کشورهای جنوب خلیج‌فارس بیشترین بهره را از منابع آبی آن می‌برند به طوری که ۶۰ درصد آب شیرین‌کن‌های دنیا در این بخش واقع شده‌اند، بر این اساس وزارت نیرو در راستای برنامه ششم توسعه، در قالب مگاپروژه‌ای قصد استفاده از این ظرفیت را با استقرار آب شیرین‌کن‌ها دارد که سازمان محیط‌زیست با هدف کاهش اثرات زیست‌محیطی آن درصدد مشخص کردن مکان مناسب و فناوری روز دنیا برای استفاده از این روش است.
ایران کشوری دریا محور است، طول سواحل کشور حدود پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر است که شامل دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب می شود که بر این اساس استان های گیلان، مازندران، گلستان، خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان در شمال و جنوب کشور جزو استان های ساحلی محسوب می شوند که به ظاهر به نظر می رسد به علت همجواری با دریا نباید مشکلی از لحاظ کمبود آب داشته باشند اما در واقعیت این طور نیست، شاید استان های شمالی با این مشکل مواجه نباشند که البته آن هم جای تامل دارد؛ اما استان های جنوبی چند سالی است که با کمبود آب دست و پنجه نرم می کنند حتی در کار تامین آب شرب مورد نیاز خود مانده اند.
این در حالیست که نعمت بی کرانی مانند دریا در جوار آنها قرار دارد و انسان را به یاد ضرب المثل معروف «آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم» می اندازد، البته می بینیم که کشورهای جنوبی خلیج فارس بیشترین بهره را از این خلیج می برند به طوری که ۶۰ درصد آب شیرین کن های دنیا در جنوب خلیج فارس واقع شده اند که عربستان بیشترین تعداد را دارد بعد آن امارات، قطر و کویت است در حالی که سهم ایران در این زمینه بسیار ناچیز است.
بر این اساس وزارت نیرو اعلام کرد که در نظر دارد در یک نوار ۱۰۰ کیلومتری در جنوب کشور، آب شرب را از طریق دریا تامین کند که شامل ۱۷ استان خشک و بی آب در این بخش می شود که در این راستا وزیر نیرو اعلام کرده که طرح مطالعات وسیعی در وزارت نیرو برای استفاده از آب شور دریای عمان و خلیج فارس در دستور کار قرار گرفت، نتایج مطالعاتی آن در شورای عالی آب مطرح شد و مورد تصویب قرار گرفت.
البته هرگاه صحبت از انتقال آب از دریا و یا استقرار آب شیرین کن به میان می آید موجی از نگرانی میان دوستداران محیط زیست ایجاد می شود در واقع نگران محیط زیست منطقه و زیستمندان موجود در آن محدوده می شوند تا آسیب نبینند که احمد رضا لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: برای اینکه سازمان محیط زیست مانند دهه های گذشته در مقابل عمل انجام شده قرار نگیرد در حال مطالعه برای مکان یابی محل استقرار آب شیرین کن ها در خلیج فارس است که در این راستا مکان یابی در استان هرمزگان به پایان رسیده و اکنون محل های مناسبی که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند، در این استان مشخص شده است.
وی درباره طرح وزارت نیرو برای تامین آب ۱۷ استان از دریا توضیح داد: این موضوع از چند سال پیش مطرح بود اما سال گذشته برای اولین بار وزارت نیرو این پروژه را با کلیات آن ارائه کرد و فعلا در مرحله مطالعاتی است و حتی به ارائه گزارش ارزیابی زیست محیطی هم نرسیده است، قطعا پروژه نیازمند ارزیابی زیست محیطی است و چون بخش های مختلفی را در بر می گیرد باید همه بخش ها ارزیابی زیست محیطی داشته باشند که به هر حال به عنوان یک سیاست از سوی وزارت نیرو اعلام شده و قطعا این سیاست علاوه بر این پروژه، پروژه های دیگری را هم در پی خواهد داشت.
لاهیجان زاده افزود: اما آن چیزی که باعث شد وزارت نیرو این سیاست را در پیش بگیرند بر می گردد به برنامه ششم توسعه که در آن گفته شده باید آب شرب استان های ساحلی تا ۱۰۰ کیلومتری ساحل از دریا تامین شود، یکی از دلایلی که در برنامه ششم به این جمع بندی رسیدند این بود که طی سال ها و دهه های گذشته فشار زیادی بر آبهای سرزمینی وارد شد و حتی مجبور بودند از مناطق غرب کشور به مناطق جنوبی، مرکزی و جنوب شرقی آب منتقل کنند و این باعث می شد که این فشار به منابع آبی مضاعف شود، مثلا استان بوشهر از سد کوثر تامین آب می کرد که این سد در حوضه کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است.
وی ادامه داد: بنابراین این مصوبه برنامه ششم توسعه است که به این سمت بروند که بارگذاری روی منابع آب زیر زمینی را در درون سرزمین کمتر کنند بر این اساس برنامه ریزی شده که آب از منابعی تامین شود که کمترین اثر را بر روی منابع داشته باشد که راه آن استفاده از ظرفیت دریا است و قرار است در این مسیر از آب شیرین کن استفاده شود.
