دیوان عالی ترکیه پنجشنبه (۱۹ تیر) برای بررسی طرح تغییر کاربری موزه ایا صوفیه تشکیل جلسه داد و روز جمعه مصوبه هیأت وزیران این کشور در سال ۱۹۳۴ میلادی را که طی آن مسجد ایا صوفیه به موزه تغییر کاربری داده بود، لغو کرد.
رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه به دنبال صدور این حکم، اعلام کرد ایا صوفیه به مسجد تبدیل می‌شود و روز ۲۴ ژوئیه (جمعه ۳ مرداد ۹۹) برای اولین بار در ۸۶ سال گذشته فریضه نماز در این بنا به جا آورده خواهد شد.
رییس جمهوری ترکیه در بخش دیگری از اظهارات خود در این باره از همه کشورها و نهادهای مخالف خواست به تصمیم آنکارا احترام بگذارند. وی تاکید کرد مساله کاربری ایا صوفیه مربوط به حق حاکمیت ترکیه بوده و هر انتقادی نسبت به این تصمیم به عنوان نقض استقلال این کشور تعبیر خواهد شد.
در همین حال انتشار این خبر با موافقت و تبریک برخی کشورهای عربی و واکنش برخی دیگر از کشورهای عربی همراه بود به طوری که این مساله بیشتر رنگ و بوی اختلافات این کشورها با ترکیه در پرونده های جاری در منطقه و تقابلات آنها با آنکارا را در این زمینه را به خود گرفت.
مفتی عمان از تغییر کاربری موزه ایاصوفیه حمایت کرد
"احمد بن حمد الخلیلی" مفتی سلطنت عمان تصمیم تبدیل موزه "ایا صوفیه" استانبول به مسجد را به امت اسلامی، ملت ترکیه و رییس جمهوری آن تبریک گفت.
وی در صفحه توئیتر خود نوشت: به خودمان و همه امت اسلامی به ویژه ملت مسلمان ترکیه و رجب طیب اردغان، تبدیل موزه "ایا صوفیا" به بیتی از بیوت الله را تبریک می گوییم.
الخلیلی این اقدام را موفقیت آمیز دانست و گفت: امیدوارم که کینه کنیه توزان و توطئه کنندگان علیه اسلام منجر به لغو این تصمیم نشود. در زمان سلطان محمد فاتح در این مکان شعائر دینی برپا شد و تبلیغ دین اسلام انجام می گرفت.
مواضع انتقادی برخی از لبنانی ها از تبدیل «ایاصوفیه» به مسجد. الراعی: «شوکه شدیم»
برخی از مقامات و شخصیت‌های لبنانی هم اعلام رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه برای تبدیل کاربری کلیسای ایاصوفیه در استانبول به مسجد را محکوم کردند.
بشاره الراعی سراسقف کلیسای مارونی لبنان در این باره اظهار کرد، «از انتشار حکم تبدیل موزه ایا صوفیه در استانبول به مسجد، شوکه شدیم».
وی افزود: «این تصمیم که با انتقادهای بین‌المللی روبرو شده است، در عوض ارزش لبنان ، همزیستی را نشان می‌دهد، جایی که احترام متقابل بین مسیحیان و مسلمانان در دین، فرهنگ، عقاید و مکان‌های عبادت متقابل است».
"نیشان درهروتیونیان" روزنامه‌نگار لبنانی نیز در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «من همچنان که تبدیل مساجد سویل (اشبیلیه) و کوردوبا (قرطبه) به کلیسا را محکوم کردم، امروز صدای من در کنار میلیون‌ها صدایی است که مخالف تبدیل کلیسای جامع ایا صوفیه به مسجد است».
قائم‌مقام سابق الازهر: تبدیل ایا صوفیه به مسجد، با آموزه‌های اسلام در تضاد است
«عباس شومان»، قائم مقام سابق الازهر مصر هم ضمن انتقاد شدید از تصمیم احتمالی ترکیه برای تغییر کاربری «ایاصوفیه» در بخش اروپایی شهر استانبول در غرب این کشور و تبدیل دوباره این بنای تاریخی از موزه به مسجد، تاکید کرد که چنین اقدامی با اسلام سازگار نیست و با آموزه های مدارا آمیز این دین مبین در احترام به عبادتگاه های همه ادیان نیز در تضاد است.
