایران با جامعه بین‌المللی نیست و تردیدی در مورد این نیاز حیاتی و راهبردی هر ملتی، یعنی ارتباطات، نیست و این چیزی است که تماما از دل تماس و مذاکره ایجاد می‌شود اما باید به این نکته توجه شود که این نیاز راهبردی و حیاتی تبدیل به پاشنه آشیل ملت‌ها نشود. برجام براساس همین نیاز راهبردی، در مقطعی، تبدیل به مطالبه‌ای عمومی برای ایرانیان شد.
برجام قسمت‌های نوشته و نانوشته
روزنامه فرهیختگان در گفت و گو با کارشناسان می نویسد: صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران و فعال سیاسی اصلاح‌طلب: برجام یک کالبدی داشت که همان ۱۲۰ صفحه می‌شد که بعدا هم حدود دوسال بعد، ترامپ و آمریکا از آن خارج شدند، اما برای اولین‌بار بود که بعد از سه‌دهه دشمنی و بی‌اعتمادی میان ایران و آمریکا، این دو کشور نه‌تنها مستقیم و رودررو باهم مذاکره کردند، بلکه بعد از نزدیک ۲۱ماه مذاکرات در حوزه هسته‌ای به نتیجه هم رسیدند. بعد از توافق هسته‌ای مشکل اساسی تندروها، رادیکال‌ها و به نوعی انقلابی‌ها در ایران این بود که اگر قرار شود سایر مشکلات ایران با آمریکا از طریق مذاکره حل شود، پس تکلیف آمریکاستیزی چه خواهد شد. از سوی دیگر تتمه کار آنها را تندروهای خارج از کشور به پایان رساندند چراکه حتی عربستان، نتانیاهو و سلطنت‌طلب‌ها هم نگران موفقیت برجام بودند، درواقع همه کسانی که به کمتر از محو جمهوری اسلامی رضایت نمی‌دهند، دیدند که با جمهوری اسلامی تنش‌زدایی شده و کمپانی های بزرگ در حال بازگشت به ایران و برداشته شدن تحریم‌ها هستند.
اکبر ترکان، مشاور اسبق رئیس‌جمهوری و عضو شاخص حزب اعتدال و توسعه: اگر آمریکا به برجام برگردد، یعنی همین الان هم به برجام برگردد سران کشور معتقدند می‌توانند مجددا با تمام تعهدات برجام جلو بروند و منافع اقتصادی ما نیز در این است. مهدی رحمانیان، مدیرمسئول روزنامه شرق: همچنان آن (برجام) را یک پیروزی می‌دانیم و حتی در اجلاس اخیر سازمان ملل که از محصولات برجام بود، تحریم‌های تسلیحاتی ایران محدودیتی داشت و دوره آن تمام می‌شود، آمریکایی‌ها دنبال این بودند که این را دائمی یا حتی اگر نتوانستند طولانی‌مدت کنند، اما برجام باعث شد روسیه، چین و حتی کشورهای اروپایی منتقد آمریکا باشند و اجازه ندهند آمریکا به این هدف دست یابد.