مشخص کردن پهنه های استقرار آب شیرین کن
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: در این راه مساله مهم این است که بتوانیم پهنه بندی درست و مکان یابی صحیحی از محل استقرار آب شیرین کن ها داشته باشیم به خاطر اینکه سازمان محیط زیست با یک عمل انجام شده مواجه نشود با آمادگی پیش می رود، در دهه های گذشته این مساله همیشه برای سازمان محیط زیست پیش می آمد که گاها با پروژه هایی مواجه می شد که نیازمند مطالعه بود اما بخش های توسعه ای و اجرایی منتطر جواب نمی ماندند و پروژه را اجرا می کردند که در بسیاری موارد منجر به تبعات زیست محیطی و اقتصادی می شد.
وی افزود: برای اینکه این اتفاق نیفتد سازمان حفاظت محیط زیست به سرعت کار مطالعات پهنه بندی آب شیرین کن ها را آغاز کرد، این مطالعه سال گذشته در استان هرمزگان آغاز شد و اکنون محدوده هایی که امکان استقرار آب شیرین کن در این استان وجود دارد را مشخص کردیم، همچنین قرار داد مطالعه برای استان بوشهر را منعقد کردیم که در حال مطالعه است و تا پایان امسال پهنه استان بوشهر نیز استخراج می شود، در استان سیستان و بلوچستان نیز قراردادی که سواحل مکران را پوشش می دهد نیز منعقد شده که پیش بینی می کنیم در مدت هشت ماه آینده مطالعات آن به پایان می رسد، استان خوزستان هم جزو برنامه مطالعاتی است اما فعلا کار آن آغاز نشده است.
تهیه دستورالعمل جهانی آب شیرین کن ها
لاهیجان زاده ادامه داد: کار بعدی ما، خود آب شیرین کن است برای اینکه به یک دستورالعمل جهانی برسیم قرارداد مطالعه دستورالعمل آب شیرین کن ها را در سال ۹۸ منعقد کردیم که در حال نهایی شدن است و در مدت دو ماه آینده این دستورالعمل استخراج می شود که در آن مشخص می شود که هر آب شیرین کنی که می خواهد مستقر شود باید چه شرایطی را رعایت کند تا حداقل آسیب به محیط زیست وارد شود، همچنین مکان آبگیری آن خیلی مهم است بنابراین ویژگی های آبگیری، محل آبگیری و فناوری که باید در این روند استفاده شود در این دستورالعمل آورده می شود، در این روند تخلیه پساب تولید شده بسیار مهم است که آن نیز در آن دیده شده ضمن اینکه آن دستورالعمل به صورت جامع و دقیق و برگرفته از تجارب کشورهای پیشرفته دنیا تهیه می شود.
استفاده از فناوری های روز دنیا در استفاده از آب شیرین کن ها
وی اظهار داشت: امروزه در راستای استفاده از آب شیرین کن ها فناوری های جدیدی وارد شده که تبعات زیست محیطی را به حداقل می رساند، مثلا در فناوری های جدید آب شیرین کن ها نیازی به آبگیری مستقیم از دریا نیست و با حفر چاه های مورب آب را با واسطه از دریا می گیرند این کار برای اولین بار در مکران اجرا می شود که طرح آن برای ما آمده که قرار است از این روش استفاده شود، در این روش آب مستقیم از دریا برداشت نمی شود بلکه از زیر بستر دریا و آبهای نفوذی استخراج می شود در نتیجه هیچ گونه جانوری در آن محدوده آسیب نمی بیند، پساب آنهم در دریا تخلیه نمی شود بلکه به حوضچه های تبخیری وارد می شود که نمک آن استحراج و در صنعت پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرد، این فناوری قرار است برای اولین بار در مکران استفاده شود که در حال اخذ مجوز است.
آب شیرین کن ها نباید به سرنوست سدسازی مبتلا شوند
وی تاکید کرد: طرحی که وزارت نیرو مطرح کرد یک مگاپروژه است که مراحل آغازین خود را طی می کند و برای چنین پروژه ای تقریبا ۲۵ سال زمان نیاز است که مرحله به مرحله اجرا می شود اگر در هر مرحله اشکالاتی مشاهده شد قطعا در مرحله بعدی لحاظ و برطرف می شود.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: چون در استفاده از ظرفیت دریا دیر کردیم بنابراین برای جبران آن نباید عجله کنیم، همانطور که در مقطعی موج سدسازی در کشور راه افتاد و سدهای زیادی ساخته شد که متخصصان معتقدند که نیازی به ساخت تعداد زیادی از این سدها نبود و موجب بروز مشکلات زیادی در حوضه تالاب ها و بروز کانون های گرد و غبار شدند، در بحث آب شیرین کن هم باید مواظب باشیم تا به سرنوشت سدها مبتلا نشویم، باید کاملا با مطالعه و حساب شده کار را دنبال کنیم.