وی افزود: در اسلام هرگز از طریق حمله، کلیساها به مساجد تبدیل نشدند اما شاید برعکس آن، به مسلمانان و عبادتگاه های آنها حمله شده باشد که این نیز اشتباه عاملان آن است؛ اصل تبدیل کلیسا به مسجد غیرقابل قبول است همانند برعکس آن یعنی تبدیل مسجد به کلیسا؛ شاید استثنایی وجود داشته باشد، به عنوان مثال اگر مردمان یک کشور مسیحی، مسلمان شوند و آنها اقدام به تبدیل کلیساهای خود به مساجد کردند تا در آن نماز بخوانند بدون آن که به کسی آسیب بزنند؛ همچنین اگر در یک کشور اسلام دیگر مسلمانی وجود نداشته باشد و مردمان آن به دین دیگری گرویدند، امکان دارد مساجد را به عبادتگاه های دیانت خود تبدیل کنند.
دارالافتای مصر در کنار مخالفت با اقدام اردوغان، از فتح قسطنطنیه به دست سلطان محمد فاتح با عنوان «اشغال» نام برد. این تعبیر خشم کاربران فضای مجازی را در پی داشت و آنها این اقدام را نشانه این دانستند که دارالافتاء به آلت دست سیاسیون تبدیل شده و اختلافات مصر و ترکیه در دیگر موضوعات از جمله در مسئله لیبی، در داستان ایا صوفیه نیز نمود پیدا کرده است. به هر روی، اعتراض‌ها دارالإفتاء را مجبور کرد که تعبیرش درباره اشغال قسطنطنیه را اصلاح کند ولی همچنان بر مخالفت با اقدام اردوغان اصرار دارد.
انتقاد امارات از تصمیم ترکیه درباره ایا صوفیه
"نوره الکعبی" وزیر فرهنگ و جوانان امارات نیز در توییتر خود نوشت که میراث فرهنگی دارای ارزش جهانی و بشری برای همه ملت ها، فرهنگ ها و تمدن ها است. مسئولیت ما حفظ و تضمین نگهداری از آنها برای نسل های آینده و آنها سندی برای همزیستی ملت ها و دین ها با تسامح در کنار یکدیگر هستند.
وی افزود که ایا صوفیه نمادی تاریخی بوده که قدمت آن هزاران سال است و تحریف واقعیت آن با وارد ساختن تغییراتی در آن به جوهره بشری آن آسیب زده و به ارزش فرهنگی آن صدمه می زند در حالی که این بنا همیشه سمبل گفت و گو و همزیستی بین تمدن ها و فرهنگ ها است.
برخی از کاربران فضای مجازی در برابر وزیر اماراتی موضع گرفته و اقدامات غیرانسانی امارات در یمن و لیبی را گوشزد کرده و گفته‌اند که گویا مسجد شدن ایا صوفیه اماراتی‌ها و سعودی‌ها را بیش از غربی‌ها ناراحت و نگران کرده است.
امارات از جمله کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است که با ترکیه در پرونده های منطقه ای از جمله اکنون در لیبی و نیز درباره رابطه با قطر درحالی که آنکارا از حامیان دوحه در طول تنش میان برخی اعضای شورای همکاری خلیج فارس با قطر است، اختلاف دارد.
دیگر کشورهای اروپایی از جمله فرانسه، اتحادیه اروپا و سازمان جهانی یونسکو نیز با این اقدام مخالفت کرده و آمریکایی‌ها هم در برابر این اقدام اردوغان موضع گرفته و گفته‌اند چنین تصمیمی ناامید کننده است. اردوغان نیز در برابر این سخنان گفته که مسئله ایا صوفیه یک مسئله داخلی و مربوط به ترکیه است و دیگران نباید در این زمینه دخالت کنند.
همزمان جمعی از ساکنان استانبول نیز صدور فرمان ریاست جمهوری ترکیه برای تغییر ایا صوفیه از موزه به مسجد را جشن گرفتند.
جمعی از ساکنان استانبول با تجمع مقابل ایا صوفیه صدور فرمان ریاست جمهوری ترکیه برای واگذاری این بنای تاریخی به سازمان امور دینی کشور و تغییر کاربرد آن از موزه به مسجد را جشن گرفتند.
ایا صوفیه در قرن ششم میلادی به فرمان ژوستینین یکم از امپراتوران روم شرقی (بیزانس) ساخته شد و تا ۹۱۶ سال مرکز کلیسای ارتدوکس خاوری بود. این بنا در سال ۱۴۵۳ به دنبال فتح قسطنطنیه (استانبول کنونی) به دست سلطان محمد عثمانی، از کلیسا به مسجد تغییر کاربری داد.
مسلمانان سراسر جهان برای چند سده زیر گنبد خاکستری و مناره‌های سربه فلک کشیده این شاهکار معماری نماز اقامه کردند. اما در اوایل دهه ۱۹۳۰، با روی کار آمدن آتاتورک و تشکیل جمهوری ترکیه، این مسجد به موزه تبدیل شد. از همان زمان درخواست هایی برای تبدیل دوباره این بنا به مسجد وجود داشت که در سال های اخیر پررنگ‌تر شده است.