"محمدعلی کمالی نسب" در این یادداشت که روز سه شنبه در اختیار ایرنا قرار گرفت، آورده است: زندگی امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع) را می‌توان به بخش‌های مختلفی تقسیم کرد که تحلیل و واکاوی هرکدام از آن‌ها می‌تواند خط و مشی جامعه ولایی را مشخص کند و در این میان بخش پایانی زندگی آن حضرت که همراه با تشکیل حکومت بود، از اهمیت خاصی برخوردار است.
دوران حکومت حضرت از جهات مختلفی قابل‌بررسی است، یکی از آن جهات خدماتی است که حکومت علوی به جامعه آن دوران داشته و کمتر به آن توجه می‌شود، بااینکه این خدمات به‌قدری زیاد است که اگر از لابه‌لای کتاب‌های تاریخ استخراج شود می‌تواند به‌صورت یک کتاب مستقل نگارش شود.
گوشه‌ای از خدمات حکومت امیرالمومنین(ع) به جامعه آن دوران را می‌توان کارهایی دانست که آن حضرت در جهت رفاه اقتصادی مردم انجام داده است که در ادامه به بخشی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
اولین گام حضرت برای اقتصاد جامعه اسلامی، تقسیم بیت‌المال بر پایه عدالت اجتماعی بود، موضوعی که بعد از رسول خدا(ص) به فراموشی سپرده شد و متولیان حکومت وقت، برخلاف سیره پیامبر اکرم(ص) بیت‌المال رابین اقوام و دوستان خود ناعادلانه تقسیم می‌کردند، موضوعی که باعث به وجود آمدن دو جنگ بزرگ در آن زمان شد.
حضرت در روز دوم خلافت خویش سیاست عدالت‌خواهی خویش را این‌گونه بیان کرد: «سوگند به خدا [اگر اموال بخشیده شده از سوی عثمان را بیابم] به مالک آن بازگردانم، اگرچه از آن زن‌ها شوهر داده و کنیزکان خریده شده باشد؛ زیرا در عدل و درستی، وسعت و گشایش است و آن‌که عدالت را برنتابد، ستم را سخت‌تر یابد.»
ازاین‌رو در تاریخ نوشته‌اند که حضرت دستور داد که همه سلاح‌هایی را که در خانه عثمان پیداشده بود و آن‌ها را علیه مسلمانان به کار گرفته بودند، بگیرند و در بیت‌المال قرار دهند. همچنین مقرر فرمود شتران زکات که در خانه‌اش بود را تصرف کنند و شمشیر و زره او را هم بگیرند؛ اما کاری به سلاح‌هایی که در خانه عثمان بود و بر ضد مسلمانان از آن استفاده‌نشده بود، نداشته باشند و از تصرف همه اموال شخصی عثمان که در خانه‌اش و جاهای دیگر است، خودداری شود.
همچنین دستور فرمود اموالی که عثمان به‌صورت پاداش و جایزه به یاران خود و دیگران داده است، برگردانده شود. چون این خبر به عمرو بن عاص رسید، برای معاویه نوشت: «هر چه باید انجام دهی انجام بده که پسر ابی‌طالب همه اموالی را که داری از تو جدا خواهد کرد؛ همان‌گونه که پوست عصا و چوب‌دستی را می‌کَنند.»
عمران و آبادانی زمین‌های تحت حکومت، یکی دیگر از کارهای امیرالمومنین(ع) برای رونق اقتصاد جامعه بود، به‌گونه‌ای که آن حضرت به فرمانداران خویش دستور داد که در این جهت گام نهند.
به‌عنوان نمونه در نامه‌ای خطاب به «فرظة‌بن کعب‌الانصاری» کارگزار "بهقباذات" سفارش می‌کند، در لایروبی نهرها به کشاورزان کمک نماید، در این نامه آمده: «اما بعد؛ گروهی از مردم منطقه مأموریت تو نزد من آمدند و یادآوری کردند که نهری از آن‌ها پنهان و از بین رفته است و درصورتی‌که آن نهر را حفر نموده و آماده سازند، دیار آن‌ها آباد می‌گردد و بر پرداخت خراج خود توانایی پیدا می‌کنند و بر بیت‌المال مسلمین نیز افزوده می‌شود.
از من خواستند نامه‌ای به تو بنویسم تا برای حفر نهر و لایروبی آن، آن‌ها را جمع نمایی و در این راه به آنان کمک مالی کنی. اما من این را صحیح نمی‌دانم که کسی را مجبور به کاری بکنم که کراهت دارد. آن‌ها را دعوت کن، پس اگر نهر آن‌گونه بود که آن‌ها می‌گفتند، هرکسی بخواهد او را برای کار بفرست و نهر از آن‌کسی است که روی آن کار کند، نه آنان که مایل به همکاری نیستند. اگر آن را آباد سازند و قوی گردند، برای من محبوب‌تر است از آن‌که ضعیف شوند. والسلام.»
حمایت از بازرگانان و صنعت گران، کار دیگری بود که حضرت در دوران حکومت خویش انجام داد، نقل‌شده که آن حضرت اقدام به ساخت بازاری کرده و سپس آن را در اختیار تاجران قرارداد و از حجره‌های بازار اجاره دریافت نمی‌کرد.
برخورد با افرادی که فساد اقتصادی داشته‌اند، گوشه‌ای دیگر از خدمات حضرت برای جامعه بوده است که نمونه‌ای از آن را می‌توان در برخورد آن حضرت با «ابن هرمه» مسئول اقتصادی بازار اهواز دید که حضرت با نامه‌ای به حاکم اهواز صریحاً دستور برخورد با وی را صادر می‌کند.
یا نمونه دیگری از آن را می‌توان به اخراج افرادی برشمرد که در بازار مسلمانان اقدام به گران‌فروشی می‌کردند، امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرمایند: «امیرالمؤمنین(ع) بر کالای کسی قیمت‌گذاری نمی‌کرد لکن به کسی که بیش از قیمت متعارف کالایش را عرضه می‌کرد، می‌فرمود: «آن‌گونه که مردم می‌فروشند، بفروش و در غیر این صورت از بازار بیرون برو» مگر اینکه کالایی که او عرضه می‌کرد مرغوب‌تر از کالایی بود که در بازار عرضه می‌شد.»
نمونه دیگری از تلاش اقتصادی ایشان را می‌توان در برخورد آن حضرت با محتکران یادکرد که نمونه فراوانی از آن در تاریخ نقل‌شده است.
خدمت دیگری که حکومت علوی به اقتصاد جامعه اسلامی انجام داد، استقلال اقتصادی جامعه، از وابستگی به دیگر کشورها بود، آن‌چنان‌که شعار حضرت در حکومتشان این جمله بود: «مادامی‌که این امت لباس بیگانه نپوشد و از غذاهای آنان استفاده نکند، همواره در خیر خواهند بود و هنگامی‌که چنین کنند خداوند آنان را ذلیل خواهد کرد.»
این مواردی که بیان شد تنها گوشه‌ای از خدمات امیرالمومنین(ع) است که نشان‌دهنده این واقعیت است که حکومت علوی علاوه بر تدبیرهای جنگی، تدبیرهای اقتصادی مهمی برای جامعه داشته است.
پی‌نوشت
[۱]. نهج‌البلاغه، سیدرضی،هجرت،۱۴۱۴ق، خ ۱۵.
[۲]. جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی‌الحدید، ترجمه و تحشیة محمود مهدوی دامغانی، نشر نی، تهران، ۱۳۶۷ . ج ۱ ، ص ۱۳۵ - ۱۳۶ .
[۳]. نهج‌البلاغه، نامة ۵۳.
[۴]. اسم سه منطقه در بغداد است که از طریق شط فرات مشروب می‌شوند. اهالی آن منسوب به قباد بن فیروز، پدر انوشیروان‌انند. ر.ک. علی‌اکبر ذاکری، سیمای کارگزاران علی‌بن ابی‌طالب امیرالمؤمنین، ج ۱ ، ص ۱۷۶ – ۱۷۷.
[۵]. انساب‌الاشراف، البلاذُری، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷ ه، ج ۲، ص ۳۹۰.
[۶]. بازار در سایة حکومت اسلامی، جعفر مرتضی عاملی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، بی‌تا. ، ص ۲۷ .
[۷]. وسائل‌الشیعة، الحرالعاملی، الطبعة‌الرابعة، دار احیأالتراث العربی، بیروت، ۱۳۹۱ ه،ج ۱۲ ، ص ۳۰۰.
[۸]. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، محدث نوری، مؤسسة آل البیت علیهم السلام،قم، ۱۴۰۸ ق ،ج۱۷، ص: ۴۰۳.
[۹]. دعائم‌الاسلام، القاضی ابی‌حنیفه النعمان بن التمیمی‌المغربی، دارالمعارف، مصر، بی‌تا، ج ۲، ص ۳۶ روایت ۸۱.
[۱۰]. المحلی بالاَّثار، ابومحمد علی بن احمد بن سعید بن خرم‌الاندلسی، تحقیق عبدالغفار سلیمان‌البغدادی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۰۸ هجری، ج ۷، ص ۵۷۳، روایت ۱۵۶۸.
[۱۱]. المحاسن، ابی‌جعفر احمد بن محمد بن خالد البرقی، تحقیق السید مهدی الرجانی، الجمع العالمی لاهل البیت علیهم‌السلام، قم، ۱۴۱۶ هجری، ج ۲، ص ۱۷۸، روایت ۱۵۰۴
:point_up::point_up::point_up: